Morgunblaðið - 28.09.2004, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
upphafi ársins kvartaði ég
til Persónuverndar yfir
því að skattstjórinn í
Reykjavík veitti almenn-
ingi aðgang að upplýs-
ingum um skattgreiðslur mínar
með birtingu svokallaðra álagn-
ingar- og skattskráa. Liggja
álagningarskrár frammi öllum til
sýnis hjá skattstjórum landsins
fyrstu vikuna í ágúst ár hvert. Tel
ég birtingu þessara persónu-
upplýsinga, sem geta gefið glögga
mynd af tekjum gjaldenda, stang-
ast á við rétt einstaklinga til frið-
helgis einkalífs. Fjárhagsmálefni
okkar geta verið mjög viðkvæm
og eðlilegt og
sanngjarnt að
stjórnvöld
geri þau ekki
opinber. Á
fundi stjórnar
Persónu-
verndar 30. apríl sl. var kvörtun
mín afgreidd og „var þar ákveðið
að láta framhald málsins ráðast af
afdrifum frumvarps þess er varð-
ar meðferð ofangreindra skráa og
lagt var fram nú á vorþingi“.
Ég verð að viðurkenna að álit
mitt á stjórn Persónuverndar
jókst ekki við þessa afgreiðslu
málsins. Ég kvarta til stjórn-
arinnar því ég tel brotið á rétti
mínum sem m.a. er varinn af
stjórnarskránni, mannréttinda-
sáttmála Evrópu og lögum um
persónuvernd. Í stað þess að úr-
skurða í málinu er framhald þess
látið ráðast af þingmanna-
frumvarpi sem lagt var fram á
vorþingi og lagði til að þessari
birtingu yrði hætt. Ekki var um-
rætt frumvarp tekið fyrir og því
þarf að leggja það fram aftur á
haustþingi til að það fái þinglega
meðferð. Ekki veit ég hvort það
verður gert né hvort það yrði þá
samþykkt.
Á það skal bent að 122 frum-
vörp urðu að lögum á Alþingi
þangað til þingfundi var frestað
22. júlí í sumar. Þar af voru 13
þingmannafrumvörp. Eiga þeir
sem telja sig órétti beittir með
birtingu þessara persónuupplýs-
inga að bíða í von og óvon um að
eitthvert frumvarp verði sam-
þykkt á næsta þingi? Það er óvið-
unandi með tilliti til þess að marg-
ir telja brotið á rétti sínum með
þessari framkvæmd skatt-
yfirvalda.
Í svarbréfi Persónuverndar var
að finna rökstuðning Skúla Egg-
erts Þórðarsonar skattrannsókn-
arstjóra og Indriða H. Þorláks-
sonar ríkisskattstjóra fyrir
birtingu þessara upplýsinga.
Hvorugur er því fylgjandi að
þessari framkvæmd verði breytt
og varar Skúli „mjög alvarlega við
öllum hugmyndum um að hætta
opinberri birtingu álagning-
arskrár og skattskrár“.
Skattrannsóknarstjóri bendir á
að hann hafi „tekið til rannsóknar
aðila vegna ábendinga sem risið
hafa í kjölfar opinberrar birtingar
álagningarskráa og lokið rann-
sókn með þeirri niðurstöðu að
umtalsverðum fjárhæðum hafi
verið skotið undan skatti“. Hann
segir að „upp um þau mál hefði að
öllum líkindum ekki komist nema
vegna þess að almenningur þessa
lands lét opinberlega í ljós álit sitt
á því að álagning á viðkomandi
gæti ekki verið rétt“.
Svo kemur rökstuðningur
þessa manns: „Út frá sjónarhóli
heiðarlegs skattgreiðanda er birt-
ing slíkra upplýsinga að engu
leyti athugunarverð. Þvert á móti
er honum gefinn kostur á því að
fylgjast með hvað samborgarar
hans þurfa að greiða til sam-
félagsins. Hinn heiðarlegi skatt-
greiðandi á ekki að þurfa að sæta
því að gjöld hans verði hærri en
þau þurfa að vera vegna skatt-
svika sem fengju þrifist í skjóli
leyndar sem gerði skattsvikurum
kleift að dylja fyrir samborgurum
sínum hve óheiðarlegir þeir séu.“
Með sömu rökum hlýtur Skúli
að vera fylgjandi því að birta lista
yfir alla einstaklinga sem þiggja
bætur frá ríkinu. Jafnframt ætti
hann að vera fylgjandi því að birta
lista yfir hæstu bótaþegana í fjöl-
miðlum. Þannig gæti „hinn heið-
arlegi skattgreiðandi“ fylgst með
að hann væri ekki að greiða of
mikið til samfélagsins vegna þess
að einhverjir bótaþegar væru að
svíkja út greiðslur. Hér skipta
hagsmunir einstaklingsins ekki
máli heldur heildarinnar.
