Morgunblaðið - 04.10.2004, Síða 24

24 MÁNUDAGUR 4. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ungum dreng fyrir framan skóla-
töflu. Hann hafði á hana ritað tveir
plús tveir eru fjórir. Drengurinn
horfði til ljósmyndarans hróðugur á
svip og hárviss. Hin myndin sýndi
sams konar skólatöflu útskrifaða
með alls kyns táknum og tölum mér
alls óskiljanlegum. Fyrir framan þá
töflu stóð heimsþekktur vísindamað-
ur með grátt hár og úfið. Hann sá líka
til ljósmyndarans, en með efa og
spurn í svipnum. Síðar á ævinni
minntist ég Gauks Jörundssonar,
fyrst í hlutverki hins unga og síðar
hins aldna vísindamannsins með
spurnarsvip, þrátt fyrir óumdeilda
þekkingu. Mér dettur ekki í hug að
gera tilraun til að segja frá þekkingu
þessa sérstaka manns. Til þess hef ég
hvorki getu né löngun. Aðeins þetta
um eiginleika hans: Hann var dreng-
ur, sem aldrei lét viðmælenda sinn
finna yfirburði sína. Aldrei annað en
þeir væru jafningjar. Hann kunni að
gefa. Gaf af mildi sinni án þess að
horfa til endurgjalds. Hann kunni
líka að þiggja svo að gefandinn fann,
að gjöfin var nokkurs virði. Hann var
gestrisinn, en kunni þó öðrum frem-
ur að vera gestur. Hann fagnaði vel-
gengni annarra og aldrei ofmetnaðist
hann af eigin verðleikum og yfirburð-
um. Hann var kurteis og prúður. Það
er ótrúlegt hve mikils virði það er að
mega horfa til slíkra manna. Enginn
efaðist um niðurstöður dóma hans,
enda voru hvorki annarleg sjónarmið
né eigin hagsmunir í fyrirrúmi. Úr-
skurðir hans voru lög. Spurðu Gauk,
var stundum sagt í kunningjahópi.
Það eru ekki ýkjamörg ár síðan ég
fór til Kanaríeyja. Ferðafélagarnir
kvörtuðu einn dag undan austan roki
og sandbyl frá Afríku. Þá minntist ég
þess, að þessi vindur er sá, sem gerir
okkur hér uppi á Íslandi bærilegt að
lifa. Hann kemur af stað því fyrir-
brigði, sem við köllum Golfstraum.
Þetta „óveður“ gaf mér tilefni til að
ljúka við ljóð, sem ég hafði hugsaði
mér að semja á býlinu mínu við
Landeyjasand nokkru áður, um haf-
öldu, sem ég hafði þekkt frá barn-
æsku.
Til heiðurs vini mínum bið ég blað-
ið að birta þetta ljóð, sem ég nefni:
„Hafaldan mín“. Ég get ekki neitað
því, að tilvik í þessu ljóði koma mér í
hug, þegar ég minnist þess vinar,
sem ég hef nú hef misst.
Úr skýi féllstu niður silfurtær.
Sjávarins flötur breytti ásýnd þinni.
Hvert einstakt líf þá lyndiseinkunn fær,
sem líkir eftir fyrstu göngu sinni.
Hver gerði þér orð, þú vinna skyldir verk:
Vertíðarbát á léttri öldu bæra.
Í mildi þinni stór svo ógnarsterk,
sjávarins fjöri lífsins næring færa.
Þú líf þitt átt við ormsins mikla baug
og enginn ræður lífsgátuna þína,
hvort haldist leið og lengist lífsins taug
svo ljúki loks við sandströndina mína.
Á vegferð þinni varð þér ekkert á,
þótt óður stormur breytti geði þínu
Þeir farmenn makleg málagjöldin fá,
sem meta ekki rétt á veðurkorti sínu.
Er storminn lægir verður aftur stillt
þitt stóra geð og afsökunar biður.
Hver ræður öllu, öllu sem þú vilt.
Hinn eini sanni mikli myndasmiður.
