Morgunblaðið - 24.01.2005, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 24. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Höfnin í Hambantota glampar ísólskininu þegar við komumað. Lygn sjórinn kitlar gulaströndina og tekur á sig fag-
urbláan lit af heiðum himni. Það er ekki
fyrr en við nánari athugun að ljóst verð-
ur að hér er ekki allt eins og það á að
vera.
Í miðri höfn eru tveir gúmbátar og í
þeim einn kafari sem virðist vera að leita
að einhverju. Fólk röltir um í fjöruborð-
inu. Ungur karlmaður í blárri skyrtu
gengur ofan á ónýtum netadræsum. Lít-
ill fiskibátur – tvíbytna úr tré – liggur á
hliðinni uppi við veg og ef vel er að gáð
má sjá nokkra báta til viðbótar uppi á
landi.
Fullt af fólki niðri við höfn
„Það voru fimmtán hundruð bátar hér
í höfninni þegar flóðbylgjan reið yfir,“
segir Samarakoon bílstjóri, sem hefur
verið hér áður. „Þennan dag var mark-
aðsdagur og þess vegna var allt fullt af
fólki niðri við höfn.“
Flóðbylgjan sem reis skyndilega úr
hafi þann 26. desember 2004 varð 4.800
mönnum að bana í Hambantota, sem er
eitt fátækasta hérað Sri Lanka. Alls er
talið að rúmlega 30.000 manns hafi látist
á Sri Lanka og á fimmta þúsund manns
er enn saknað. Hambantota-bær, sem
ber nafn af héraðinu, varð einna verst
úti. Flóðbylgjan skall á litlu sjávarpláss-
inu og reif með sér hundruð manna sem
hún kastaði af sér í lóni innar í landi. Þar
eins og annars staðar urðu fátækir fiski-
menn fyrir mestu tjóni.
„Sjálfboðaliðar okkar voru farnir að
bjarga fólki tíu mínútum eftir flóðið,“
segir K.H. Premathilaka, formaður
Rauða kross deildarinnar í Hambantota.
„Þeir björguðu 96 mönnum upp úr lón-
inu.“
Fólk gengur um í lóninu og reynir að
hafa uppi á eigum sínum. Lík eru enn að
finnast.
Um fjögur þúsund sjálfboðaliðar
Rauða krossins vinna við hjálparstörf á
flóðasvæðunum. Margir hafa unnið
hvern dag frá fyrsta degi. Þeir beita
skyndihjálp á skaðasvæðunum, hreinsa
brunna og hlúa að fólki í fjöldahjálpar-
stöðvum.
Einn sjálfboðaliðanna er Dilip Kum-
are. Hann er búinn að dreifa blöðum og
litum til barna í fjöldahjálparstöð í Sam-
odagamaþorpi í Hambantota-héraði.
Börnin sitja á steyptum palli, teikna og
lita. Þau sýna hvert öðru myndirnar.
Frá pallinum heyrast skríkjur og
skvaldur. Fátt bendir til að hér séu börn
sem hafa orðið að flýja heimili sín og
sum misst foreldra eða nána ættingja.
„Þetta er foss,“ segir 14 ára strákur
og sýnir mér mynd sem hann var að lita.
Myndirnar sem krakkarnir eru að gera
virðast allar eiga það sameiginlegt að í
þeim má sjá bæði vatn og hús.
Börnin eru hrædd við sjóinn
Fyrir utan pallinn situr Kumudini
Premathilaka á stól í skugganum af
stóru tré. Hún er sálfræðingur og hefur
verið að veita sálrænan stuðning á ham-
farasvæðunum síðan 27. desember.
„Ég er búin að tala við um þrjú þús-
und manns á þessum tíma,“ segir hún.
„Upp undir tíu prósent af þeim sem ég
hef talað við eru haldin áfallastreitu, sem
svipar til þess sem hermenn upplifa
stundum eftir að hafa lent í sprengj-
uregni í skotgröfum. Börnin eru hrædd
við sjóinn og þau ótt
við foreldra sína.“
Premathilaka er
liðum Rauða kros
héraði. Hún spjalla
sem bíður þolinmó
henni. Á vinstri hö
manns í röð eftir
sitja. Á hægri hön
ýmsum aldri sem s
ast með því sem fr
munaðarlaus,“ segi
um rómi. „Þau eiga
Hambantota er b
héruðum sem fóru
unni miklu, sem sk
kílómetra slóð eyð
stórum hluta af stra
Vestan við Hamban
inn Galle, má meða
þúsundir manna le
vatnið byrjaði að f
Stóra bylgjan hreif
kastaði henni 100 m
er búið að flytja lest
á teina. Allt í kring
anna, skór, buxur o
kafarablöðkur á fim
liggja hálfniðurgraf
Hjálparstarf er í
það hafi ekki náð a
Við ökum framhjá
krossinn á Sri Lan
með vesturströnd l
sem kemur að saf
krukkur hefur mis
áttu heima nálæg
heppnir að sleppa li
sem í því var skolað
Harmur og h
starf í Hamb
Það var markaðsdagur í
Hambantota á Sri Lanka
þegar flóðbylgja skall á
bænum 26. desember sl.