Ekki vissi ég að forsenda fyrir
skilvirku skattaeftirliti væri eftir-
lit almennings með samborgurum
sínum. Hversu ógeðfelld er sú
hugsun Skúla Eggerts Þórðar-
sonar að gera alla Íslendinga að
litlum njósnurum skattyfirvalda
svo þeir geti tilkynnt um hugs-
anleg skattsvik samborgara
sinna? Skúli Eggert Þórðarson
berst fyrir hagsmunum kerfisins
þótt það brjóti á réttindum ein-
staklinga. Hann réttlætir brotið
með tilvísun til hagsmuna heildar-
innar eða ríkisins. Kommúnistar
og nasistar réttlættu sín brot með
svipuðum hætti á síðustu öld.
Ekki er ég að ýja að því að skatt-
rannsóknarstjóri aðhyllist þá við-
bjóðslegu hugmyndafræði heldur
hve hættulegt það er þegar rík-
ishagsmunir eru settir ofar hags-
munum einstaklinganna.
Ég hef samt meiri trú en hann
á starfsmönnum skattyfirvalda
enda sérþjálfað fagfólk sem sinnir
starfi sínu vel. Það hefur aðgang
að öllum upplýsingum og þekk-
ingu til að greina hvenær gjald-
endur svíkja undan skatti. Aðrir
hafa ekki þær upplýsingar né
geta krafist þeirra eins og eftir-
litsstofnanir ríkisins. Með þekk-
ingu, reynslu og rannsóknarheim-
ildir að vopni eiga embætti
skattyfirvalda að tryggja eðlileg-
ar skattgreiðslur einstaklinga.
Það eftirlit á ekki að vera í hönd-
um borgaranna sjálfra. Það hefur
heldur ekki verið sýnt fram á að
skattsvik séu greinilega minni í
þeim löndum sem birta þessar
upplýsingar en í löndum sem gera
það ekki. Í dönskum lögum til
dæmis er kveðið á um algera
leynd um skattgreiðslur ein-
staklinga. Það er ekki hægt að
rökstyðja brot á friðhelgi einkalífs
allra Íslendinga vegna skattsvika
fárra.
Heiðarleg-
ur skatt-
greiðandi
Skattrannsóknarstjóri vill gera alla Ís-
lendinga að litlum njósnurum skatt-
yfirvalda. Það er ógeðfelld hugsun.
VIÐHORF
Eftir Björgvin
Guðmundsson
bjorgvin@mbl.is
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið, Kringlunni 1, 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
FÁIR fylgifiskar nútíma borg-
arlífs eru jafn hvimleiðir og seina-
gangur og tafir í umferðinni.
Lengi vel var þetta þó vandamál
sem Reykvíkingar þekktu fyrst
og fremst af afspurn. Undantekn-
ing var einstaka merkisdaga þeg-
ar allir bíleigendur bæjarins vildu
aka Laugaveginn samtímis.
En hinn reykvíski
Adam dvelur ekki
lengur í sinni umferð-
arparadís. Stækkun
byggðarinnar og auk-
inni velmegun þegn-
anna hefur fylgt auk-
in flutningsþörf. Þessi
flutningsþörf hefur
fyrst og fremst verið
leyst með aukinni
notkun einkabíla. Og
eðlilega hefur það
haft í för með sér
aukið álag á umferð-
armannvirki borg-
arinnar. Álaginu er þó mjög mis-
dreift yfir sólarhringinn. Mest á
morgnana og síðdegis á tíma-
bilinu frá september og fram í
apríl/maí þegar stór hluti borg-
arbúa er á leið úr eða í skóla eða
vinnu. Þá gengur umferð eftir
helstu stofnbrautum afar hægt.
Aðra hluta árs og sólarhrings er
of hraður akstur einstakra öku-
tækja meira vandamál á þessum
stofnbrautum en hæggengi um-
ferðarinnar. Skipulagsyfirvöld og
borgarstjórn hafa brugðist við
umferðartöfum á umræddum
tímapunktum með því að auka af-
kastagetu umferðarmannvirkja.