Ég komu þína heyri sunnan yfir haf.
Ég held í von að góðum tíma linni
í sátt við allt, sem góður faðir gaf
af gæsku þér á lífsleiðinni þinni.
Í dag er mér ekki harmur í hjarta,
heldur miklu fremur þakklæti fyrir
allt, sem ég hef átt.
Með kveðju okkar hjóna að Kald-
aðarnesi.
Filippus Björgvinsson.
Mig langar til að minnast Gauks
Jörundssonar með örfáum orðum.
Hann ólst upp í návist föður míns frá
unga aldri og eftir að báðir urðu full-
orðnir lágu leiðir þeirra saman að
nýju með því að þeir bjuggu á sitt-
hvorum bænum neðst í Sandvíkur-
hreppi. Við höfðum því nokkur sam-
skipti við hann. Ég man að pabbi bar
mikla virðingu fyrir Gauki og fannst
hann mikilsvitur og mikilsvirtur
maður, sem hann og var. Gat pabbi
oft leitað til hans eftir ráðum og eins
félagsskap og voru Gaukur og Ingi-
björg höfðingjar heim að sækja.
Mig langar til að minnast eins at-
viks sem ég upplifði sjálf í samskipt-
um við Gauk. Þannig var að við hjálp-
uðum þeim oft við heyskap í
Kaldaðarnesi og sáum þá kannski
fyrir vélum sem vantaði og eins að-
stoðuðum við þau við að hirða bagg-
ana af túnunum þar. Þá man ég að
Gaukur kom út á tún og gekk með
vagninum sem keyrði á rólegri ferð,
tók hvern heybaggann á fætur öðr-
um og jafnhenti þeim upp á heyvagn-
inn, eins og þeir væru eldspýtu-
stokkar. Þannig þurfti sá sem keyrði
vagninn aldrei að stoppa við baggana
á meðan þeim var lyft uppá, heldur
keyrði á jöfnum hraða fram og aftur
um túnið. Þá gerðum við krakkarnir
okkur grein fyrir því að þessi rólegi,
dagfarsprúði maður væri rammur að
afli, þó aldrei bæri á því í annan tíma.
Hvar sem Gaukur kom, var eftir
honum tekið, hann var óvenju hár og
mikill maður vexti, en jafnframt ró-
legur. Hann hafði mjög ákveðnar
skoðanir, en hélt þeim fyrir sig, nema
eftir þeim væri leitað. Hann var ekki
gefinn fyrir að berast á og man ég
hvað manni þótti eftirtektarvert,
þegar hann var umboðsmaður al-
þingis, að þá var hann ekki að gaspra
í tíma og ótíma um það sem fyrir lægi
í öllum fjölmiðlum, eins og menn gera
gjarna, heldur vann hann sína vinnu
og skilaði síðan áliti sínu og þá var
það alltaf fyllilega unnið.
Mig langar til að þakka Gauki fyrir
þá vináttu sem pabbi átti hjá honum
á meðan báðir lifðu. Það var heiður
að þekkja þau hjón Gauk og Ingi-
björgu og börnin þeirra tvö og ég vil
persónulega þakka fyrir góðan
grannskap og hlýhug til margra ára
og votta ykkur mína innilegustu sam-
úð.
Hulda Brynjólfsdóttir.
Æskuvinur og skólabróðir, Gauk-
ur Jörundsson, er fallinn frá. Á
menntaskólaárunum vorum við ná-
grannar og áttum því samleið að
loknum skóladegi upp Skólavörðu-
stíg. Þessi samleið leiddi til þess að
við ræddum öll heimsins mál og urð-
um góðir mátar og vinir. Það leiddi
einnig til þess að ég heimsótti hann
oft að Kaldaðarnesi þar sem ég
kynntist dugnaðarforkinum föður
hans og móður.
Gaukur var afburðanámsmaður en
ég átti stundum erfitt með að skilja
að latínu og fótboltann. Var þá ekki
ónýtt að ræða við Gauk á þeim nótum
og þótti honum vafalaust gaman að
því, svona af og til. Ég var dux í einu
fagi, þ.e. leikfimi og var tengiliður
bekkjarins við Valdimar Svein-
björnsson íþróttakennara okkar.
