NT - 30.01.1985, Page 11

Sjálfur leiðir Matthías Viðar
ýmis vitni um glaðværð
Kristjáns. UntmæliJónsÓlafs-
sonar þau að Kristján hafi
einkum ort eftir drykkjutúra
gerir sennilegt að bölsýnin hafi
magnast í Ijóðum hans. Svo
hlaut að vera hafi hann einkum
ort þegar mæða og vanlíðan
þjáði hann eftir ofdrykkjuna.
Þannig sligaðist hann svo und-
an lífi sínu eins og Matthías
Viðar segir.
Þessari ritgerð fylgja nokkur
bréf sem Kristján skrifaði vin-
um sínum, sr. Birni í Laufási
og Tryggva Gunnarssyni. Þau
hafa ekki verið prentuð fyrr.
Eftir þessu fylgja sögur og
ritgerðir eftir Kristján Jónsson
og hefur Matthías Viðar búið
til prentunar.
Það er vafasamt að bók-
menntasaga okkar greini frá
efnilegra skáldi en Kristjáni
þegar aldurs er gætt.
Hann var orðinn þjóðkunn-
ugt góðskáld um tvítugt. Hann
varð ekki nema 27 ára og má
vel til samanburðar rifja upp
hvað önnur skáld höfðu gert á
þeim aldri. Hvað hafði Matthí-
as ort 1863 eða Einar Bene-
diktsson 1892? Og hvað hafði
Jónas Hallgrímsson ort 1835
eða Stephan G. 1882? Það
myndi helst vera að Jónas
þyldi samanburð við Kristján.
En þroskaár Kristjáns Jóns-
sonar urðu engin.
Löggjöf fornaldar
Sigurður Líndal skrifar um
lög og lagasetningu í íslenska
þjóðveldinu. Það er svo sem
oft vill verða þegar fengist er
við forna tíð, þetta verður
upprifjun þess hvað vitneskja
okkar er takmörkuð.
Niðurstaðan er helst sú að
nýmæli í lögum hafi þurft ein-
róma samþykki. Það er að
vísu óraveg frá því að hafa
þjóðhöfðingja sem er ofar öll-
um lögum, „dæmdi einn í sínum
sökum, setti kosti um líf og
grið“. Þaðereilíftviðfangsefni
að reyna að tryggja frið og rétt
án þess að skerða frelsi og
sjálfræði manna, finna þar ein-
hvern færan milliveg. Einvald-
ur konungur og einróma sam-
þykki höfðingja, hvort tveggja
hefur verið reynt. Einvalds-
herra suddur almennri skatt-
greiðslu svo að hann gæti hald-
ið her til að vernda þegnana,
verja landið og bæla niður
allan mótþróa heima fyrir.
Mikið er vinnandi til friðarins
en í Gamla sáttmála var sú
krafa gerð til konungs að hann
léti oss ná íslenskum lögum.
Það var skilyrði fyrir valdi
hans og hollustu við hann.
Hvað er réttlæti?
Svo nefnist alllöng ritgerð
eftir Þorstein Gylfason. Þetta
er vönduð grein enda byggð á
margra ára starfi og fyrirlestr-
um. Niðurstaða höfundar virð-
ist nánast sú að leggja áherslu
á að allt orkar tvímælis þá gert
er.
Sumum kann að virðast það
heldur slök niðurstaða hjá há-
lærðum manni. En lífið er nú
annað og meira en skólabækur
og heimspeki. án þess að slíkt
sé lastað. Við skipun mála er
yfirleitt ekki um að ræða neina
algóða og annmarkalausa
lausn, heldur verður að velja
milli mismunandi góðra eða
mismunandi slæmra kosta. Og
oft er það svo að það sem er
best núna verður alls ekki
besta úrræðið eftir nokkur ár.
Þá eru ástæður breyttar, -
forsendur aðrar.
Þessi ritgerð Þorsteins er
merkileg vegna þess að hún
geymir margar gagnlegar
bendingar sem eru varnaðar-
orð gegn ofstæki og blindri trú
á kreddur og formúlur sem
misvitrir menn og grunnhyggn-
ir halda oft að sé allra meina
bót, - allsherjarlausn á vanda
mannfélagsins.
