Morgunblaðið - 08.06.2005, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VERÐI hugmynd sjálfstæð-
ismanna í borgarstjórn um byggð í
Engey og Viðey að veruleika, er um
að ræða mestu náttúruspjöll af
mannavöldum á sögulegum tíma.
Tilgangurinn að
leggja eyjarnar undir
byggð virðist tvíþættur:
í fyrsta lagi fá nýtt
byggingarland nálægt
gamla miðbænum og í
öðru lagi að gera Kvos-
ina að „miðju“ Reykja-
víkur eða jafnvel að
hjarta höfuðborg-
arsvæðisins alls.
Hvað varðar fyrri
þáttinn skiptir bygg-
ingarland á eyjunum
tveimur litlu máli um
þróun byggðar á höf-
uðborgarsvæðinu. Eyjarnar eru sam-
tals um tveir ferkílómetrar – eða um
2% af borgarlandinu – en með góðu
móti er aðeins unnt að koma þar fyrir
um 6.000 manna byggð. Hvað varðar
síðari þáttinn getur gamli miðbærinn
í Reykjavík aldrei orðið „miðja“ höf-
uðborgarsvæðisins vegna legu sinn-
ar. Gamli miðbærinn verður ávallt á
jaðri byggðar, eins og fjölmargar
miðborgir aðrar. Hins vegar er unnt
að gera gamla miðbæinn að miðborg
með því að bæta samgöngur inn á
svæðið eins og reynt hefur verið frá
því um 1960 og reisa háhýsi í ná-
grenni miðborgarinnar, eins og verið
er að gera, og koma fyrir í miðborg-
inni stofnunum sem gefa henni líf.
Útspil sjálfstæðismanna í borg-
arstjórn er hins vegar
snjallt bragð í upphafi
kosningabaráttu til þess
að ná athygli fjölmiðla
og kjósenda, enda hefur
það tekist og lofsyngur
nú hver pótintáti fjöl-
miðlaheimsins á eftir
öðrum – brelluna og
vilja sumir jafnvel eigna
sé hugmyndina. Verður
R-listamönnum erfitt að
trompa þetta útspil,
þótt þeir muni vafalaust
reyna af öllum lífs og
sálar kröftum.
Hins vegar er kominn tími til þess
að borgarstjórnin öll átti sig á því að
Reykjavík er ekki einangrað og sjálf-
stætt borgríki heldur hluti af höf-
uðborgarsvæði sem nær upp í Borg-
arnes og austur að Þjórsá og yfir allt
Reykjanes. Skipulagsmál svæðisins
ættu því að vera í höndum „sam-
starfsnefndar um skipulag höf-
uðborgarsvæðisins“, eins og er í ná-
grannalöndum okkar. Þá kæmu ekki
upp mál fáránleikans eins og lóðamál
Háskólans í Reykjavík, happdrætti
um húsalóðir í Reykjavík eða hug-
myndir um „Eyjaborg“.
Til þess hins vegar að minna enn
einu sinni á þróun byggðar á landinu
má benda að innan mannsaldurs
munu á höfuðborgarsvæðinu búa 9 af
hverjum 10 Íslendingum. Samkvæmt
spá Hagstofunnar verða Íslendingar
nær 350 þúsund um 2030. Fari fram
sem horfir munu því á höfuðborg-
arsvæðinu búa um 300 þúsund manns
og um 50 þúsund manns alls staðar
annars staðar á landinu. Þessari þró-
un fær enginn snúið. Hins vegar geta
yfirvöld á höfuðborgarsvæðinu búið
öllu þessu fólki góðar aðstæður og
góð lífskjör svo að líðan manna geti
orðið góð. Því þurfa atvinnustjórn-
málamenn að hætta smáborg-
aralegum nábúakritum sínum.
Borgin við sundin, Eyjaborgin –
Náttúruvernd og náttúruspjöll
Tryggvi Gíslason fjallar
um skipulagsmál ’Því þurfa atvinnu-stjórnmálamenn að
hætta smáborgaraleg-
um nábúakritum sín-
um.‘
Tryggvi Gíslason
Höfundur er fv. skólameistari
á Akureyri.
ÞEGAR geðlyf komu fyrst á
markað um miðja síðustu öld þótti
það marka tímamót í sögu geð-
sjúkra og menn töluðu um bylt-
ingu. Nú hefur til
dæmis komið í ljós að
geðklofasjúklingar á
Vesturlöndum eru lít-
ið betur settir en þeir
voru fyrir 50 árum.
Nútímaúrræði í geð-
lækningum byggjast
fyrst og fremst á
efnafræðilegum skýr-
ingum á sjúkdóm-
unum. Bandaríska
geðheilbrigðisstofn-
unin (National Insti-
tute of Mental
Health) sýndi fram á
það um 1960 að þeir
skjólstæðingar sem höfðu fengið
svokölluð „neuroleptics“ lyf voru
líklegri til endurinnlagnar og að
þróa með sér króníska sjúkdóma,
en samanburðarhópur sem fékk
lyfleysu. Hvers vegna skoðuðu
menn þessar niðurstöður ekki
nánar? Rannsóknir sem fram-
kvæmdar voru á vegum Alþjóða-
heilbrigðisstofnunar (WHO) í
kringum 1990 sýndu ennfremur
fram á að ef sá sem sturlast býr í
einhverju fátækari landanna er
hann líklegri til að pluma sig eftir
nokkur ár í samfélagi manna, en
sá sem býr í vestrænu löndunum.
Hvað er það sem fátækari löndin
gera rétt og vestrænu löndin fara
á mis við? Breskir rannsókn-
armenn athuguðu 2000 rannsóknir
tengdar geðlyfjum yfir 50 ára
tímabil og sáu að langflestar
þeirra könnuðu aðeins hvort geð-
ræn einkenni hefðu minnkað, ekki
hvort fólk plumaði sig betur í líf-
inu, félagslega eða atvinnulega.
Stöðugt koma á markaðinn ný
geðlyf sem eiga að vera betri en
þau gömlu. En hvort þau eru betri
eða ekki vitum við ekki fyrr en
eftir 40 – 50 ár. Lyfin koma held-
ur aldrei í staðinn fyrir tengsl við
fjölskyldu og vini, atvinnuþátt-
töku, hlutverk í samfélaginu og
áreiti sem fylgir þjóðfélagsþátt-
töku. Vanþróuðu löndin hafa ekki
efni á sértækum úrræðum eins og
þeim að einangra geðsjúka. Þar
eru geðsjúkir á meðal manna,
halda tengslum við sitt nánasta
umhverfi og vinna við hlið þeirra
sem hafa fulla starfsgetu. Tilfinn-
ingu geðsjúkra um að vera að
leggja eitthvað af
mörkum og skipta
máli er því viðhaldið.
Umhverfið og tæki-
færi til að aðstoða
aðra eru lykilatriði
sálfélagslegrar nálg-
unar. Lyf eiga að vera
stoðþjónusta sál-
félagslegrar nálgunar,
ekki öfugt.
Í dag eru tilrauna-
verkefni í gangi úti í
hinum stóra heimi,
þar sem lyf eru ekki
aðaláherslan heldur
er geðsjúkum gefið
tækifæri á að vera í öruggu um-
hverfi, fá leyfi til að tjá sterkar
tilfinningar, eru aðstoðaðir við að
leysa ágreiningsefni, fá fé-
lagslegan stuðning, fjölskyldu-
meðferð og starfsendurhæfingu.
Ef skoðuð er sjálfsbjargargeta og
atvinnuþátttaka skjólstæðinga eft-
ir útskrift standa þessi til-
raunaverkefni sig ekki síður og
jafnvel betur en hefðbundin úr-
ræði.
Árangur sálrænnar meðferðar
hefur verið skoðaður yfir nokkra
áratugi. Svo virðist sem 40% ár-
angursins séu vegna umhverf-
isþátta, t.d. hvort viðkomandi hafi
virkt stuðningsnet, búi í heilbrigðu
umhverfi og stundi vinnu. Þriðj-
ung árangurs má þakka meðferð-
araðila, persónulegum einkennum
hans, á hvern hátt hann tengist
skjólstæðingnum, hvort hann geti
fundið til með honum, sýnt vænt-
umþykju, staðið með honum, sýnt
samkennd og samþykki hann eins
og hann er. Þriðji og síðasti hluti
árangurs sálrænnar meðferðar
tengist vonum og væntingum
skjólstæðings og trú hans á með-
ferðinni. Þetta undirstrikar að sál-
ræn meðferð ein eða lyfjameðferð
ein og sér duga skammt ef menn
eru einangraðir, hafa ekki hlut-
verk, atvinnu, enga von um betri
framtíð, búa í heilsuspillandi um-
hverfi, lifa við fátækt og útskúfun.
Breyttur lífsstíll hefur líka verið
settur fram sem lausn en það er
ekki nóg ef þættir í samfélaginu
eru heilsuspillandi. Þar má nefna
þætti eins og viðhorf og gildismat.
Rannsóknir gefa vísbendingar um
að félagslegur og fjárhagslegur
rammi hafi meiri áhrif á heilsu
manna en lífshegðun. Þrátt fyrir
sömu sjúkdómsgreiningu og svip-
aða meðferð verður árangur mis-
munandi allt eftir huglægri tilfinn-
ingu einstaklingsins, hvernig hann
sér sig í samspili við umhverfið.
Fötlun skiptir minna máli en til-
finningin um hvort þú upplifir þig
sem þátttakanda með valmögu-
leika, hefur tilfinningalegan stuðn-
ing og getur sinnt þeim hlut-
verkum sem skipta þig máli.
Rannsóknir sýna æ ofan í æ með
óyggjandi hætti mikilvægi vinnu
og á hvern hátt hún hefur áhrif á
sjálfstraust og lífsgæði og kemur í
veg fyrir innlagnir. Beinar teng-
ingar eru á milli atvinnuleysis og
aukinnar tíðni geðsjúkdóma.
Það sem reynst hefur geð-
sjúkum verst er að útiloka þá frá
vinnu og einangra þá frá öðru
fólki með sértækum úrræðum og
meðferðum sem nánast eingöngu
snúast um lyf. Lyf hylja og dempa
tilfinningar án þess að fólk geri
sér grein fyrir rótum vandans.
Markmiðið með allri þjónustu er
að auka þátttöku fólks í samfélag-
inu og finna því stað þar sem það
getur nýtt hæfileika sína og komið
að notum þrátt fyrir takmarkanir.
Bætt geðheilsa er því samfélags-
legt átak. Gagnkvæmur ávinn-
ingur alls samfélagsins hlytist ef
til að mynda fyrirtæki settu á
oddinn á sína stefnuskrá að auka
atvinnutækifæri fyrir fólk með
skerta starfshæfni.
Bætt geðheilsa er
samfélagslegt átak
Elín Ebba Ásmundsdóttir
fjallar um geðsjúkdóma og úr-
ræði við þeim ’Umhverfið og tækifæritil að aðstoða aðra eru
lykilatriði sálfélags-
legrar nálgunar.‘
Elín Ebba
Ásmundsdóttir
Höfundur er forstöðuiðjuþjálfi
geðsviðs LSH og lektor við HA.
UNDANFARNA daga hefur
staðið yfir Listahátíð í Reykjavík
sem að þessu sinni
lagði megináherslu á
samtímamyndlist. Há-
tíðin var vegleg og
fjöldi aðila kom að
henni, bæði lista-
menn, gallerí, söfn,
fyrirtæki og stofn-
anir. Hingað til lands
hafa komið blaða-
menn og áhugamenn
um myndlist hvaðan-
æva úr heiminum til
þess að kynna sér ís-
lenska myndlist og
halda hátíð með okk-
ur, listahátíð.
En það eru ekki
bara sérvaldir lista-
menn Listahátíðar
Reykjavíkur sem geta
sýnt okkur þann
kraft, hæfileika og
ástríðu sem íslensk
myndlist býr yfir.