Þegar hann spurði mig eitt sinn í 4.
bekk hvort við ætluðum nokkuð að
taka þátt í handboltamóti skólans
sagði Gaukur; auðvitað verðum við
með. Við komumst í úrslit og urðum
næstum því meistarar!
Gaukur var einstakt ljúfmenni,
ráðagóður, hjálpsamur og tók öllum
vel sem til hans leituðu. Hann lifir í
minningu okkar sem einstakur öð-
lingur og höfðingi og sendi ég mínar
innilegustu samúðarkveðjur til Ingi-
bjargar og fjölskyldu hans.
Reynir G. Karlsson.
„Vinir berast burt með tímans
straumi.“
Góður vinur er fallinn frá langt um
aldur fram. Gaukur Jörundsson var í
mörgu tilliti afar óvenjulegur maður
og eftirminnilegur. Hann var tröll að
burðum, en ljúfur sem lamb, skarp-
greindur, atorkusamur, fylginn sér
og vildi öllum vel, glaðsinna og hrók-
ur alls fagnaðar í vina hópi með ein-
stakan glettnisbrag, örlítið feiminn,
en umfram allt sanngjarn og rétt-
sýnn í öllu sem hann tók sér fyrir
hendur.
Við kynntumst í Vestur-Berlín á
námsárunum um 1960 á umbrotatím-
um kalda stríðsins, þar sem hann
stundaði nám í lögfræðinni með sína
ágætu eiginkonu Ingibjörgu Eyþórs-
dóttur sér við hlið. Þá var yndislegt
að lifa, og umræðan um lífið og til-
veruna var daglegt brauð.
Gaukur heldur heim til Íslands og
hefur störf hjá Borgardómaranum í
Reykjavík, en síðar verður hann lekt-
or og svo prófessor við Háskóla Ís-
lands, hæstaréttardómari og lýkur
doktorsprófi 1970 um eignarnám. Ár-
ið 1988 er hann kjörinn umboðsmað-
ur Alþingis og valinn í það starf þrjú
kjörtímabil í röð, og að síðustu skip-
aður dómari við Mannréttindadóm-
stól Evrópu. Af þessari upptalningu
má sjá að Gaukur var ekki fyrir það
að stunda almenn lögfræðistörf úti í
bæ því hann var fyrst og fremst
fræðimaður á sínu sviði og þar í afar
miklum metum og aldrei á hann hall-
að.
Öðlingurinn frá Kaldaðarnesi í
Flóa er horfinn á braut. Elfan í Ölfusi
grætur vin sinn sem ólst upp á bökk-
um hennar. Allir sem honum kynnt-
ust munu syrgja þennan afburða
gáfumann og snilling. Samstarfs-
menn, nemendur hans og sveitungar
drúpa höfði í dag og biðja fyrir hon-
um á nýjum ævibrautum.
Elsku Ingibjörg, Guðrún, Jörund-
ur, barnabörn og aðrir ástvinir
Gauks: Megi allar góðar vættir
styrkja ykkur og blessa í sorginni,
sem vonandi linast við minninguna
um afburðadreng sem var svo annt
um ykkur öll.
Land vort og þjóð hefur misst einn
sinn besta son. Ég sendi ykkur öllum
dýpstu samúðarkveðjur.
Und lífsins oki lengur enginn stynur,
sem leystur er frá sínum æviþrautum,
svo bið ég Guð að vera hjá þér vinur,
og vernda þig á nýjum ævibrautum.
(Þ. Hjálmars.)
Hvíl í friðarfaðmi kæri vin.
Friðleifur Stefánsson.
Sveitin hans vinar okkar skartar
sínu fegursta þessa litríku haust-
daga. Öðlingurinn Gaukur Jörunds-
son hefur kvatt okkur. Mikil eftirsjá
er að svo góðum og djúpvitrum
manni, sem var hvers manns hug-
ljúfi. Þessi mikli lögspekingur var í
eðli sínu bóndi og mikill veiðimaður.
