Morgunblaðið - 09.09.2004, Síða 25

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 2004 25
✝ Jón Tómassonfæddist í Reykja-
vík 13. desember
1920. Hann lést á
dvalarheimilinu
Hrafnistu í Reykja-
vík 31. ágúst síðast-
liðinn. Foreldrar
Jóns voru hjónin
Tómas Jónsson, f.
10. apríl 1889, d. 31.
mars 1936 og
Bjarnína Guðrún
Bjarnadóttir hús-
móðir, f. 24. desem-
ber 1895, d. 29. mars
1970. Jón var annar í
röðinni af fjórum systkinum, sem
voru Bjarni, f. 10. janúar 1918, d.
4. mars 1994, Bergur, f. 5. nóv-
ember 1923, d. 12. september 2000
og Ásthildur, f. 24. maí 1929, sem
er ein eftirlifandi systkina sinna.
Jón kvæntist 16. nóvember 1946
Guðrúnu Júlíusdóttur, f. 30. apríl
Stefánsdóttir, synir þeirra eru
Daníel Hólm, f. 2000, og Stefán
Ingi, f. 2002. Guðrún Erla, f. 1978,
sambýlismaður Guðlaugur Vigfús
Kristjánsson, sonur þeirra Róbert
Örn 2001. 3) Jón Gunnar, f. 1955,
maki Fríða Birna Kristinsdóttir,
börn þeirra eru: Hanna Kristín, f.
1980, sambýlismaður Guðmundur
Rúnar Kjartansson, dóttir þeirra
er Snædís Björt, f. 2001. Lísa Rut,
f. 1983. Gunnar Björn, f. 1989. 4)
Erla, f. 1958, maki Grétar Helga-
son, börn þeirra eru: Hildur Edda,
f. 1985, Helga Lára, f. 1987 og
Daníel, f. 1992. Áður átti Erla
dótturina Lindu Rún, f. 1981, sam-
býlismaður Halldór Guðmunds-
son.
Faðir Jóns stofnaði Efnalaug
Reykjavíkur árið 1921. Strax og
skólagöngu lauk fór Jón að vinna
hjá fyrirtæki föður síns ásamt
Bjarna bróður sínum og starfaði
þar alla sína ævi. Árið 1966 tók
hann við rekstri efnalaugarinnar
og rak hana til ársins 1996, þá orð-
inn 75 ára gamall.
Útför Jóns fer fram frá Grens-
áskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 15.
1920, Foreldrar henn-
ar voru Júlíus Magn-
ússon, f. 12. júlí 1883,
d. 4. janúar 1931, og
Jónína M. Jónsdóttir,
f. 17. janúar 1891, d.
7. september 1970.
Börn Jóns og Guðrún-
ar eru: 1) Tómas, f.
1946, maki Guðrún
Þórdís Axelsdóttir,
synir þeirra eru: Jón
Axel, f. 1969, maki
Anna María Garðars-
dóttir, börn þeirra eru
Eydís Ýr, f. 1994 og
Andri Snær, f. 1999.
Tómas Örn, f. 1971 maki Anna
Lísa Jónsdóttir, dóttir þeirra Anna
Guðrún, f. 1999. Gunnar Þór, f.
1982. 2) Júlíus, f. 1948, maki Björk
Garðarsdóttir, dóttir þeirra
Bylgja, f. 1990. Börn Júlíusar frá
fyrra hjónabandi eru: Skúli Magn-
ús, f. 1974, sambýliskona Anna
Mig langar í fáum orðum að minn-
ast elskulegs tengdaföður míns Jóns
Tómassonar.
Kynni okkar hófust árið 1964 þeg-
ar ég kom á heimili hans á Hallveig-
arstíg 8, þá 17 ára gömul og ný trú-
lofuð elsta syni hans Tómasi. Þarna
sat hann í stofunni og brosti sposkur
til mín og tók í höndina á mér og ósk-
aði til hamingju. Aldrei féll skuggi á
samband okkar. Honum var margt
til lista lagt, það var sama hvað hann
tók sér fyrir hendur það lék allt í
höndunum á honum. Þeir eru öfunds-
verðir sem geta nánast gert allt sem
hugurinn stendur til, það auðveldar
margt í daglegu lífi.