Sannfræði fornsagnanna
Sjúkdómur Egils Skalla-
grímssonar heitir stutt grein
eftir Þórð Harðarson. Uppi-
staðan er sú frásögn Egilssögu
er hausinn Egils kom upp úr
grafreitnum og kúpan var bár-
ótt utan sern hörpuskel og er
slegið var á með öxhamri
hvítnaði hún en ekki dalaði né
sprakk. Þórður kann að nefna
sjúkdóm sem kynni að hafa
valdið þeirri beinmyndun sem
þarna er lýst. Sá sjúkdómur
kæmi vel heim við önnur ein-
kenni á ellihrörnun Egils sam-
kvæmt lýsingu sögunnar.
Blaðamenn hafa haft orð á
þessari sjúkdómsgreiningu
gamla mannsins. Þó hafa þeir
lítið tala um það að hér kemur
fram jákvæður vitnisburður
um sannfræði íslendingasagna.
Þórður bendir á að helst er
talið að nálægt hundrað árum
hafi liðið frá því hausinn Egils
kom upp úr grafreitnum þar til
sagan var skráð. Hins vegar
voru 300 ár frá dögum Egils
þegar saga hans er talin rituð.
Nú eru veikindi Egils að vísu
að mestu algeng ellihrörnun,
fótkuldi, sjóndepra, sljó heyrn
og óstyrkur cn þó er misjafnt
hvernig þetta allt fer að sér.
Þeir sem trúa foreldri sínu á
fyrri öldum til að hafa varðveitt
góðar sögur mann fram af
manni frá kyni til kyns kunna
vel að meta þessa sjúkdóms-
greiningu.
Deila um doktorsnafnbót
Eiríkur Jónsson lagði bók
ína um rætur íslandsklukkunn-
ar fram sem doktorsritgerð við
Háskóla íslands. Dómnefnd
var skipuð svo sem vera ber og
venja er. Sú nefnd hafnaði
ritinu og taldi það ekki stand-
ast þær kröfur sem gera ber til
doktorsritgerðar.
Skírnir birtir nú athuga-
semdir Eiríks við dóm nefnd-
arinnar og dóminn í heild.
Nú má vel vera að leikmönn-
um sé ekki vel ljóst hverjar
kröfur doktorsritgerð þurfi að
Miðvikudagur 30. janúar 1985 11
■ Eiríkur Jónsson
standast. Það breytir þó ekki
því að ritgerð Eiríks þykir
bráðskemmtileg aflestrar og
athugasemdir hans við dóminn
rökvísar.
Dómnefndin gerir ntikið úr
því að mörg smáatriði séu í
bók Eiríks. Víst er það rétt en
slíks munu mörg dæmi úr dokt-
orsritgerðum. Eins finna þeir
að því að Eiríkur sýni ekki
nógu vel hvernig Halldór Lax-
ness „notar afla sinn, breyttan
eða óbreyttan, ellegar hvernig
hann verður honum hvati til
sjálfstæðrar sköpunar". Þetta
telja þeir að ekki komi fram
við samanburð á textunum. Þó
má virðast að fyllri útlistanir á
því hvers vegna höfundur vék
svo og svo frá því sem hann
hafði til hliðsjónar ýmist sem
hvata eða fyrirmynd kynni að
orka tvímælis. Þar yrði að geta
sér til um margt og þó að
greindur geti nærri er vafasamt
hvort það er til bóta í svona
fræðirit að ganga lengra en að
tína til staðreyndirnar.
Þessi umræða verður ekki
rakin hér en hinu er ekki að
neita að á suma verkar afstaða
nefndarinnar og dómur svo að
þess muni gæta nokkuð að
Eiríkur hafi ekki gætt tilhlýði-
legrar virðingar við rit eins
dómnefndarmannsins, Peters
Hallbergs. Nefndin segir blátt
áfram að Eiríkur „standi tæp-
lega full-heiðarlega að verki".
Þó vitnar nefndin til þessara
orða Eiríks: „Tekið skal fram
að sum atriði sem hér eru höfð
eftir þessum vinnubókum las
undirritaður fyrst í fyrrnefndi
grein dr. Peters Hallbergs".