Sá slagur minnir þó um margt á
baráttu garpa fortíðarinnar við
þursinn marghöfða: ekki er fyrr
búið að leysa vandann með fjölg-
un akreina, mislægum gatnamót-
um eða umfangsmiklum umferð-
arljósakerfum á einum stað en
vandinn eykst annars staðar. Það
virðist nokkuð einsýnt að með
sömu aðferðafræði fæst ekki loka-
lausn á umferðarvandanum fyrr
en íbúar austurborgarinnar geta
ekið samtímis og nánast samhliða
til vesturs á morgnana og til aust-
urs síðdegis. Ætla má að þá verði
ekki mikið pláss eftir fyrir önnur
umsvif er tilheyra borgarlífi þeg-
ar umferðarvandinn er endanlega
leystur að óbreyttri aðferðafræði.
Kjarni umferðarvandans í
Reykjavík er ekki
ónógt umfang um-
ferðarmannvirkja þó
svo flöskuhálsar
kunni að leynast á
stöku stað. Kjarni
umferðarvandans í
Reykjavík er ójöfn
nýting umferð-
armannvirkjanna.
Það að stækka um-
ferðarmannvirkin er
bæði dýr og jafn-
framt ómarkviss að-
ferð til að leysa þann
vanda.
Í mörgum öðrum borgum hefur
samsvarandi vandi verið leystur
að einhverju eða jafnvel öllu leyti
með því að taka gjald fyrir notk-
un ákveðinna umferðarmann-
virkja á ákveðnum tímum. Síðan
17. febrúar 2003 þurfa bílstjórar í
London að greiða 5 pund fyrir að
fara inn í miðborgina á tímabilinu
frá klukkan 7 á morgnana til
klukkan 18:30 á virkum dögum.
Síðan þessi gjaldtaka hófst hefur
bílaumferð í miðborginni á inn-
heimtutímanum minnkað um 20%
og umferðarhraði aukist um tæp
40%. Þeir bílstjórar sem áður óku
inn til miðborgarinnar á álags-
tímum og þurfa nauðsynlega að
komast þangað á þeim tíma not-
ast nú við almenningsvagna eða
leigubíla. Leigubílar eru nú bæði
fljótari í förum og ódýrari en áð-
ur jafnframt því sem hver bíll af-
kastar fleiri farþegakílómetrum
en áður en til gjaldtökunnar kom.
Bílstjórar sem ekki eiga sérlega
brýnt erindi eða eiga erindi sem
má reka utan þess tíma sem gjald
er innheimt fella niður ferð sína
eða breyta ferðatímanum. Bíl-
stjórar sem fóru um miðborg
London á leið milli staða utan
hennar leita nú annarra leiða en
áður til að komast hjá að greiða
hið uppsetta gjald.
Svipuð kerfi og það sem nú er í
notkun í London hafa verið í notk-
un í Osló, Bergen og Þrándheimi
um árabil. Áætlanir eru langt
komnar með að setja upp svipuð
kerfi í Edinborg og Cardiff. Þá
eru Stokkhólmur, San Fransiskó,
Barselóna og Mílanó með til-
raunaverkefni í gangi eða á prjón-
unum. Útfærsla veggjaldakerf-
anna í London og Osló er ekki
gallalaus. Gjaldtakan er yfirleitt
óháð því hversu mikill þéttleiki
umferðarinnar er þegar gjaldið er
innheimt þótt hagkvæmnisjón-
armið mæli með því að gjaldið sé
hærra þegar umferð er þétt. Jafn-
framt hefur vegalengdin sem ekin
er ekki áhrif á gjaldið. Hvort
tveggja er þó atriði sem tiltölulega
auðvelt er að takast á við með fyr-
irliggjandi tækni.
Þeir sem hafa komið til Suð-
austur-Asíu þekkja hvílík martröð
umferð í stórborgum á því svæði
er. Á þessu er þó undantekning. Í
Singapúr er gjaldtaka rafræn og
gjaldið er mishátt eftir því hversu
þétt umferðin er. Umferðartafir
eru nánast óþekktar þrátt fyrir
góðan efnahag íbúanna og þétta
búsetu. Þegar gjaldtakan hófst
snemma á níunda áratugnum voru
uppi hugmyndir um að nýta tekj-
urnar af kerfinu til að koma um-
ferðinni undir jörðina í neðanjarð-
argöng og stokka. Til þeirrar
fjárfestingar hefur ekki komið.
Skipulagsyfirvöld í Singapúr
standa hins vegar frammi fyrir
þeim vanda að þurfa að mæta sí-
aukinni eftirspurn eftir almenn-
ingssamgöngum.
Það er því full ástæða fyrir
skipulagsyfirvöld og yfirvöld um-
ferðarmála í Reykjavík að huga að
því að taka gjald fyrir akstur um
helstu umferðaræðar á álags-
tímum. Fjárfesting í greiðslukerfi
kann að reynast mun betri fjár-
festing en frekari breikkun og
stækkun umferðarmannvirkja.
