Morgunblaðið - 22.05.2005, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 22. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
L
iza Marklund stíg-
ur inn í myrka ver-
öld þar sem hún
hittir Madalitso.
Þegar hann var tíu
ára dó mamma
hans úr alnæmi og
þremur dögum eft-
ir jarðarförina yfir-
gaf pabbinn börnin fjögur. Mada-
litso varð að taka að sér hlutverk
bæði móður og föður, en fékk ekki
að vera barn eða ganga í skóla.
– Ég verð aldrei fullorðinn, ég
held að ég lifi ekki svo lengi.
Við sláumst í för með Lizu
Marklund þar sem hún hittir börn-
in í Malaví sem mikið er lagt á.
Þrumuveðrið hefur dunið í fjar-
lægð og færist hægt nær. Skyndi-
lega opnast himnarnir og slagveð-
ursrigning steypist niður.
Dynurinn af stórum regndropnum
sem skella á ryðguðum þakplötum
á litlu skýli í einu af þéttbyggðum
húsahverfum Blantyre deyfir
heyrnina.
Inni situr 15 ára strákur og segir
þessum fræga rithöfundi lífssögu
sína. Hann er á hæð við venjulegan
tíu ára strák, en augun bera vott
um reynslu gamals manns.
Söfnun handa þjáðum börnum
Madalitso Kumbanga byrjar að
gráta þegar hann talar um mömmu
sína. Hann þurrkar tárin með
handarbökunum svo að hvítir lóf-
arnir lýsa eins og stjörnur í regn-
myrkrinu. Liza Marklund grætur
líka, en tárin sjást ekki. Þegar
tökuvélin gengur grætur hún þurr-
um tárum.
Hún kom til Malaví í Afríku sem
velgjörðarsendiherra barnanna og
heimsóknin er liður í sænskri sjón-
varpssöfnun á vegum UNICEF.
Markmiðið er að safna peningum
handa Madalitso og þjáningar-
systrum hans og -bræðrum.
Liza og félagar leita að einhverj-
um sem getur vitnað um eymd
barnanna í Malaví. Þau finna
Madalitso strax, honum er það eðl-
islægt að geta talað um líf sitt og
tilfinningar, og þar að auki er hann
ótrúlega næmur miðað við ungan
aldur.
Að öðru leyti er Madalitso ekki
einstakur. Í Malaví hefur ein millj-
ón barna misst eitt eða bæði for-
eldri, í landi þar sem íbúarnir eru
bara ellefu milljónir. Þessi risaher
munaðarleysingja þarf nú að hugsa
um sig sjálfur.
Liza gengur yfir maísakurinn
niður í dalinn. Plönturnar eru
skærgrænar í sterkri sólinni og
jafnháar þessari hávöxnu sænsku
konu. Maður getur greint maískólf-
ana en stærðin er aðeins á við
dvergmaís. Ef þeir fá næringu geta
þeir vaxið og mettað marga munna.
Madalitso hleypur á undan, var-
færni og feimni hefur vikið fyrir lífi
og stolti yfir að skipta einhverju
máli. Hann vill sýna heimili sitt og
Liza á að fá að hitta systkinin. Á
leiðinni förum við yfir opinn skika
þar sem Madalitso sáði korni sínu.
Plöntunum vegnaði ekki vel þar
sem hann hafði ekki efni á áburði.
Hans tækifæri til að lifa af er að
hjálpa þeim sem áttu fyrir áburði
með uppskeruna.
Uppblásinn magi og sár húð
Þessi 15 ára drengur upplýsir að
hann fer á fætur klukkan fjögur á
morgnana og berst fyrir lífi upp-
þornaðra plantnanna sinna. Því
næst fer hann yfir á skika ná-
grannanna.
Liza er líka með þegar Madalitso
mætir fyrsta daginn í nýju vinnuna
sína sem mjólkurpóstur. Eiginlega
á hann að fara í skólann, en ef eng-
inn matur er til verður ekki af því.