Árið 1965 flutti hann ásamt fjöl-
skyldu sinni að Álftamýri 67, sem
hann byggði með dyggri aðstoð sona
sinna þeirra Tómasar og Júlíusar.
Húsið var hálfkarað eins og sagt er á
vondu máli þegar þau hjónin fluttu
inn með fjölskyldu sína, en mestu
skipti að yngri börnin gætu byrjað á
réttum tíma í nýjum skóla. Það er
margs að minnast. Ég minnist dags-
ins eftir brúðkaup okkar Tómasar
þegar við komum í Álftamýrina, þá
settist Jón við píanóið og spilaði ást-
arlag fyrir okkur „la vie d’amour“
sem ég hef ætíð mikið haldið upp á
síðan.
Ég minnist skemmtilegra ferða
um vetrartíma þegar öll fjölskyldan
fór á skíði upp í Bláfjöll næstum um
hverja helgi í nokkur ár. Þar lékum
við okkur bæði á svigskíðum og
gönguskíðum til skiptis. Þá fékk
hann áhuga fyrir vélsleðum, og úr
varð að hann keypti tvo vélsleða, einn
fyrir sig og annan fyrir tengda-
mömmu, og þeystu þau ásamt sonum
sínum sem einnig áttu vélsleða vítt
og breitt um landið, til að mynda upp
á Langjökul, Hveravelli og Land-
mannalaugar svo eitthvað sé talið. Í
þessum ferðum breyttist hann í ung-
ling. Ungur að árum gekk hann í
Ferðafélag Íslands, hann var alla tíð
mikill útivistarmaður og naut sín
best út í náttúrunni. Það var alltaf
gaman að fylgjast með þegar þau
hjónin komu úr ferðalögum um sveit-
ir landsins, þá strikuðu þau með lit
allar sínar ferðir inn á landakortið til
að fylgjast með hvað þau ættu eftir
að skoða og það var ekki mikið eftir,
að mínum dómi, nema einhverjar
ófærur og fjöllin há.
Ég minnist Jóns þegar hann kom í
heimsókn upp í sumarbústaðinn okk-
ar ásamt tengdamömmu, oftar en
ekki tók hann til hendinni ef á þurfti
að halda og ekki þurfti að spyrja af
vinnubrögðum hans sem voru alltaf
fyrsta flokks. Ég á ekkert nema ljúf-
ar og góðar minningar um öðlinginn
hann Jón Tómasson tengdaföður
minn.
Elsku tengdamamma, ég votta þér
mína dýpstu samúð.
Ykkar tengdadóttir
Guðrún Þórdís.
Ísland, minn draumur, mín þjáning, mín þrá,
mitt þróttleysi og viðnám í senn.
Þessi vængjaða auðn með sín víðerni blá,
hún vakir og lifir þó enn.
Sjá, hér er minn staður, mitt líf og mitt lán,
og ég lýt þér, mín ætt og mín þjóð.
Ó, þú skrínlagða heimska og skrautklædda
smán,
mín skömm og mín tár og mitt blóð.
(Steinn Steinarr.)
Tengdafaðir minn, Jón Tómasson
er látinn 83 ára gamall.
Þessi hægláti maður, sem aldrei
átti erindi út fyrir landsteinana, en
ferðaðist þeim mun meira um landið
okkar sem hann gjörþekkti. Ekki
kom heldur til að hann skipti um
starf á ævinni. Hann var fæddur og
uppalinn bakatil á Laugaveginum,
tók við rekstri Efnalaugar Reykja-
víkur af föður sínum ásamt eldri
bróður. Þar kom sér vel hversu
handlaginn hann var, setti saman
vélar og tæki, en leysti síðan allt í
sundur eftir hálfa öld eins og Efna-
laugin hefði aldrei verið til. Þetta var
Jón Tómasson, byrjaði á einhverju
bauki og hætti ekki fyrr en því var
lokið, hvort sem var að lita garn,
bólstra húsgögn, ferðast í strætó
með skóflu og múrskeið af því honum
datt í hug að byggja hús frá grunni
fyrir sig og sína. Allt þetta gekk upp
ásamt svo mörgu öðru sem hann tók
sér fyrir hendur.