Hins vegar mun honum hafa
þótt eðlilegt að vitna síðan
hverju sinni í vinnubækurnar
sjálfar sem frumheimild frem-
ur en það sem aðrir höfðu áður
skrifað eftir þeint.
Að lokum
Auk þess efnis sem nú hefur
verið vikið að á Aðalgeir
Kristjánsson stutta grein um
það hvenær Jón Thoroddsen
hóf að rita Mann og konu. Svo
er bréf frá dr. Gunnlaugi Þórð-
arsyni þar sem hann vill leið-
rétta að málverk sem Þorvald-
ur Skúlason eignaði sér og
talið hefur verið sjálfsmynd
sé ekki hans verk, heldur eftir
Snorra Arinbjarnar, sjálfs-
mynd hans. Ekki vill Björn
Th. fallast á þetta en honunt
var sýnt bréf dr. Gunnlaugs.
Enn eru svo nokkrir ritdóm-
ar í heftinu en fáir þó. Veí fer
á því að Skírnir birti ritdóma
um merkar bækur á sínu sviði,
en þá eiga þeir líka að vera
vandaðir.
Hér eru ritdómarnir þrír,
einn um Arngrím málara, ann-
ar um þjóðsögur Sigfúsar Sig-
fússonar og hinn þriðji um
nýjar bækur um Halldór
Laxness. Þar skrifar dr. Peter
Hallberg m.a. um Rætur ís-
landsklukkunnar.
Þessi árgangur Skírnis rís
undir því að vera læsileg bók
um íslenska menningu eins og
ætlast er til af honum. Ekki er
hægt að segja að samtíðin
gleymist vegna þess sem geng-
ið er. Hér er líka skrifað fyrir
líðandi stund.
Bergur Gudjónsson
bóndi Smiðjuhóli Álftaneshreppi
Fæddur 3. ágúst 1892
Dáinn 18. janúar 1985
Þann 18. janúar síðastliðinn
lést á sjúkrahúsi Akraness eftir
stutta legu þar Bergur Guðjóns-
son bóndi á Smiöjuhóli Alfta-
neshreppi, á nítugasta og þriðja
aldursári sínu.
Bergur var fæddur á Leirulæk
í Álftaneshrepp 3. ágúst 1892.
Sonur Guðjóns Guðntundsson-
ar bónda þar og konu hans
Guðrúnar Bergsdóttur. Bergur
var næstelstur 5 bræðra og ólst
hann upp nteð þeim í foreldra-
húsum. Á sínunt ungdómsárum
vann hann á búi foreldra sinna
auk þess sent hann vann lítils-
háttar utan heimilis.
Barnafræðslu hlaut Bergur
eins og þá gerðist, síðar fór
hann einn vetur á Flensborgar-
skóla. Aðra menntun hlaut
Bergur ekki af skólasetu.
Árið 1917 kaupir Bergur
hálfa jörðina Smiðjuhól í söntu
sveit á móti bróður sínum Jóni.
Fáum árum síðar kaupir hann
fjórðung af landi jarðarinnar
Þverholta og leggur það undir
Smiðjuhól. Ekki bjó hann sjálf-
ur á Smiðjuhóli fyrstu árin. Bjó
þar eitt ár 1920-1921 en fór að
búa þar samfellt 1924. Bjó fyrst
í félagi nteð bróður sínum eða
til ársins 1929 kaupir hann þá
hlut Jóns bróður síns í jörðinni.
Bjó Bergur þar síðan allan sinn
búskap.
Bergur var dugmikill og hag-
sýnn bóndi og í fremstu röð á
því sviði í sinni sveit. Á þeim
árum þegar tækninýjungar voru
að ryðja sér til rúms í landbún-
aði var Bergur manna fyrstur til
að færa sér þær í nyt. Og varð
hann því með þeim fyrstu á
þeim tíma með ræktun og fram-
farir í búskaparháttum. Bergur
bjó lengst af með blandað bú og
var bú hans stórt og afurðagott
miðað við það sem gerðist á
þeim árum. Hin síðari ár dró
hann bú sitt saman jafnóðum og
hann lét það færast yfir á hendur
fóstursonar sín Jóhanns.