Hans heimkynni voru bærinn Kald-
aðarnes á bökkum Ölfusár. Þar undi
hann og fjölskylda hans sér best.
Ósjaldan var þar tekið á móti vinum,
innlendum sem erlendum, af rausn
og miklum höfðingsskap.
Við skólasystur og vinkonur Ingi-
bjargar, hans frábæru eiginkonu,
fengum mjög oft notið gestrisni
þeirra hjóna. Það sama gilti um
heimsóknir okkar til þeirra þau ár, er
þau áttu heimili sitt í Strassborg. Það
var alltaf nægjanlegt húsrými og
mikil gestrisni, hvort sem gestirnir
voru fáir eða margir. Alltaf sama
hlýjan og allir velkomnir. Öllum leið
vel í návist þessara yndislegu hjóna.
Okkur er þungt um hjartarætur
þessa dagana. Ingibjörgu, eiginkonu
Gauks, sem hefur staðið eins og
klettur við hlið hans í veikindum
hans, börnum hans og fjölskyldunni
allri vottum við okkar dýpstu samúð.
Við biðjum góðan Guð að blessa þau
öll.
Ykkar vinir.
Jónína og Lárus,
Bjarney og Árni,
Sigríður Soffía og Maggi,
Bryndís og Jón Þór,
Steinunn og Hilmar,
Edda Sigrún og Helgi,
Ásta Thors,
Hertha og Stefán.
Gaukur Jörundsson var án alls efa
óumdeildur forystumaður á sviði lög-
fræði hér á landi. Hann naut af þeim
sökum mikillar virðingar bæði hér-
lendis og erlendis. Hann átti og ein-
stakan menntunar- og starfsferil að
baki. Þeirri góðu sögu verða ekki
gerð skil hér enda munu aðrir verða
til þess.
Kynni okkar Gauks hófust fyrir
meira en 40 árum og héldust með lík-
um hætti síðan. Við vorum í upphafi
samstarfsfélagar við embætti yfir-
borgardómarans í Reykjavík og síð-
an einnig annars staðar. Ég gekk oft
í smiðju til Gauks og naut góðra ráð-
legginga um lagamál. Hann var ráða-
góður og sérlega glöggur að koma
auga á kjarna hvers máls.
Gaukur var félagslyndur, gaman-
samur og hnyttinn í tilsvörum. Marg-
ar þær sögur sem hafðar eru eftir
honum breiddust fljótlega út. Þær
eru sígildar og oft vitnað í þær. Eitt
sinn sagði hann við mig er ég var að
dreypa á hvítvíni sem honum fannst
ekki standast gæðakröfur: „Þeir
skúra nú ekki einu sinni gólfin með
þessu í Frakklandi.“
Ekki vita allir að Gaukur var mikið
hraustmenni og iðkaði íþróttir. Eftir
að ég kynntist honum spilaði hann
innanhússfótbolta, fór oftlega á
rjúpnaveiðar og góður sundmaður
var hann. Einhverju sinni vorum við
tveir úti í Ölfusá, í vatni upp að
brjósti, að bisa við að færa til níð-
þungan kláf fullan af sandpokum.
Þetta verk gekk lítið. Ég var víst orð-
inn þreyttur, steig upp á kláfinn til að
kasta mæðinni og bað hann að gera
slíkt hið sama. Hann hefur víst ekki
heyrt hvað ég sagði því að skyndilega
lyftist ég upp ásamt kláfnum. Gaukur
hafði þá í ákafanum tekið sjálfur upp
kláfinn og mig með. Þetta var dæmi-
gerður Gaukur á þessum árum.
Góður vinur hefur horfið allt of
fljótt. Hann var svo sannarlega vel að
því kominn að njóta langs ævikvölds
með fjölskyldu sinni á heimili sínu.
Það gekk ekki eftir. Ég sendi sam-
úðarkveðjur mínar til eftirlifandi
konu Gauks, Ingibjargar, svo og til
barna þeirra hjóna þeirra Guðrúnar
og Jörundar.