Jóni kynntist ég fyrir rúmum tutt-
ugu árum og áður en ég vissi af vor-
um við farnir að bauka hitt og þetta á
Laugavegi 32 b, þar sem búskapur
okkar Erlu dóttur hans hófst. Aldrei
mátti hann ekki vera að því að fram-
kvæma það sem okkur datt í hug,
helluleggja, flytja þrjátíu ára gömul
tré milli póstnúmera, leggja vatn
milli hæða, teppaleggja eða tyrfa. Oft
fór Jón seint heim úr vinnunni, þessi
þúsundþjalasmiður. Hans er sárt
saknað af fjölskyldunni.
Grétar Helgason.
Elsku afi minn.
Það er svo rosalega sárt að hugsa
um það að nú sért þú farinn frá okk-
ur. Orð fá ekki lýst hversu mikið ég
sakna þín og þá sérstaklega þegar ég
hugsa um allt það sem minnir mig á
þig. Ég var svo heppin þegar ég var
yngri að hafa þig og ömmu alltaf á
næstu hæð fyrir neðan. Það var alltaf
jafnnotalegt og gaman að geta
skroppið niður til ykkar og stytt sér
stundir ef manni leiddist og alltaf var
maður jafnvelkominn, sama hvernig
stóð á. Ég man hvað mér fannst snið-
ugt að mega fylgjast með þegar þið
voruð að vinna, og svo hlakkaði ég
alltaf svo mikið til föstudaganna, því
þá voru alltaf flatkökur og hangikjöt
í hádeginu. En það hefur margt
breyst, tímarnir breytast og fólk eld-
ist og við fórum að hittast minna,
eins og gengur og gerist. En það
voru þó alltaf fastir tímar á ári sem
fjölskyldan hittist og þá var alltaf
gaman. Jólaboðin voru langbest og
skemmtilegust og alltaf hlakkaði
maður til að koma til ykkar ömmu í
jólaboð því maturinn var alltaf jafn-
góður og það var alltaf jafngaman að
hitta alla aftur. En svo allt í einu einn
daginn ert þú bara farinn frá okkur,
og ég ætlaði ekki að trúa því fyrst en
svo áttaði ég mig á því að það var
kannski bara best, því það lifir eng-
inn endalaust. Ég hugga mig við það
daglega að ég veit að þú ert ekki far-
inn fyrir fullt og allt og munt aldrei
gera því ég veit að þú munt alltaf
vera hjá mér og þá sérstaklega í
huga mér.
Ég mun aldrei gleyma þér, elsku
afi minn.
Hildur Edda.
Fyrir nákvæmlega ári síðan var ég
staddur heima á Íslandi af sérstöku
tilefni. Þar átti ég góða daga með vin-
um og ættingjum. Sunnudaginn 7.
september fékk ég að prédika í litlu
kirkjunni á Mosfelli í Grímsnesi.
Andspænis hinum sögufræga stað,
handan við þjóðveginn, liggur jörðin
Reykjanes. Þar hefur bróðir minn
Guðmundur Óli komið sér upp húsi
að loknu ævistarfi í Skálholti. Það
var mér þess vegna mikil gleði að fá
tækifæri til þess að taka þátt í guðs-
þjónustu einmitt þarna og að eiga
síðan ógleymanlega stund með
kirkjugestum á heimili bróður míns
eftir messu. Það, sem mér þótti
vænst um var, að þarna voru sam-
ankomin nokkur frændsystkini okk-
ar bræðranna, en sum þeirra hafði ég
ekki séð í marga áratugi. Við vorum
börn þriggja systra, og oft höfðum
við verið saman á hátíðarstundum
æskuáranna. Þarna hitti ég aftur
frænda minn Jón Tómasson, sem ég
alltaf hafði virt mikils sökum ljúf-
mennsku hans og mannkosta. Þau
voru þarna bæði hjónin, Jón og Guð-
rún ásamt Ásthildi systur Jóns, og
nokkrum dögum seinna vorum við
aftur saman komin á heimili hennar.