Þess vegna var allt fullt
af fólki niðri við höfn.
Þórir Guðmundsson
upplýsingafulltrúi Rauða
kross Íslands heimsótti
bæinn og ræddi við fólk
um örlög íbúanna.
Ljósmy
Þessi fjórtán ára drengur teiknaði mynd á pallinum fyrir uta
verksmiðju, þar sem flóttafólk af hamfarasvæðunum hafðist
hans mátti sjá vatn og hús, eins og á nær öllum myndum barn
Phil Jones yfirmaður birgðastöðvar AlþjóðaRauða krossins í Dubai brosti breitt. „Þettaflug kom upp á hárréttum tíma,“ sagði hann.
„Það er verið að bíða eftir þessum vörum á Sri
Lanka. Við hefðum þurft að borga 140 þúsund doll-
ara fyrir svona fragtflutninga (9 milljónir króna)
svo það munar um minna.“ Á meðan Phil talaði við
mig var hann með annað augað á voldugri lyftu sem
flutti bíla og aðrar birgðir upp að risastórum búk
Boeing 747-flugvélar Atlanta-flugfélagsins.
Flugið til Sri Lanka hófst á dæmigerðan íslenskan
hátt með því að Hafþór Hafsteinsson hringdi í
Rauða krossinn og spurði hvort ekki væri þörf á að
koma hjálpargögnum á hamfarasvæðin. Air Atlanta
og þrjú tengd fyrirtæki – Eimskip, Landsbankinn og
Olís – vildu gefa eitt flug með nauðsynjar fyrir fórn-
arlömb hamfaraflóðanna í Asíu. Boðið var þegið
með þökkum og eftir að málið hafði verið kannað
var ákveðið að fljúga frá Dubai til Colombo með um
100 tonn af hjálpargögnum.
Snurða hljóp á þráðinn
Á meðan ég talaði við Phil undir búk vélarinnar sat
Arngrímur Jóhannsson stofnandi Atlanta uppi í
flugstjórnarklefa með syni sínum Gunnari, sem er
flugmaður hjá félaginu, og Daníel Snorrasyni flug-
vélstjóra. Þó að starfsfólk Atlanta komi frá 34 þjóð-
löndum þá var þetta íslensk áhöfn í íslensku hjálp-
arflugi.
Kvöldið fyrir áætlað flugtak hljóp snurða á þráð-
inn. Boeing 747-flugvélin er alla jafna í leigu hj
Malaysian Airlines en félagið ákvað að leyfa At
að nota hana í þetta flug á hamfarasvæðin. Lán
vélinni miðaðist við brottför um hádegisbilið á
þriðjudegi en á mánudagskvöldi bárust fréttir
Colombo um að vélin hefði fengið nýtt „slott“ tv
Í vöruskemmu til Sri L
Ljósmynd/Þórir Guðmund
Arngrímur Jóhannson og Gunnar sonur hans s
flugvél Atlanta flugfélagsins frá Dubai til Sri L
með um 100 tonn af hjálpargögnum. Þórir Guð
mundsson frá Rauða krossinum fór með varn-
ingnum á leiðarenda.
OPIN UMRÆÐA
UM VIRKJANAMÁL
Tíu náttúruverndarsamtök hafastaðið fyrir útgáfu Íslands-korts, undir yfirskriftinni „Ís-
land örum skorið“. Kortið á að sýna
áhrif þess á landið ef allar helztu jök-
ulsár yrðu virkjaðar. Kortið birtist í
Morgunblaðinu í gær og segja verk-
efnisstjórar þess, þær Ásta Arnar-
dóttir og Þuríður Einarsdóttir, að á
því sé búið að kortleggja orkufyrir-
heit stjórnvalda í samræmi við fyrsta
áfanga rammaáætlunar um nýtingu
vatnsafls og jarðvarma. Nú geti al-
menningur í fyrsta sinn séð heildar-
myndina af því hvert stefni, ef standa
eigi við orkufyrirheit stjórnvalda til
stóriðju.
Aðstandendur Íslandskortsins
halda því fram að upplýsingum hafi
verið haldið frá almenningi; að
Landsvirkjun hafi eytt verulegum
fjármunum í að auglýsa virkjana-
stefnuna en komið fram með upplýs-
ingar á mismunandi tímum og ekki
opnað fyrir það að fólk sjái heildar-
myndina.
Um þær upplýsingar, sem fram
koma á Íslandskortinu, og framsetn-
ingu aðstandenda þess verður vafa-
laust deilt, rétt eins og um upplýs-
ingar Landsvirkjunar og
framsetningu þeirra. Hér er hins
vegar um mikilsvert framtak að
ræða. Við jafnstórar og afdrifaríkar
ákvarðanir og þær, hvar eigi að
virkja og hvernig, skiptir opin og lýð-
ræðisleg umræða öllu máli. Henni til
grundvallar þurfa að liggja vandaðar
upplýsingar.