Madalitso á að vera í áttunda bekk,
en þegar hann kemst í skólann í
gegnum maísakurinn er hann í
fjórða bekk. Hann hefur misst mik-
ið úr vegna lífsbaráttunnar. Þegar
hann mætir er hann bestur í 93
barna bekknum.
Vinna á maísakri og mjólkur-
burður er erfiði fyrir lítinn strák.
En þegar Liza kemur heim til
þessa nýja vinar síns, skilur hún af
hverju hann leggur þetta á sig. Þar
er litli bróðirinn Gift (Gjöf). Hann
situr á moldartröppunni með upp-
blásinn maga og sára húð.
Hálft kíló af baunum liggur við
hliðina á honum, máltíð dagsins
handa Madalitso, Gift og systurinni
Ethel. Liza og fjölmiðlafólkið eru
viðstödd þegar börnin reyna að
kveikja upp til að elda baunirnar,
en logarnir slokkna alltaf. Það er
erfitt að horfa á.
Liza gengur til fleiri barna sem
hafa safnast saman til að fylgjast
með aðkomufólkinu. Það verða
fagnaðarlæti þegar hún tekur upp
farsímann sinn í rökkrinu og sýnir
þeim myndir af sínum eigin börn-
um í Svíþjóð. Hún tekur líka fleiri
myndir af börnunum til að sýna
heima.
– Ég segi börnunum mínum ná-
kvæmlega hvernig þessi börn hafa
það. Helst myndi ég vilja taka þau
öll með heim, segir hún yfir hópinn
af tötralegum, svöngum börnum.
– Börnin mín koma oft með mér í
ferðalög. Þau hafa hitt önnur börn
víða um heim, þannig að þau skilja
þetta. Við sendum pakka til stráks
sem er í fangelsi í Rúmeníu. Sonur
minn sendi gömlu gameboy-leikja-
tölvuna sína þangað. Þau hafa lært
að börn eru alls staðar eins, það
eru ytri aðstæður sem greina að.
Fullt tungl skín á börnin í þess-
um litla dal í Afríku en það er sami
máni sem lýsir heima í Stokkhólmi,
þar sem sonur Lizu situr með nýja
gameboyinn sinn.
Liza talar við fjölskyldu sína á
hverju kvöldi og börnin spyrja
endalausra spurninga um það sem
gerst hefur yfir daginn.
Pabbinn lét sig hverfa
Madalitso hefur gefist upp á að
hita baunirnar við kofann. Hann
segist hafa elskað móður sína.
– Hún var mjög falleg, ég hugsa
til hennar á hverjum degi, útskýrir
Madalitso fyrir Lizu. Mamman
vissi að hún var dauðvona og bað
elsta son sinn að vera sterkur
strákur og hugsa um litlu systkini
sín.
– Þetta er eitt af erfiðustu við-
tölum sem ég hef tekið, segir Liza.
Hún er búin að heyra Madalitso
segja frá dauða móðurinnar árið
1999, þegar móðuramman gat sem
betur fór tekið við börnunum.
Þegar mamman var sem veikust,
byrjaði pabbi Madalitsos að fjar-
lægja muni úr húsinu þeirra en
svaraði ekki þegar sonurinn spurði
hvað hann ætlaði að gera við þá.
Þremur dögum eftir jarðarförina
lét pabbinn sig hverfa.
Þá var Madalitso tíu ára, Ethel
systir hans átta ára, önnur systir
sjö ára og Gift tæplega eins árs.
Í dánarvottorðinu er dánaror-
sökin sögð berklar, en allt bendir
til þess að hún hafi verið með al-
næmi.
– Pabbi minn drap mömmu
mína. Ég held að hann sé líka dá-
inn, en ef ekki og ef hann kemur
heim er hann ekki velkominn, hann
sveik okkur, segir hinn næmi
Madalitso við Lizu.
Liza gengur í kringum kofann
sem er að hruni kominn, loftið er
við það að hrynja niður á átta fer-
metra moldargólfið. Hún sest á
tætta mottu sem börnin sofa á í
svefnkróknum. Þau skríða til henn-
ar í þörf fyrir svolitla fullorðins-
hlýju.