Þessi systkini voru þá ein eftir af til-
tölulega stórri fjölskyldu, sem á
bernskuárum mínum fyllti heimilið á
efri hæð hússins á Laugavegi 32b, en
á neðstu hæð hússins var fyrirtæki
fjölskyldunnar, Efnalaug Reykjavík-
ur.
Nú er Ásthildur ein eftir af fjórum
systkinum. Jón hafði alla tíð reynst
þessari systur sinni sannur bróðir og
vinur. Nú er hann látinn, hann lést
31. ágúst síðastliðinn, og þess vegna
langar mig að senda konu hans og
börnum ásamt Ásthildi fáein fátæk-
leg kveðjuorð á þennan hátt. Með því
móti vil ég láta í ljós þakklæti mitt
fyrir stundirnar, sem við áttum sam-
an fyrir ári síðan og fyrir ótal góðar
minningar, sem ég á um frænda
minn og frændfólkið á Laugavegi frá
uppvaxtarárum mínum. Yngri kyn-
slóðin, börn þeirra Jóns og Guðrún-
ar, verður hins vegar að afsaka það,
að hér mun vafalaust vanta margt,
sem þau hefðu viljað sjá á prenti nú.
Öðruvísi getur það ekki verið, þegar
sá sem hér skrifar hefur dvalið meira
en helming ævinnar utan ættjarðar-
innar.
Jón Tómasson var næstelsti sonur
hjónanna Tómasar Jónssonar og
Bjarnínu Bjarnadóttur, en elstur var
Bjarni, sem lengi var forstjóri efna-
laugarinnar og yngstur Bergur, sem
lengst af starfaði sem löggiltur end-
urskoðandi, m.a. hjá Reykjavíkur-
borg. Yngst systkinanna og jafn
gömul mér var eina dóttir þeirra,
Ásthildur. Tómas var iðnaðarmaður
og útlærður trésmiður, er þau
Bjarnína voru gefin saman árið 1916.
Þau festu þá fljótlega kaup á húsinu
við Laugaveg, og nokkru síðar flutt-
ist móðuramma okkar þangað með
tvær yngstu dætur sínar, Hallfríði og
Svanlaugu, en mann sinn missti hún
árið 1913. Ég varð undrandi, þegar
Ásthildur minnti mig á það, að þarna
hefði móðir mín Hallfríður einnig átt
heima árið sem faðir minn var að
ljúka við sveinsstykkið sitt á tré-
smíðaverkstæði Jónatans handan við
götuna. Varla hefur hún samt búið
þar meira en eitt ár, því að foreldrar
mínir giftu sig í maí 1920 og tæpum
tveimur mánuðum síðar brann verk-
stæði Jónatans Þorsteinssonar við
Laugaveg 31 til kaldra kola.
Sama ár fæddist Jón Tómasson í
húsinu nr. 32b. Þar bjó amma okkar
líka í meira en 30 ár í skjóli hinnar
góðu og gestrisnu fjölskyldu dóttur
sinnar. Það var því eðlilega allnáið
samband milli heimila okkar á
bernskuárum mínum. Ég man vel
eftir snyrtilega eldhúsinu og stofunni
á heimili móðursystur minnar. En
einkanlega man ég eftir fallega org-
elinu, sem stóð þar í stofu. Það var
húsbóndinn, sem einna helst lék á
hljóðfærið þá, en seinna var það hlut-
verk Jóns. Hann hafði mikla hæfi-
leika á því sviði, eins og frændur
hans á Þórsgötu 4, þeir Gunnar og
Árni, en Tómas var bróðir Sigurjóns
bóksala á Þórsgötunni, sem margir
muna enn. Vafalaust hefði Jón getað
náð langt á sviði tónlistarinnar, en til
þess varð lítill tími, og maðurinn
hafði líka marga aðra hæfileika, sem
hlutu að fá útrás.
