NT - 20.09.1985, Page 9

Föstudagur 20. september 1985 9
Gunnar Finnsson:
Þegar Árni í Hraunkoti
gaf Silju á lúdurinn
- Slík jákvæð mismunun hefur
verið um tíma í gildi á sumum
hinna Norðuriandanna. Auk
þess hefur verið í gildi a.m.k.
í Noregi að skylt sé að tilnefna
jafnmargar konur og karla í
nefndir, ráð og stjómir á vegum
ríkisins og að við skipan í
opinberar nefndir stjórnir og
ráð sé hlutfall hvors kyns
a.m.k. 40% ef unnt er.
f>á staðreynd væri Gunnari
hollt að hafa í huga í sárum
sínum yfir því að það hrikti í
stoðum karlaveldisins á ís-
landi. Vonandi verður það
ekki of mikið sjokk fyrir hann
að jákvæð mismunun hefur
verið í lög leidd á íslandi með
stuðningi allra stjórnmála-
fiokka á Alþingi.
Málsvarar heima-
vinnandi húsmæðra
En Gunnari er ekki alls
varnað, því hann ber hag
heimavinnandi húsmæðra
mjög fyrir brjósti. Orðrétt seg-
ir Gunnar: „En í öllu jafnrétt-
iskjaftæðinu hefur einn hags-
munahópur algerlega gieymst
í kvennabaráttunni, nefnilega
heimavinnandi húsmæður."
Og síðar segir hann: „Líf
þeirra og störf eru til fárra
fiska metin og innan valkyrju-
hóps kvennahreyfingarinnar
eiga þær sér enga málsvara."
Vissulega skal undir það tek-
ið að heimavinnandi húsmæð-
ur búa við mikið misrétti, sem
er þjóðfélaginu til skammar.
En það er regin misskilningur
hjá Gunnari, að heimavinn-
andi húsmæður eigi sér ekki
málsvara og nefni ég tillögu til
þingsályktunar, sem flutt var á
Alþingi um réttarstöðu heima-
vinnandi fólks (Flm.: Marí-
anna Friðjónsdóttir og Jó-
hanna Sigurðardóttir). Tillag-
an fól í sér að skipuð yrði
nefnd sem hefði það verkefni
að meta þjóðhagslegt gildi
heimilisstarfa og gera úttekt á
hvernig félagslegum réttindum
og mat á heimiiisstörfum sé
háttað samanborið við önnur
störf í þjóðfélaginu og að lagð-
ar yrðu fram tillögur á Alþingi
til úrbóta m.a. í skatta- lífeyris-
og tryggingamálum. - Það
skyldi þó ekki vera að fjölga
þyrfti konum á Alþingi til að
slík tillaga næði fram að ganga.
Vonandi heyrist annað en
bölmóður um jafnréttismál
næst þegar Gunnar Finnsson
tekur sér penna í hönd og
skrifar svartagallsraus af
Ströndum.
Jóhanna Sigurðardóttir
alþingismaður.
■ Nú á tímum sívaxandi
framboðs afþreyingarefnis fyr-
ir börn á þókin mjög undir
högg að sækja. Barnabók-
menntir nútímans bera keim
af venjum neysluþjóðfélags-
ins. Flinn mikli hraði og streita
sem einkenna mennningu
Vesturlanda setja mark sitt á
barnabækur líkt og aðrar and-
legar afurðir sem á boðstólum
eru. Ritmálið verður sífellt
knappara en myndir og skreyt-
ingar fá æ meira rúm í barna-
bókaframleiðslunni eins og
fjölþjóðaútgáfa á myndasög-
um gefur til kynna og árlega er
dælt í tonnatali yfir landslýð.
En burtséð frá markaðshyggju
myndblaðaframleiðenda sem
greiðan aðgang eiga að barns-
sálinni, vaknar sú fróma
spurning: Hvað vilja börnin
lesa?
Gamla ævintýraformúlan er
enn í fullu gildi. Einfaldar
persónulýsingar, rík réttlætis
kennd, barátta góðs og ills, þar
sem hið fyrrnefnda fer með
sigur af hólmi og illmennið
hlýtur makleg málagjöld, eru
sterkustu einkenni ævintýr-
anna sem börn á unga aldri
taka tryggð við allt fram á
unglingsár ef ekki lengur. Þau
hafna raunsæis - og veruleika-
bókmenntum samtímans en
taka ævintýraheiminn fram yfir
vegna þess að hann samsvarar
betur þeirra eigin veröld.
Á aldrinum 9-13 ára (hetju-
aldrinum) er munurinn milli
kynjanna verulegur í bókavali.
Þá velja drengir einkum frum-
skógaþækur, indíána - njósna
- og stríðssögur til aflestrar og
yfirleitt allar bækur sem eru
spennandi. Framhaldsmynda-
sögur af ýmsu tagi eru vinsælar
og ýta undir hetjudýrkun ung-
linga (drengja). í þessum
sagnaflokki eru m.a. Tarsan,
Alex, Hin fjögur fræknu,
Tinni, Svalur og Valur, Viggó
og Lukku Láki að ógleymdum
Andrési önd sem virðist höfða
til barna á öllum aldri (hann er
víst bannaður í Finnlandi).
Um langan aldur hafa verið
gefnar út sérstakar drengja -
og stúlknabækur, þó dregið
hafi úr því með árunum, en nú
færist það hins vegar í vöxt að
út komi bækur sem höfða jafnt
til beggja kynja.
Stúlkur lesa oft bækur og
myndaseríur sem eru einkum
ætlaðar drengjum, en þær hafa
yfirleitt meiri áhuga á mann-
legum tilfinningum. Sumir
telja jafnvel að sterkari bóka-
hefð sé hjá stúlkum en
drengjum. Á kynþroska-
skeiðinu bætast svo fullorðins-
bókmenntir smám saman við
og áhuginn fyrir dæmigerðum
drengja - stúlknabókum
dvínar.
Drengirnir kjósa þá helst
sagnfræðileg rit og sakamála-
sögur, en stúlkurnar 'ásta og
smásögur.
Sumir unglingar fá áhuga
fyrir ljóðum, einkum þó
stúlkur. Bókmenntasmekkur-
inn mótast einnig mjög af
margþættum áhugamálum tán-
inganna. í mínu ungdæmi voru
skörp skil milli kynjanna í
bókavali. Bláu bækurnar
(Gunnar og leynifélagið
osfrv.) voru fyrir strákana, en
rauðu bækurnar (Pollyanna
osfrv.) fyrir stelpurnar. Strák-
arnir lásu um Árna í Hraunkoti
eftir Ármann Kr. eða Benna-
bækurnar eftir Capt. W.E.
Johns, en stelpurnar lásu
Öddu-bækurnar eftir Jennu og
Hreiðar eða Beverly Gray,
Millí-Mollý-Mandý osfrv.
Aftur á móti voru ævin-
týrabækur E. Blyton (Ævin-
týradalurinn, - eyjan, - fljótið
osfrv.) lesnar jafnt af drengj-
um sem stúlkum og hverrar
nýrrar bókar beðið með mikilli
eftirvæntingu.
Raunsæjar barnabækur
Stefáns Jónssonar, hins mikla
meistara, nutu ekki mikilla
vinsælda lýðveldiskynslóðar-
innar sem óx úr grasi á 6.
áratugnum. Til þess var efni
þeirra of raunsætt og ekki
nógu spennandi, formið óað-
gengilegt, stíllinn torræður,
auk þess sem Stefán hafði þá
einkennilegu sérstöðu meðal
ísl. rithöfunda, að skrifa full-
orðinslega fyrir börn og jafn-
framt barnalega fyrir fullorð-
na.
Ungir lesendur, sér í lagi
strákar, vildu bara hasar og
spennu í þá daga og vilja
raunar enn í dag.
En barnabókmenntir hafa
breyst í tímans rás. Jafnréttis-
hugmyndir nútímans setja sinn
svip á þær og gera sitt til að
útrýma mismunandi bókum
eftir kynjum. Raunsæisstefnan
er að ryðja burt gamaldags
spennu - og ævintýrasögum. í
stað hetjunnar er kominn hinn
fábreytti maður sem lifir til-
breytingasnauðu lífi. Hrár
hvunndagsleikinn verður alls-
ráðandi.
Þegar nýraunsæisstimpillinn
var settur á barnabókmennt-
irnar fengu ýmsir gamlir rit-
höfundar uppreisn æru. Stefán
Jónsson og Ragnheiður Jóns-
dóttir voru hafin á stall, að
vísu maklega, vegna þess að nú
var komið í tísku að skrifa á
raunsæjan hátt um blákaldan
veruleikann fjarri draumheimi
ævintýranna.
Ungir höfundar sem skrif-
uðu í hinum „nýja“ stíl komu
fram á sjónarsviðið. Nægir að
nefna innlenda höfunda á borð
við Andrés Indriðason (Töff
týpa á föstu), Olgu Guðrúnu
(Búrið) og jafnvel Eðvarð Ing-
ólfsson (Fimmtán ára á föstu).
Árna-bækurnar eftir Ármann
Kr. voru léttvægar fundnar á
vogarskálum bókmennta-
fræðinganna, líklega vegna ó-
tilhlýðilegrar léttúðar sem gæt-
ir í þeim, m.ö.o. þær hafa þótt
of skemmtilegar; (Ég hætti
mér nú ekki út á þann hála ís
að nefna hér Indriða Úlfsson
sem er víst allra höfunda
vinsælastur meðal barna.) En
Ármann Kr. hefndi sín
grimmilega er hann tók þátt í
barnabókasamkeppni á vegum
Máls og menningar fyrir
nokkrum árum. Hann settist
við ritvélina með formúlu fyrir
frarnan sig eftir Silju Aðal-
steinsdóttur, um hvernig góð
barnabók á að vera og hespaði
af einni slíkri. Hún fékk nafnið
„Mamrna í uppsveiflu" féll í
góðan jarðveg hjá dómnefnd-
inni og hlaut 2. verðlaun í téðri
samkeppni!
Á hinum Norðurlöndunum
er raunsæið á svo háu stigi að
70-80% af öllum barnabókum
fjalla um börn einstæðra for-
eldra. Þetta hefur auðvitað í
för með sér að hjónabands-
börn sem búa í foreldrahúsum
fyllast vanmætti við iestur
slíkra bóka og finnast þau vera
afbrigðileg, að hafa bæði
pabba og mömmu inni á heim-
ilinu.
Hér heima hafa bækur
Guðrúnar Helgadóttur notið
ntikilla vinsælda barna og ung-
linga enda eru þær fyndnar og
skemmtilegar þótt höfundur
eltist dulítið við tískustraum-
ana s.s. umburðarlyndi við
fatlaða, jafnrétti kynjanna,
frjálst uppeldi menntamanna-
barna osfrv. Þrátt fyrirskemm-
tilegheitin hefur vottað fyrir
siðleysi í bókum þingmannsins
og Jenna Jónsd. benti réttilega
á í ritdómi í Mbl. á sínum
tíma. Hér var um að ræða
bókina „í afahúsi“. í henni
segir m.a. frá 2 systkinum sem
stela Andrés-blaði í bókabúð
til að gefa eldri bróður sínum.
Verknaðurinn er réttlættur
með því að stráksa þykir nú
svo ofsalega gaman að And-
rési!
Vésteinn Lúðvíksson hefur
skrifað 2 bækur um ærslabelg-
inn Sólarblíðuna, þar sem
óheft hugmyndaflug og rík
kímnigáfa njóta sín vel. Þó er
Vésteinn gagnrýndur fyrir
galgopahátt, ómanneskjulegar
persónulýsingar og óþarfa dek-
ur við frjálst uppeldi (eða ekk-
ert uppeldi) sem birtist á síðum
bókanna og fer einkum fyrir
brjóstið á íhaldssömum gagn-
rýnendum á borð við áður-
nefnda Jennu Jóns. En börn og
unglingar taka sögunum opn-
um örmum og kunna vel að
meta óbeislaða frásagnargleði
höfundarins.
Þegar öllu er á botninn
hvolft, láta ungir lesendur 8-11
ára börn, gildismat bók-
menntafræðinganna lönd og
leið í vali sínu á Iesefni og
kjósa sínar eigin bókmentir,
gjarnan kryddaðar ævintýra-
legri spennu og græskulausum
húntor.
Það er jú þeirra að dæma,
ekki satt?
megi eða megi ekki auglýsa
stefnu sína í dagskrá stöðv-
anna. Stjórnmálaflokkar og
samtök verja árlega stórfé til
auglýsinga í útvarpsstöðvum í
Bandaríkjunum og víða um
heim. Sérstaklega á þetta við
um stjórnmálabaráttu í Banda-
ríkjunum, þar sem úrslit eru
oft talin ráðast af þeirri eftir-
tekt, sem auglýsingar frá
stjórnmálaflokkunum og fram-
bjóðendum þeirra ná og því
fé, sem þeir hafa milli handa.
Það mun án efa eiga eftir að
hafa mikil áhrif á gang stjórn-
málabaráttu hér á landi og
kosningaúrslit, ef auglýsingar
frá stjórnmálaflokkum verða
leyfðar. Það verður erfitt mál
úrlausnar fyrir Útvarpsréttar-
nefnd, því eftir það sem á
undan er gengið, er vandséð,
hvers vegna ekki ætti að leyfa
þær eins og auglýsingar um
hvað annað.
Annað atriði er mjög um-
hugsunarvert. Víst má ætla, að
útvarpsstöðvum fjölgi eitthvað
hér á landi og framboð dag-
skrárefnis einnig. En um hvað
mun verða fjallað? Má búast
við því, að nýjar útvarpsstöðv-
ar vilji leggja meiri tíma undir
umfjöllun um stjórnmál held-
uren núer? Um þaðmáefast.
Nú þegar hafa verið Iagðar
línur í fréttaflutningi í Ríkisút-
varpinu sem aðrir munu fara
eftir, svokölluð amerísk lína.
Rás tvö Ríkisútvarpsins, er
dæmigerð tónlistarstöð létt
tónlist og spjall og fréttir á
klukkustundarfresti. Þetta út-
sendingarform hefur rutt sér
til rúms víðast hvar þar sem
peninga til rekstursins er aflað
með auglýsingum. Tónlistin er
í fyrirrúmi, spjallað við fólk og
síðan tekinn púls á heims-
ástandinu á tveim til þrem
mínútum á klukkustundar-
fresti. Uppi munu vera ráða-
gerðir um að stytta fréttatíma
í hádegi í dagskrá Ríkisút-
varpsins á rás eitt, svo allt
hnígur þetta að því sama,
hraðri og samþjappaðri af-
greiðslu á málum. Það má því
búast við, að umfjöllun um
stjórnmál og þjóðmál ýmis-
konar verði knöpp, stjórn-
málamenn verði að venja sig á
að þjappa saman í tíu sekúnd-
ur skoðun sinni á gangi mála,
brosa á meðan og vera sæmi-
lega til hafðir. Églæt lesendum
eftir að meta hvort slí.k af-
greiðsla muni fullnægja fróð-
leiksfýsn hlustenda, tækifæri
stjórnmálamannsins til þess að
skýra málið, eða koma al-
mennri umræðu til góða.
Margt bendir til, að slíkt
megi draga í efa, sérstaklega
með tilliti til áhuga aimennings
á stjórnmálum í Bandaríkjun-
um og víðar þar sem þessi
knappi auglýsingafréttatími
hefur verið tekinn upp.
Loks má svo benda á enn
eitt atriði varðandi kosninga-
baráttu og stjórnmálastarf eftir
að ný útvarpslög taka gildi.
Ríkisútvarpið nýtur mun
meira trausts en blöðin, hvað
varðar fréttaflutning. Nýjar
stöðvar munu njóta þessa
trausts Ríkisútvarpsins í hug-
um almennings a.m.k. fyrst í
stað. Svo tekur við val fólksins
á miðlum í samræmi við
áherslumun, sem án efa mun
koma í ljós. Það er spurning,
hvort það muni eiga fyrir út-
varpi hér á landi að liggja líkt
og blöðunum, að missa traust
almennings hægt og bítandi.
Þessari spurningu má í raun
beina til Ríkisútvarpsins og
okkar, sem stöndum undir
kostnaði við það. Einhverra
hluta vegna vill fjöldi manna
glíma við það verkefni að setja
á laggirnar útvarpsstöðvar og
sjónvarpsstöðvar. Þarna eru
einstaklingar á ferðinni og
einnig fjölmenn félagasamtök,
sem telja það mikið lífsspurs-
mál að taka þátt í þessum slag,
setja upp nýjar útvarpsstöðvar
og keppa við Ríkisútvarpið,
stofnun sem allt þetta fólk
borgar upp úr hinurn vasanum.
Og eftir því, sem fleiri almenn-
ir borgarar og félagasamtök
munu taka þátt í slagnum,
þeim mun meiri peninga hefur
Ríkisútvarpið lýst yfir að það
þurfi til þess að geta staðið í
samkeppni við fólkið sem
borgar fyrir Ríkisútvarpið.
Helgi Pétursson