Stefán Már Stefánsson.
Mannréttindastarf Evrópuráðsins
með stofnun mannréttindanefndar
og mannréttindadómstóls Evrópu
verður að teljast einn merkasti
ávinningurinn af samstarfi Evrópu-
ríkjanna eftir lok heimsstyrjaldar-
innar síðari.
Grundvallarreglurnar, sem á sín-
um tíma voru settar fram í mannrétt-
indasáttmála Evrópu, hafa með úr-
lausnum mannréttindastofnananna
smám saman orðið lifandi veruleiki
alls almennings í Evrópu. Nú er svo
komið, að Evrópa hefur eignazt dýr-
mæta mannréttindaarfleifð. Ára-
tugastarf Gauks Jörundssonar innan
þessara stofnana er hluti af þessari
arfleifð.
Þegar Gaukur tók við starfi um-
boðsmanns Alþingis flutti hann með
sér þá mannréttindastrauma, sem
gegnsýrðu starf hans á Evrópuvett-
vangi. Álit hans sem umboðsmanns
báru órækt vitni um örugga fótfestu
hans í lagalegum sjónarmiðum um
réttindi borgaranna í lýðræðislegu
þjóðfélagi.
Í lok fyrsta starfsárs síns 1988 sem
umboðsmaður Alþingis sendi Gaukur
ríkisstjórn og Alþingi ábendingar um
ófullkomin ákvæði til verndar mann-
réttindum í íslenzkum lögum. Hann
benti á, að ákvæði vantaði um sumt
og önnur mannréttindaákvæði væru
ófullkomin. Einnig vakti hann athygli
á, að íslenzk lög gengju að ýmsu leyti
skemmra í vernd mannréttinda en
ýmsir þeir alþjóðasamningar um
mannréttindi, sem Ísland er aðili að.
Ekki fór á milli mála sú alvara, sem
bjó að baki ábendingum umboðs-
manns, en að sjálfsögðu voru þær
settar fram af þeirri hófstillingu, sem
einkenndi framgöngu hans. Þessar
ábendingar áttu eins og vænta má
ríkan þátt í því, að nokkrum árum
síðar var mannréttindasáttmáli Evr-
ópu lögleiddur hér á landi og mann-
réttindaákvæði stjórnarskrárinnar
löguð að mannréttindasáttmálanum,
en hvort tveggja hefur orðið til þess
að stórauka vernd borgaralegra rétt-
inda hér á landi.
Fyrir sakir starfa sinna, lærdóms
og mannkosta naut Gaukur Jörunds-
son sérstakrar virðingar allra, sem
honum og störfum hans kynntust.
Við Steinunn vottum Ingibjörgu
og fjölskyldu þeirra Gauks einlæga
samúð vegna hins mikla missis
þeirra.
Hörður Einarsson.
Kveðja frá
Landssambandi veiðifélaga
Við mannfólkið erum eins og öldur
úthafsins. Við eigum okkur upphaf
og æviskeið en að lokum föllum við að
ströndu. Öldur rísa mishátt og svo er
um mennina líka. Dr. Gaukur Jör-
undsson var einn þeirra manna sem
risu hátt í samfélagi okkar. Hann
naut djúprar virðingar og óskoraðs
trausts fyrir störf sín á vettvangi lög-
fræði og félagsmála. Sem fyrsti Um-
boðsmaður Alþingis fékk hann hið
vandasama hlutverk að móta það
embætti. Það gerði hann með þeim
hætti að embætti Umboðsmanns Al-
þingis gegnir nú því mikilvæga eft-
irlitshlutverki með stjórnsýslunni
sem raun ber vitni. Dómarastöðu við
Mannréttindadómstól Evrópu hlaut
hann verðskuldaða og gegndi með
þeirri sæmd er einkenndi öll hans
störf.
Gaukur kom mjög að veiðimálum.
Hann tók við óðalsjörðinni Kaldaðar-
nesi af föður sínum, Jörundi Brynj-
ólfssyni, fyrrum alþingismanni, árið
1970. Jörðinni fylgja veiðiréttindi í
Ölfusá og stundaði Gaukur veiðina.