Það mun hafa verið árið 1921, sem
Tómas réðst í það að koma í fram-
kvæmd verki, sem hann hafði lengi
haft í huga og undirbúið, en þá stofn-
aði hann fyrstu fata- og efnahreinsun
bæjarins eða jafnvel landsins, Efna-
laug Reykjavíkur. Það var í raun og
veru sögulegur atburður, nýtt skref
til framfara í efnahags- og atvinnulífi
þjóðarinnar. Efnalaug Reykjavíkur
var starfrækt í 75 ár eða til ársins
1996, og var alltaf fjölskyldufyrir-
tæki, þar sem allir stóðu saman um
ábyrgðina og erfiðið. Enginn starfaði
þó lengur við efnalaugina en Jón
Tómasson. Þar lagði hann af mörk-
um mikilvægt ævistarf í meira en
hálfa öld.
Stofnandinn, Tómas Jónsson, lést
fyrir aldur fram árið 1936, aðeins 47
ára gamall, en fyrirtæki sitt hafði
hann þá rekið af samviskusemi og
dugnaði í 15 ár. Það er auðvelt að
hugsa sér hvílíkt áfall það hefur verið
fyrir konu hans að standa ein eftir
með allan rekstur og allar skuldbind-
ingar, sem alltaf fylgja slíku starfi.
Þá var Bjarni enn aðeins 18 ára og
um það bil að ljúka námi við Versl-
unarskólann og Jón 16 ára. Hin börn-
in voru enn innan við fermingu. En
þegar mest á reyndi sýndu þau öll,
hvað í þeim bjó. Bjarni tók við stjórn
efnalaugarinnar, þótt ungur væri, og
gegndi því starfi þar til hann var
kominn yfir fimmtugt. Jón tók eins
fljótt og nám hans og kraftar leyfðu
við hinum daglegu skyldum rekst-
ursins, en þar hafði hann mikinn
stuðning af Hjalta, vini þeirra
bræðra, sem í fjölda ára starfaði með
þeim við efnalaugina af mikilli trú-
mennsku. En eitt var það, sem Jón
lét enga aðra um, og það var efnalit-
unin. Á því sviði varð hann snillingur,
sem ekki átti sér marga líka. Hús-
mæðurnar komu með þungu glugga-
tjöldin, sem þá voru í tísku, upplituð
af sól, og fengu þau aftur í nýjum lit
eins og ný væru. Jafnvel stóru tjöld-
in, sem huldu svið Þjóðleikhússins
tók hann að sér að lita, svo þau litu út
eins og ný væru. Eftir að Bjarni var
hættur störfum sem forstjóri efna-
laugarinnar hvíldi öll ábyrgð fyrir-
tækisins á herðum Jóns þar til
rekstri efnalaugarinnar var hætt.
Ég var sendill í Efnalauginni á
styrjaldarárunum, líklega sumarið
1942. Þá kynntist ég Jóni betur en ég
annars hefði gert. Það var þrátt fyrir
allt níu ára aldursmunur á okkur, en
þarna sá ég þótt ungur væri, hvílíkan
mann hann hafði að geyma. Aldrei
brá hann skapi, hvað sem á gekk. All-
ir báru traust til hans og leituðu til
hans, þegar með þurfti. Hann var
góður smiður og gat yfirleitt gert við
allar vélar og umbúnað. Þegar hér
var komið sögu, var Bergur kominn
um tvítugt, og var því einnig með í
starfi öðru hverju, en mér er ekki
kunnugt um, hversu lengi hann var
þarna starfandi. Þetta sumar var ung
stúlka, sem Guðrún hét Júlíusdóttir,
meðal starfsfólks efnalaugarinnar.
Það duldist ekki forvitnum strák, að
eitthvað var að gerast á milli hennar
og Jóns. Mér leist vel á þann ráða-
hag. Þau náðu síðan að vera gift í
nærri 60 ár og eignast fjögur börn
saman. Þegar fram liðu stundir
byggði Jón sjálfur hús yfir fjölskyldu
sína með aðstoð sona sinna. Hann
var eins heima fyrir og á vinnustaðn-
um, vinnufús og fær, hjálpsamur og
laghentur á flesta hluti. Og tóm-
stundirnar notaði hann meðal annars
til að mála myndir, sem um ókomin
ár munu gleðja ástvini hans og prýða
heimili þeirra.