Umferðarvandinn í Reykjavík
Þórólfur Matthíasson
skrifar um umferðarmál ’Kjarni umferðarvand-ans í Reykjavík er ójöfn
nýting umferðarmann-
virkjanna.‘
Þórólfur Matthíasson
Höfundur er prófessor í hagfræði
við Háskóla Íslands.
ÞAÐ ER mikið um að vera í borg
og bæjum á Íslandi, alls staðar er
verið að byggja og betrumbæta. Nú
eru uppgangstímar á Íslandi og
fólkið púlar og púlar, bæði háir og
lágir. Nóg er að gera fyrir alla sem
eitthvað geta. Ríkisstjórnin er já-
kvæð og stjórnar vel. Almenningur
er farinn að átta sig á því hverjir
stjórna best. Allir verða vitrari og
vitrari og kunna betur að velja og
hafna með tíð og tíma.
Nú eru kennarar komnir í verk-
fall og svo koma hinir á eftir og það
verður verðbólga því aðrir þurfa
líka sitt. En allir munu tapa og rík-
isstjórninni verður erfiðara að
stjórna þegar allt verður komið í
bál og brand. Allt fer úr böndunum
og algjör ringulreið verður. Þá
verður erfiðara að standa við það
sem lofað var. Þetta er því hrein
endileysa og hver höndin upp á
móti annarri.
Hvergi er meira frelsi en á Ís-
landi, en við verðum að nota það
innan ramma laganna. Ríkisstjórnin
sem nú er við völd er heiðarleg og
góð og það væri synd að splundra
henni. Hún gerir sitt besta. Við
skulum ekki halda að önnur hugs-
anleg ríkisstjórn geti gert betur.
Það ríkir frelsi og réttlæti á Íslandi
í dag og við skulum vona það besta.
SIGURÐUR ELÍAS
ÞORSTEINSSON,
Ási, Hveragerði.
Það ríkir frelsi og réttlæti
Frá Sigurði Elíasi Þorsteinssyni:
ÖFLUGIR skipstjórnar-
menn hafa löngum verið taldir
dómbærastir og fengið mestu
um það ráðið hvernig áhöfn á
fleyi þeirra skuli skipuð þann-
ig að vel farnist.
Á sama hátt ættu þeir, sem
skipa æðsta dómstól þjóðar-
innar er svo oft þarf að greiða
úr hinum flóknustu málum, að
vera dómbærastir á hvaða ný-
liði styrkir dóminn mest þegar
mannaskipti verða í áhöfn
réttarins.
Ákvörðun veitingavalds,
andstæð mati dómara Hæsta-
réttar á því hvaða nýliði nýtist
réttinum best, gæti raskað
störfum hans og rofið skarð í
aðskilnað framkvæmdavalds
og dómsvalds sem er einn
hornsteina í stjórnskipun Ís-
lands.
Sveinbjörn
Dagfinnsson
Dómaraval
Höfundur er lögfræðingur.
UNDANFARIÐ hafa hópar
ómenna, frammi fyrir myndavél,
murkað lífið úr fólki sem ekki einu
sinni var hermenn og síðan sýnt
þessi verk sín á Netinu. Þessar
bleyður hafa ekki einu sinni haft
manndóm til þess að sýna andlit sín
heldur falið sig bak við grímur.
Við samningu frétta af þessum
viðbjóði hafa sumir fjölmiðlar, þar á
meðal Morgunblaðið, notað hugtök
á borð við „aftaka“ og „taka af lífi“.
Þessi hugtakanotkun vekur ólyst
og óhug hjá mér. Þótt hér sé
stundum verið að vitna beint eða
óbeint í yfirlýsingar ódæðismann-
anna, þá er með því gefinn í skyn
sá möguleiki að einhver réttlæting
geti þrátt fyrir allt fundist fyrir
þessum illverkum.
Mig langar því til þess að skora á
ykkur Morgunblaðs-höfunda að
draga í framtíðinni hvergi úr þeirri
staðreynd að hér er um að ræða
MORÐ og ekkert annað og það
eins viðbjóðsleg morð og hægt er
að ímynda sér.
Þeir sem ódæðin fremja eru
hvorki vígamenn né stríðsmenn
heldur bleyður, ragmenni og morð-
ingjar – ekkert annað.
BJÖRN GEIR
LEIFSSON,
Dalhúsum 48,
112 Reykjavík.
Morð en ekki aftökur
Frá Birni Geir Leifssyni: