Morgunblaðið - 19.09.2004, Side 28

Morgunblaðið - 19.09.2004, Side 28
28 SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ Þ að er stutt síðan ég hermdi af einkasafni Walter P. Chrysl- ers yngri í Norfolk, og nú er röðin komin að hinu nafn- kennda Hirshhorn-safni nú- lista í Washington. Ekki síður eitt af kraftaverkum banda- rískrar sögu, en nokkuð annars eðlis, meir um þjóðarlistasafn að ræða, afsprengi Smith- sonian-stofnunarinnar og hinum 16 safnbygg- ingum hennar en afmarkað einkasafn. Í báð- um tilvikum stóðu þó ástríðufullir listaverkasafnarar að baki hinum rosalegu og yfirgripsmiklu aðföngum, ekki síður þjóð- listasafninu sem er sjálfstæð eining, en þar kom Andrew W. Mellon, og eftir andlát hans tvö börn hans mjög við sögu. Munurinn felst einkum í því, að þingið sjálft stóð að samþykkt um bygg- ingu Smithsonian- listasafns við Indep- endence Avenue, þar sem þinghúsið trónir á enda svæðis sem nefnist The Mall, vígt 1939. Hönnuður The Smithsonian Art Gallery var enginn annar en hinn finnskfæddi Eliel Saari- nen (1873–1950), sem hafði ásamt fjölskyldu sinni flúið pólitíska ókyrrð í heimalandi sínu 1923, sest að í Ann Arbor, Michigan, opnað þar arkitektastofu og var ári seinna orðinn kennari við fylkisháskólann, þar næsta ár og til 1932 forstöðumaður, síðan forseti til 1950. Frá 1948 og til dauðadags einnig yfirmaður arkitekta- og borgarskipulagsdeildar Cranbrook-akademíisins á Blomfield-hæðum. Varð mikill áhrifavaldur um framþróun húsa- gerðarlistar vestra, kennsluaðferðir hans nafntogaðar. Meðal margra sem námu þar var sonur hans Eero Saarinen (1910–61), einn frægasti arkitekt bandarísku þjóðarinnar um sína daga, hannaði meðal annars TWA- flugstöðina á Kennedy flugvelli og John Fost- er Dulles-flugvöllinn í nágrenni New York. Einnig brautryðjandi í húsgagnalist, hvoru- tveggja í lífrænum efnum sem hinum aðskilj- anlegustu gerviefnum. Fram kemur að nokkur skyldleiki vará lífshlaupi þeirra Walter P. Chrysl-ers og Joseph H. Hirshhorns (1899–1981), er líkast sem þeir og fleiri þeim líkir hafi orðið til fyrir undarlega skikk- an forsjónarinnar. Áhugasviðið og örlögin sem þeir skópu sér eins og um tvífara væri að ræða, uppruni Joseph H. Hirshhorn þó allt annar, hann með sanni ekki fæddur með silf- urskeið í munninum. Ættaður frá Lettlandi, tólfta barn ekkjunnar móður sinnar, innflytj- anda sem kom ásamt þrettán börnum sínum til Bandaríkjanna 1903 og settist að í Will- iamsburg-hverfi í Brooklyn. Drengurinn þá aðeins fjögurra ára, en er tímar liðu varð hann holdtekja og birtingarmynd ameríska draumsins. Þrettán ára gaf hann skólanám upp á bátinn og gerðist blaðasali, fimmtán ára ræður hann sig í starf á Wall Street með 12 dollara í laun á viku og ári seinna hafði hann nurlað saman 255 dollurum, sem urðu veg- nesti hans inn í heim verðbréfaviðskiptanna. Eins og við mannin mælt, að samtímis og peningarnir fóru að rúlla í lófa stráks mætti hann örlögum sínum, listinni. Einhvern veg- inn orsakaðist það að hann kaupir tvær æting- ar eftir Albrecht Dürer 18 ára gamall, galt fyrir hvora þeirra 75 dollara. Varð upphaf óstöðvandi söfnunarástríðu á myndlist sem hélst bróðurlega í hendur við vaxandi fjár- málavit og velgengni á verðbréfamarkaðnum. Fjárfestingar í úrannámum í Kanada á of- anverðum fjórða áratugnum gerðu svo út- slagið, púkkuðu rækilega í undirstöður gríð- arlegra auðæfa. Á svipaðan hátt má segja að áhugi Hirsh- horns á eldri myndlist, einkum söfnun högg- mynda sem hann framan af var helst þekktur fyrir, hafi verið grunnur að merkilegri og gæfulegri athafnasemi við kaup samtímalistar á breiðum grunni. Augu hans beindust helst að brautryðjendum og nýskapendum í högg- myndalist, eins og Rodin, Brancusi, Henry Moore, Alexander Calder, Giacometti o.fl. Hann lagði líka mikla áherslu á að högg- myndagarður skyldi vera kringum og í ná- grenni við listasafnið, einnig að lyfta undir ameríska núlistamenn. Nefna skal hér til sög- unnar úr stórum hópi Arshile Gorky, Stuart Davis, Edward Hopper, Milton Avery, Rapha- el Soyer og Larry Rivers, heimsótti marga þeirra og var þeim innan handar. Í því sam- bandi ber þó sérstaklega að nefna aðstoð hans við vin sinn William de Koonig, meðal annars varðandi byggingu vinnuaðstöðu fyrir mál- arann á Long Island, sem hann fjármagnaði í skiptum fyrir málverk. Þótt segja megi að at- hafnasemi Hirshhorns við kaup listaverka hafi ekki síður verið góð fjárfesting en kaup á hlutabréfum í úrannámunum, lá allt önnur hugsun til grundvallar, ábatinn skyldi þjóð- arinnar, menntunargrunnur hennar og menn- ingarlegt ris, inni sem útávið. Draumur hans um auðsöfnun hafði verið tengdur óskinni um að láta gott af sér leiða, vera mannúðarsinni, fílantrópisti, eins og það nefnist, og vel þekkt- ur listaverkasafnari. Hér rættust háleitir draumar ungs og metnaðarfulls manns, helsta birtingarmyndin gjöfin mikla til þjóðarinnar, samanstóð af 6.000 málverkum, höggmyndum, teikningum, sem og myndverkum í blandaðri tækni. Áframhaldandi söfnun listaverka ásamt gjöfum annarra hefur tvöfaldað safn- eignina og er hún nú yfir 12.000 verk. Hirshhorn afhenti gjöf sína við vígslu safns- ins 1974, sem bar upp rétt fyrir innsetninu Nixons í forsetaembættið. Við það tækifæri mæltist hinum einstæða fílantrópista, sem af eigin rammleik hafði sankað að sér miklu ríki- dæmi, átti jafnt innangengt í Hvíta húsið og heimili heimsþekktra listamanna, frá orði til orðs: „Það er heiður að gefa listasafn mitt til bandarísku þjóðarinnar, lítið endurgjald fyrir það sem hún hefur gert fyrir mig og aðra sem hafa komið hingað sem innflytjendur. Allt sem ég hef framkvæmt í Bandaríkjunum hefði ég hvergi getað framkvæmt annars staðar í heiminum.“ Við þetta má bæta, að vígslusýn- ingin dró að sér eina milljón gesta á aðeins hálfu ári. Það merkilega við Smithsonian-stofnunina, söfn henni tengd semdreift hafa sér um The Mall-svæðiðog nágrenni þess, er hve stór hluti hefur gerst á síðustu áratugum, víða sýður og kraumar enn. Einnig hinn mikli metnaður að baki, að vera hér fremstir meðal jafningja í tækni vísindum og listum, huga jafnt að fortíð, samtíð og framtíð. Vera í engu eftirbátar gamla heimsins um það sem best gerist í þess- um efnum, helst skrefi á undan, láta gagnsætt upplýsingastreymi, heilbrigða og frjóa sam- ræðu ráða för. Hirshhorn-safnið þannig í stöð- ugri endurnýjun og hefur tvisvar verið lokað í því skyni, í fyrra skiptið í tvö ár, og er okkur bar að í maí var efsta hæðin lokuð vegna ein- hverra framkvæmda! Arkitekt nýju safnbyggingarinnar og högg- myndagarðsins, sem komust í gagnið 1974,var Gordon Bunshaft (1909–1990), virtur og margverðlaunaður á sínu sviði. Um að ræða fjögurra hæða byggingu, sem að grunnformi er næstum hreinn sívalningur, sem einungis garðurinn og fjölþætt form höggmyndanna nær að rjúfa. Sumir gagnrýnendur lofuðu hönnunina en aðrir sögðu hana hvorki í takt við tímann né í samræmi við mikilleika Mall- svæðisins, Ada Louise Huxtable í New York Times líkti byggingunni þannig umbúðalaust við olíu- eða gastank, bætti þarnæst við að einungis vantaði tákn frá Exxon á ytri byrði! Hér aðdáunarvert hve gagnrýnendurnir eru opinskáir og segja hug sinn hreinan og bein- an, sömuleiðis að menn þurfa ekki að ganga margar grafgötur um upplýsingaflæði um mál öll frá hálfu safnsins, allt galopið. Íþað heila mjög lærdómsríkt, og megalitlar þjóðir líta upp til og draga dám afþessari hlið risaveldisins. Einnegin aðhvert sem augum er beint til rismikilla þjóða eru hugumstórir og hugsjónaríkir ein- staklingar að baki andríkri menningu sem skilar sér til framtíðar. Koma ekki einungis frá efri stigum þjóðfélagsins, háaðli eða pen- ingafurstum, heldur öllum hornum þess, hér um fátækan blaðasala að ræða sem var svo djarfur að láta sig dreyma stóra drauma í nýju landi og hafði innbyggða hæfileika til að láta þá rætast, þakkaði