Bergur vann ntikið að félags-
störfum fyrir sveit sína. Ekki
varð það af því að hann hafi
verið áberandi framsækinn á
því sviði eða sækti eftir slíku.
En sveitungar hans þekktu hann
sem hinn skýra, trausta og
vandaða mann , því var hann
kosinn til margþættra starfa fyr-
ir sveit sína.
í hreppsnefnd var hann 1937-
1966. Þar afoddviti 1950-1966. í
sýslunefnd Mýrarsýslu 1966-
1970. Hafði áður sæti í sýslu-
nefnd sem varamaður. Fulltrúi
á aðalfund Kaupfélags Borgar-
fjarðar var hann um langt ára-
bil. Þegar hreppurinn átti sitt
eigið bókasafn var það á
Smiðjuhóli í vörslu Bergs í um
40 ára skeið.
Brunamatsmaður hreppsins
var hann í áratugi. Auk þess
sem hér er getið var Itann valinn
til fleiri trúnaðarstarfa.
Á fyrstu búskaparárum sín-
um bjó Bergur með ráðskonu
að nafni Magdalena Zakarías-
dóttir varð hún síðar sambýlis-
kona hans og lífsförunautur.
Foreldar hennar voru Zakarías
Einarsson bóndi Einfætingsgili
í Strandasýslu og konu hans
Guðrún Marsibil Guðmunds-
dóttir. Magdalena er mikil
dugnaðarkona og stóð hún sam-
hent með Bergi að baki því
myndar og rausnarheimili sem
þau bjuggu á Smiðjuhóli.
Á Smiðjuhóli var jafnan
meira um að vera en almennt
gerðist, þar var þingstaður sveit-
arinnar, þar voru almennir
hreppsfundir haldnir og hrepps-
nefndarfundir þegar Bergur var
oddviti. Oft voru þar líka Bún-
aðarfélags og Kaupfélagsdeild-
arfundir. Þar var skilarétt
hreppsins þar til fyrir 6 árum
síðan. Hér áður fyrr þegar farið
var í réttir gangandi eða á hest-
um þá var gestkvæmt á Smiöju-
hóli eins og reyndar oft var,
enda gestrisni mikil. Hyggégað
allir sem í réttina kontu þá hafi
farið heint á bæinn og þegið
góðgerðir. Var þetta látið í té á
svo sjálfsagðan hátt að manni
fannst eins og maður væri að
koma inn á sitt eigið heimili.
Árið 1950 tóku Bergur og
Magdalena í fóstur dreng á öðru
ári Jóhann Pálsson. Faðir Páll
Sveinsson fyrrverandi sand-
græðslustjóri í Gunnarsholti.
Móðir Margrét Guðmundsdótt-
ir. Tóku þau miklu ástfóstri á
fóstursyni sínurn og voru honum
sem bestu foreldrar. Jóhann
hefur nú tekið við búskap á
Smiðjuhóli ásarnt konu sinni
Sigrúnu Einarsdóttur frá
Glaumbæ á Snæfellsnesi og eiga
þau 2 dætur.
Vegna aldursntunar okkar
Bergs var hann kominn unt ntiðj-
an aldur þegar ég man hann
fyrst, var ég þá 7 ára naggur.
Kom ég þá að Smiðjuhóli í fylgd
með föður mínum. Hef ég
sennilega verið eitthvað feiminn
þess vegna er þetta minnisstætt.
Þegar Bergur heilsaði mér man
ég hvað hann var brosmildur og
talaði hlýlega til mín, en þannig
var hann jafnan. Bar ég þá strax
til hans hlýhugogtraust. Þannig
tel ég að hafi verið unt flesta
sem honum kynntust. Margir
voru í vinnu hjá Bergi um lengri
eða skemmri tíma.
Að jafnaði má telja að Bergur
hafi verið heilsuhraustur og bar
hann sinn háa aldur með sér-
stakri reisn. Bergur var mikill
starfsmaður og hélt hann starfs-
orku sinni mjög fram á sinn háa
aldur og vann liann að bústörf-
um fram á nítugasta og fyrsta
aldursár sitt.