Auðvitað á enginn einkarétt á að
setja fram upplýsingar um virkjana-
möguleika og áhrif þeirra. Ekki
Landsvirkjun og ekki stjórnvöld. Að
sjálfsögðu verður alltaf gerð krafa
um að upplýsingar þær, sem liggja til
grundvallar umræðum, séu vandaðar
og sannreynanlegar. En slíkar upp-
lýsingar geta allt eins komið frá al-
mannasamtökum, vísindamönnum og
áhugafólki um náttúruvernd og virkj-
anir og frá opinberum aðilum.
Hér er að ýmsu að hyggja. Þegar
stjórnmálaflokkarnir eigast við fyrir
kosningar og setja fram mismunandi
skoðanir og sjónarmið um framtíð
lands og þjóðar njóta þeir allir rík-
isstyrkja til að koma þeim boðskap á
framfæri. Í Morgunblaðinu í gær
bendir dr. Ragnhildur Sigurðardóttir
líffræðingur á að ríkisfyrirtækið
Landsvirkjun verji miklu fé til að
kynna sjónarmið sín, en engu sé varið
af almannafé til að kynna önnur sjón-
armið. Auðvitað er þetta laukrétt. Að
sjálfsögðu eiga andstæðingar virkj-
ana, rétt eins og talsmenn þeirra, að
njóta stuðnings úr opinberum sjóðum
til að kynna sjónarmið sín fyrir al-
menningi.
Því að fyrst og síðast búum við í
lýðræðissamfélagi, þar sem ekki á að
taka stórar og afdrifaríkar ákvarðan-
ir nema almenningur sé upplýstur um
forsendur þeirra. Virkjanamálin eru
flókin og ótal þættir, sem þarf að taka
tillit til. Þegar tekin er ákvörðun um
stórvirkjun getur hún haft áhrif, sem
aldrei verða tekin aftur. Þess vegna
er mikilvægt að síðar verði ekki hægt
að segja að allar hliðar málsins hafi
ekki komið fram. Það er rétt, sem að-
standendur Íslandskortsins segja; í
þessum efnum er að sjálfsögðu ekk-
ert óumbreytanlegt og almenningur
getur haft áhrif á það hvaða stefna er
tekin.
Í FULLU STARFI Á EFTIRLAUNUM
Þegar frumvarpið til laganna umeftirlaun æðstu ráðamanna rík-
isins var lagt fram í desember 2003
mælti Halldór Blöndal, forseti Al-
þingis, fyrir því. „Myndaður er sér-
stakur réttur fyrir alþingismenn og
ráðherra, sem gegnt hafa forustu-
hlutverki í stjórnmálum um langan
tíma, til að hverfa af vettvangi þjóð-
mála og fara á eftirlaun fyrr en ann-
ars er heimilt í stað þess að leita sér
starfs á vinnumarkaði,“ sagði Hall-
dór í ræðu sinni og bætti við eftir að
hafa útskýrt reglurnar í frumvarp-
inu: „Hér er m.a. haft í huga að þessi
skipan mála geti auðveldað eðlilega
endurnýjun í stjórnmálum og dregið
úr þeirri tilhneigingu að fyrrverandi
forustumenn á þeim vettvangi sæki í
embætti í stjórnkerfinu til þess að
ljúka starfsferli sínum.“
Það er margt skynsamlegt á bak
við hugmyndina um að auðvelda
stjórnmálamönnum útleið úr pólitík
án þess að þeir þurfi að ganga með
betlistaf á milli kollega sína snapandi
embætti. Það getur hins vegar ekki
hafa verið ætlunin að þeir gerðu
hvort tveggja, fengju sér nýtt, vel
launað starf á vegum ríkisins og
tækju til viðbótar eftirlaun.
Eins og fram kemur í Morgun-
blaðinu á laugardag var reglan um að
fyrrverandi ráðherrar geti tekið eft-
irlaun þótt þeir starfi enn fyrir ríkið
ekki til skoðunar þegar eftirlauna-
frumvarpið var lagt fyrir Alþingi. Við
setningu laganna kom hins vegar upp
sú staða að nú gætu þeir hafið töku
eftirlauna sextugir séu þeir í embætti
eða hafi gegnt embætti í sex ár. Hafi
þeir gegnt ráðherraembætti lengur
getur taka eftirlauna hafist fyrr, en
þó aldrei fyrr en við 55 ára aldur.
Það er ekki hægt að misbjóða rétt-
lætiskennd almennings með þessum
hætti. Það er ekki hægt að skapa fá-
mennum hópi manna í þjóðfélaginu
aðstæður, sem eru úr öllum takti við
það, sem almennt tíðkast. Alþingi
verður að taka þetta mál til endur-
skoðunar. Það var ekki ætlunin með
eftirlaunalögunum að gera mönnum í
fullu starfi kleift að taka um leið eft-
irlaun. Í þeim efnum myndi engu
breyta þótt horfið yrði frá reglulegri
greiðslu eftirlauna til einhvers konar
eingreiðslu. Með núverandi fyrir-
komulagi eru eftirlaunalögin síður en
svo sá hvati til endurnýjunar í stjórn-
málum, sem ætlað var. Taka eftir-
launa þarf einfaldlega að vera háð því
að eftirlaunaþeginn geti ekki verið í
fullu starfi hjá ríkinu um leið.