svo með virktum fyrir sig. Auðgaði og stækkaði nýja heiminn með fulltingi listar, og eins og Walter P. Chrysler helgaði og þjónaði fílantrópistinn Josep H. Hirshhorn síðustu ár sín einvörðungu söfn- unarástríðu sinni. Í þeim tilgangi mun hann hafa selt öll hlutabréf sín í úrannámunum í Kanada. Hirshhorn-safnið SJÓNSPEGILL Bragi Ásgeirsson bragi@internet.is Ljósmynd/ Davis Douglas Duncan Pablo Picasso lagar hálsmálið á Hirshhorn, sennilega að Mas Notre Dame de Vie, í nágrenni Mougins 1966, tveir lágvaxnir menn en hvor á sinn hátt risi. Tony Cragg; Undirnefnd, 1999, stál. Sér í horn af Hirshhorns-sívalningnum í bak- grunninum. Frá því ég var á sjöunda áriog fór í fyrsta skipti íjárnbrautarlest hef égverið afar hændur aðþeim ferðamáta. Maður fer hratt og greiðlega yfir, óháð umferðarþunga, laus við umferð- arljós og krappar beygjur og getur auk þess gjarnan notið fjölbreytts útsýnis á meðan. Þessi fyrsta lestarupplifun átti sér stað í Kaupmannahöfn, svo sem algengt mun um Íslend- inga, og leiðin lá frá miðborginni norður til Klampenborg. U.þ.b. 15 km leið. Æ síðan hefur mér þótt það undarlegur skaði að með öllu okkar rafmagni skuli okk- ur Frónbúum aldrei hafa auðnast að nýta þessa farkosti hér. Ekki einu sinni á hinu geysi- víðfeðma og tiltölulega láglenda höfuðborgarsvæði. Ætíð eru menn tilbúnir með allskyns tölur, og einkum úrtölur, þegar umræða um þennan samgöngumáta hefst á Ís- landi. Þó hafa járnbrautir tíðkast og gefist vel í öllum þeim löndum sem við erum sífellt að bera okkur saman við og þykja til dæmis góð- ur og vistvænn kostur í borg- arumferð. Auðvitað er ljóst að fjárfesting- arkostnaður er mikill, rétt eins og vegagerð, gangnagerð, virkj- anabrölt og fleira sem ekki þykir þó tiltökumál að ráðast í. En sé lit- ið til lengri tíma er ég ekki í vafa um að væri ráðist í gerð rafknúins járnbrautakerfis á höfuðborg- arsvæðinu, sem m.a. teygði sig suður eftir Reykjanesi, til Kefla- víkur, yrði það svæðinu og íbúum þess bæði til gleði og hagsbóta og myndi auka notkun á almennings- samgöngum til mikilla muna. Það að leggja járnbraut frá Mjódd til Keflavíkur er hins vegar handónýt hugmynd. Það gildir um lestarsamgöngur, eins og aðrar samgöngur, að þær verða að vera aðgengilegar og hagkvæmar í aug- um neytenda ef þær eiga að nýt- ast. Ekki dytti mér í hug að keyra alla leið upp í Mjódd til að fara í lest til Keflavíkur. Hvílík firra. Nei, það þýðir ekki að hugsa svona smátt. Það sem þyrfti í raun væri lestakerfi sem væri með eina aðalbrautarstöð nærri miðbænum, til dæmis við Umferðarmiðstöðina, og þaðan lægju til að byrja með leiðir í tvær áttir. Annars vegar samhliða meg- inumferðaræðunum austur eftir borginni, með endastöð í Mos- fellsbæ, en hins vegar suður yfir flugvallarsvæðið, á járnbrautar- og göngubrú yfir Skerjafjörð og inn í miðbæ Hafnarfjarðar með við- komu á Álftanesi. Þriðja meginleiðin lægi síðan úr Grafarvogi, mætti Mosfellsleiðinni í Árbæ og lægi áfram suður um Breiðholt, ofanverðan Kópavog og Garðabæ til móts við Hafnarfjarð- arbrautina einhvers staðar nærri Straumsvík og þaðan áfram suður í Flugstöð Leifs Eiríkssonar. Í kjölfarið mætti svo bæta við fleiri brautum innan hverfa borg- arinnar, til dæmis meðfram Sæ- braut og Kleppsvegi og vestur á Seltjarnarnes. Og vitaskuld væri það áhugaverður kostur að leggja braut austur yfir Hellisheiði og áfram yfir Suðurlandsundirlendið. En þess verður kannski langt að bíða að menn treysti sér til að horfa þetta langt fram í tímann. Það þarf jú, eins og dæmin sanna, verulega og sjaldgæfa hæfileika til að hugsa lengra fram í tímann en sem nemur einu kjörtímabili. Í millitíðinni halda þá þessir þrettán farþegar áfram að hossast með strætó á hálftímafresti og við hin höldum áfram að fylla göt- urnar af bílum. Á hvaða spori er Hafnarfjarðarlestin? HUGSAÐ UPPHÁTT Eftir Sveinbjörn I. Baldvinsson

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.