Þegar mamman dó vildi móður-
bróðir barnanna taka tvö þau
yngstu að sér. Ein systirin flutti
þangað, en Gift gat ekki yfirgefið
Madalitso. Þau gátu búið í kofan-
um með ömmu sinni aðeins af því
að hann var að hruni kominn.
Amman dó fyrir ári og síðan hafa
þau búið alein. Madalitso hefur átt-
að sig á því að hann ræður ekki við
þessar aðstæður.
– Ég held að ég verði ekki full-
orðinn, ég bý við of slæmar að-
stæður. Ég held að ég lifi ekki svo
lengi. Vatnið sem við drekkum er
ekki hreint, fyrr eða síðar verðum
við veik, við eigum heldur ekki
malaríunet.
Liza er niðurlút þegar hún
greinir frá framtíðarsýn Madalits-
os.
Systkinunum hefur enn ekki tek-
ist að kveikja eld þegar fjölmiðla-
fólkið yfirgefur kofann. Kannski
gengur þeim betur án myndavélar
og áhorfenda. Við staulumst í
gegnum myrkrið yfir maísakurinn.
Liza talar um Madalitso.
– Andlega er hann þrítugur,
hann hefur lífssýn fullorðins
manns. Og hann sýnir systkinum
sínum ótrúlega umhyggju, sérstak-
lega litla bróðurnum Gift, segir
Liza í myrkrinu.
Griðastaður barnanna
Fólkið frá Unicef hefur ákveðið
að hjálpa þessari fjölskyldu sér-
staklega. Daginn eftir er farið með
Gift til læknis og börnin fá mat.
Liza skoðar önnur verkefni á veg-
um Unicef í Blantyre. Þar og víðar
í landinu hefur verið komið upp
svokölluðu barnahorni [Childrens
Corner]. Þangað geta börn komið
og verið börn. Í Malaví eru 3,2
milljónir barna sem á einhvern
hátt hafa verið þvinguð til barna-
vinnu.
Aftur byrjar að hellirigna þegar
Liza ætlar að lesa úr einni af bók-
um sínum. Hún og börnin skríða
undir teppi og hún les upphátt úr
„Sprängaren“ [Sprengivargurinn].
Börnin stara stórum augum og
skilja náttúrulega ekkert, en þykir
spennandi að heyra sænsku. Þau
taka ekki eftir því að sjónvarps-
myndavélin er í gangi.
Barnahornið er líka griðastaður
Madalitsos. Hér getur hann varpað
af sér þeirri miklu ábyrgð sem
hann burðast með alla daga.
Það er að sumu leyti svipað hjá
Lizu Marklund. Hún hefur tekið
sér ársleyfi frá skáldskapnum og
einbeitt sér að öðru.
– Ég hef afþakkað margt
skemmtilegt undanfarin sjö ár. Í
staðinn fyrir blaðamannaferðir hef
ég farið í kynningarferðalög með
bækurnar mínar. Það er frábært
Sami máni í Malaví og Svíþjóð
Sænski velgjörðarsendiherra UNICEF í Svíþjóð, rithöfund-
urinn Liza Marklund, kynnti sér aðstæður bágstaddra
barna í Malaví í Afríku. Heimsóknin var liður í sænskri
sjónvarpssöfnun til hjálpar börnum eins og Madalitso og
systkinum hans. Landi hennar, blaðamaðurinn Torbjörn
Selander, fylgdist með fundum hennar og þeirra systkina.
Torbjörn Selander
Velgjörðarsendiherrann Liza í hópi glaðlegra skólabarna í Malaví. Aðeins 8,5% barna byrja á efsta stigi grunnskólans.
Systkinin sofa á saman slitinni mottu á moldargólfi í kofa sem er að hruni kominn.
Liza Marklund hitti Madalitso Kumbanga, fimmtán ára, munaðarlausan dreng í
Malaví, sem þarf að sjá sér og systkinum sínum farborða.
Börnin hlusta hugfangin á Lizu lesa úr bók sinni í Barnahorninu, en slíkum
griðastöðum hefur Unicef komið upp víða í landinu.