Þegar ég hitti þessi góðu hjón
Guðrúnu og Jón fyrir ári síðan, var
Jón enn sama hægláta ljúfmennið,
eins og hann hafði alltaf verið. En
það duldist engum, að hann var orð-
inn gamall og þreyttur. Andlát hans
hefur því tæplega komið ástvinum
hans á óvart. En aðskilnaðurinn hér
á jörð hlýtur alltaf að vekja trega og
viðkvæmar tilfinningar.Og fyrir okk-
ur hin, sem að þessu sinni stöndum
svolítið fjær, vekur það einnig við-
kvæma strengi, að sjá nána sam-
ferðamenn hverfa hvern af öðrum.
Þá er gott að mega eiga þá trú, að við
erum ekki ein á ferð og verðum ekki
skilin eftir ein, þegar síðustu kraft-
arnir þverra. Um það talar Drottinn
til okkar, sem alist höfum upp við ís-
lenskan trúararf, með ýmsu móti. Ég
minnist í því sambandi síðustu
páskanna, sem ég átti heima á Ís-
landi. Að morgni páskadags 1970
hafði ég haldið hátíðarguðsþjónustu í
Grensássöfnuði að venju, en án þess
að hafa hugmynd um, að þetta var
síðasta páskamessan mín á Íslandi.
Síðan hefi ég starfað sem prestur í
norsku kirkjunni en lengst af í þeirri
dönsku í þrjá áratugi. En hvergi hef-
ur mér þótt sigurboðskapur kristin-
dómsins hljóma jafn tært og sterkt
og við íslensku páskaguðsþjónust-
urnar heima . Eftir guðsþjónustuna
þennan umrædda páskadag kom fað-
ir minn inn til mín, til þess að segja
mér, að hún Bjarnína hefði látist þá
um nóttina. Það snart mig undar-
lega. Sá boðskapur, sem ég hafði
reynt að flytja öðrum, varð allt í einu
orðinn svo persónulegur. Ég mundi
það, að móðursystir mín hafði fæðst
á aðfangadag jóla og nú lauk ævi
hennar í skini upprennandi páskasól-
ar. Þetta varð fyrir mér páskapré-
dikun, sem ég ekki hefi getað gleymt.
Þannig talar Guð: Það var þín vegna,
vinur minn, sem ég gerðist maður.
Ég vildi verða þér samferða frá
vöggu til grafar. Þín vegna lifði ég,
leið og dó, og þín vegna sigraði ég
vald dauðans. Það er gjöf mín til þín,
skírnargjöf mín til allra, sem hana
vilja þiggja. Sú kveðja skal nú vera
kveðja mín til allra ástvina Jóns
Tómassonar. Megi blessun Guðs
hvíla yfir minningu hans og fylgja
þeim öllum um ókomna tíð.
Felix Ólafsson, Hillrød.
Við tengdumst þessum sóma-
manni fyrir tuttugu árum. Sannkall-
aður sómamaður er nú kvaddur.
Hann var mikið náttúrubarn, þekkti
landið sitt vel og með einstökum
hætti. Hann og hans góða kona voru
miklir fjallgöngumenn. Þau höfðu
ásamt öðrum úr fjölskyldunni gengið
á nánast hvert einasta fjall á okkar
fagra landi. Á vetrum óku þau hjón á
jöklum og um snævi þaktar grundir á
vélsleðum. Þessi hæverski, hljóðláti
maður elskaði landið sitt. Hann
ræktaði garðinn sinn vel í orðsins
fyllstu merkingu. Fáeinir vorlaukar
urðu að heilum blómabreiðum. Vor-
blómin hans munu vaxa á ný og
gleðja okkur aftur eftir nokkra mán-
uði. Það getum við verið viss um.
Hans góðu konu, sem hefur staðið við
hlið hans í rúmlega sex áratugi, jafnt
í fyrirtæki þeirra sem öllu öðru,
sendum við okkar dýpstu samúðar-
kveðjur svo og fjölskyldunni allri.
Guð blessi ykkur öll.
Ykkar vinir:
Edda, Helgi og fjölskylda.
JÓN
TÓMASSON