Þar mun hann hafa hagað netalögn-
um eftir því sem álar voru veiðileg-
astir og var árangur hans eftir því.
Það var leitað til Gauks um forystu
í veiðimálum. Hann tók sæti í stjórn
Veiðifélags Árnesinga árið 1985 og
gerðist formaður félagsins strax það
sama ár. Því embætti gegndi hann til
dauðadags. Þá átti hann sæti í stjórn
Landssambands veiðifélaga á árun-
um 1983–1988.
Þekking hans á veiðimálum og þá
sérstaklega á löggjöfinni um lax- og
silungsveiði var dýrmæt fyrir okkur
sem þar starfa. Þegar hið vandasama
verk var framundan að endurskoða í
heild lögin um lax- og silungsveiði
var snemma ljóst að Gaukur myndi
verða kallaður til að leiða það verk.
Þar fetaði hann í fótspor föður síns
sem átti drjúgan þátt í mótun hinnar
merku löggjafar um lax- og silungs-
veiði. Það var einlæg von okkar að
þrátt fyrir heilsubrest Gauks yrði
unnt að ljúka við heildarendurskoðun
laganna og setja í frumvarp. Svo varð
ekki en mikið starf hefur verið unnið
og línur lagðar í vandasömum álita-
efnum sem veiði og veiðifélög varða.
Því miður auðnaðist honum ekki að
fylgja eftir þeirri vinnu sem hann
lagði svo mikla alúð við. Hinn mældi
tími er úti og víst finnst okkur hann
vera í knappara lagi.
Persónulega vil ég þakka leiðsögn
Gauks og heilræði í vandasömum
málum. Það var mér jafnan hollt að
leita til hans þegar erfið úrlausnar-
efni voru til meðferðar á vettvangi
veiðimálanna. Honum var mjög um-
hugað um að standa vörð um veiði-
réttinn og forræðið yfir honum. Sem
formaður í stærsta veiðifélagi lands-
ins hafði hann mikil áhrif á umræðu
og mótun veiðimála.
Landssamband veiðifélaga vottar
dr. Gauki Jörundssyni virðingu og
þakklæti nú á hinsta degi og sendir
fjölskyldu hans innilegar samúðar-
kveðjur
Óðinn Sigþórsson,
formaður.
Á eystri bakka Ölfusár stendur
jörðin Kaldaðarnes, höfuðból um ald-
ir. Sturlunga greinir frá því, að þar
hafi Gissur Þorvaldsson, jarl, búið
um tíma. Löngu, löngu síðar komst
jörðin í eigu aldavinar míns, Gauks
Jörundssonar. Var hún ættaróðal
hans og unaðsreitur alla tíð. Á sumr-
in angar þar blóma-breiða, hrossa-
gaukurinn hneggjar, spóinn vellur og
jaðrakaninn er aldrei langt undan.
Laxinn leitar aftur upp fljótið og víð-
sýnið skín. Þetta var Gauki hjartfólg-
inn staður og hann gat tekið undir
ljóðlínu Jónasar Hallgrímssonar „Á
engum stað ég uni, eins vel og þess-
um mér“. Hér munu jarðneskar leif-
ar Gauks Jörundssonar verða lagðar
til hinztu hvílu.
Kynni okkar Gauks hófust þegar í
barnaskóla og urðu, er tímar liðu
fram, að mikilli og einlægri vináttu.
Við fylgdumst að í námi í gegnum
Menntaskólann í Reykjavík og síðar í
lagadeild Háskóla Íslands.
Í Menntaskólanum var Gaukur
námsmaður í betra meðallagi. Það
var þó ekki fyrr en í Háskólanum
sem kom í ljós, að hann var gæddur
framúrskarandi námsgáfum, vinnu-
þreki og þeim metnaði er þarf til að
ná miklum námsafrekum. Þar var
Gaukur fremstur meðal jafningja.
GAUKUR
JÖRUNDSSON