Bergur stundaði nokkuð
íþróttir á yngri árum og tók þátt
í glímukeppni á íþróttamótum
enda var hann hvatlegur og
þróttmikill á velli.
Á síðastliðnu ári fór heilsu
Bergs hrakandi. Á haustdögum
flutti hann ásamt sambýliskonu
sinni út á Akranes í íbúð sem
hann var þá nýbúinn að kaupa.
Við hjónin vorum á ferð á
Akranesi um miðjan desember
síðastliðinn og komum viö þá
við hjá þeim. Bergur var þá
búinn að vera á sjúkrahúsinu
um tíma undir læknishendi.
Hafði hann komið heim daginn
áður. Greinilega mátti þá sjá að
líkamlegri heilsu hans var mjög
hrakað en hress var hann að tala
við eins og hans var vandi. Barst
talið að ýmsu sem gerst hafði í
sveitinni því að þar var hugur
hans. Eftir að við höfðum
staldrað við hjá þeinr góða stund
og þegið góðgerðir, fylgdi Berg-
ur okkur út á gangstétt styrkum
skrefum. Þar tókum við í hans
hlýju hönd í hinsta sinn.
Horft er á bak góðum dreng
þar sem Bergur var. Hann var
sveit sinni og sveitungum mikið.
Ég minnist hans með þakklæti,
hlýhug og virðingu.
Ég og fjölskylda mín sendum
aðstandendum hins látna sam-
úðarkveðjur.
Jóhannes IM. Þórðarson
Sl. laugardag var góðvinur
niinn og frændi Bergur Guð-
jónsson til grafar borinn. Þá
leitar hugurinn til liðinna ára og
ótal minningar rifjast upp um
okkar samverustundir er ég sent
drengur dvaldist hjá honum í
sjö sumur á Sntiðjuhóli.
Bergur var sérlega dagfars-
prúður ntaður, sem öllunt þótti
vænt unt og í návist hans leið
öllum vel. Var sérlega gott að
leita til hans og hann ávallt
boðinn og búinn að hjálpa og
ráðleggja öðrum. Svo eru ó-
gleymanlegar stundirnar þegar
hann sagði frá ýntsu sem á daga
hans Itafði drifið. Bergur hafði
góða kíntnigáfu og kont hann
mér oft á óvart í þeim efnunt.
Ég á vini mínum Bergi meira að
þakka en þessi fátæklegu orð
lýsa. En nú er 92ja ára ævigöngu
hans lokið og mun ég minnast
Itans með þakklæti og virðingu.
„Fnr þú í fríði,
fríður Guðs þig blessi
bafðu þökk fyrir allt og ullt.
Gckkst þú mcð Guði.
Guð þér nú fylgi.
hnns dýrðurhnoss þú hljóta
skalt.
(V.Briem)
Sigurdur H.
t
Hjartans þakkir fyrir alla hjálp og samúð við andlát og jarðarför
Magnúsar Hartmannssonar
Brekkukoti Óslandshlíð Skagafirði
Guð fylgi ykkur öllum.
Sigurbjörg Halldórsdóttir
Halldora Magnúsdóttir Jóhannes Sigmundsson
Páll Magnússon HerdísFjeldsted
og barnabörn.
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð, hlýhug og vináttu við
andlát og útför föður okkar, tengdaföður, afa og langafa
Vernharðs Karlssonar
Laugavegi 1, Siglufirði
Sérstaklega viljum við þakka læknum og starfsfólki sjúkrahúss
Siglufjarðar
Margrét Vernharðsdóttir
Fanney Vernharðsdóttir Skarphéðinn Guðmundsson
Anna Vernharðsdóttir Eiríkur Sigurðsson
Jóhanna Vernharðsdóttir Hafliði Sigurðsson
barnabörn og barnabarnabörn
Þökkum innilega samúð og vinarhug við andlát og útför
fósturmóður okkar
Vigdísar Jónsdóttur
F.h. vina og vandamanna
Viggó Guðmundsson
Hjalti Þorsteinsson