Fjöldinn allur af frá-
bærum listamönnum
er með sýningar á
meðan á Listahátíð
stendur. Ýmist standa
yfir sýningar í söfn-
um, kirkjum og gall-
eríum þar sem listamenn og list-
nemar sýna verk sín, eða listamenn
hafa opnað vinnustofur sínar í til-
efni hátíðarinnar til þess að leyfa
okkur að líta inn og sjá sköp-
unarferlið í verki og afrakstur þrot-
lausrar vinnu.
Þó sýningar utan Listahátíðar
hafi ekki verið auglýstar sér-
staklega hér í Reykjavík, þá er það
mjög algengt á sambærilegum há-
tíðum erlendis að sjálfstæðum at-
burðum sé gert hátt undir höfði.
Sem dæmi má nefna heimsfrægu
húsgagnahönnunarsýninguna í Míl-
anó, Salone di mobili, þar sem at-
burðir sem eru „Fuori Salone“, eða
fyrir utan sýningu, eru jafn mik-
ilvægir og aðalsýningin. Mikið
kynningarstarf er á bak við þessa
atburði og fólk þeysist um alla Míl-
anó til að missa ekki af nýjustu
straumunum. Það sama á við um
listamessuna í Basel þar sem mörg
virtustu gallerí heims koma saman
árlega til þess að kynna sína lista-
menn. Þar er lögð mikil áhersla á
atburði utan hinnar formlegu
messu og þeir eru
kynntir vandlega fyrir
gestum.
Mikilvægt er að vita
hvar er hægt að afla
sér upplýsinga um sýn-
ingar og skoða þannig
hvað er í boði og velja
viðburði eftir því. Hjá
Kynningarmiðstöð ís-
lenskrar myndlistar
(Center for Icelandic
Art) í Hafnarstræti 16
er hægt að nálgast
upplýsingar um yf-
irstandandi viðburði. Á
sama stað hefur verið
sett upp aðstaða þar
sem hægt er að horfa á
myndbönd margra ís-
lenskra myndlist-
armanna og kynna sér
vinnu þeirra. Það er þó
aðeins hluti af gögnum
og verkum sem Kynn-
ingarmiðstöðin safnar,
en þar hefur líka verið
komið upp litlu bóka-
safni. Nánari upplýs-
ingar er að finna á vef
Kynningarmiðstöðv-
arinnar, www.cia.is. Í
tengslum við þá síðu er önnur at-
hyglisverð vefsíða, www.umm.is
sem er nokkurs konar gagna-
grunnur með upplýsingum um ís-
lenska listamenn. Einnig má benda
á dálk Morgunblaðsins, Staður og
stund, en þar eru margir atburðir í
listalífinu tíndir til.
Íslensk myndlist er ekki eitthvað
sem sprettur fram við hátíðleg til-
efni. Mikil og góð vinna fer stöðugt
fram og afraksturinn er sýndur í
sýningarsölum um land allt. Njót-
um þess og hrífumst með.
Ekki bara á
Listahátíð
Sigrún Sandra Ólafsdóttir
fjallar um menningarviðburði
á Listahátíð
Sigrún Sandra
Ólafsdóttir
’Mikilvægt erað vita hvar er
hægt að afla sér
upplýsinga um
sýningar og
skoða þannig
hvað er í boði og
velja viðburði
eftir því.‘
Höfundur er áhugamaður
um íslenska myndlist.
TENGLAR
.....................................................
www.mbl.is/mm/folk/whatson
www.cia.is
www.umm.is
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
Í RITDÓMI í Mbl. um nýútkomna
Nýja Íslandssögu fer sagnfræðing-
urinn Jón Þ. Þór heldur ómildum
orðum um tilvitnanir höfunda í ný-
legar rannsóknir
á sögu Íslands.
Að svo miklu leyti
sem ég get um
þetta borið hlýt
ég að vera sam-
mála Jóni. Þar á
ég við stutta um-
fjöllun bók-
arinnar um fund
Vínlands. Höf-
undarnir virðast
taka alvarlega túlkun amerískra
fornleifafræðinga sem styðjast nær
eingöngu við frásagnir Grænlend-
inga sögu af leiðum Vínlandsfara en
sniðganga að mestu Eiríks sögu
rauða. Ólafur Halldórsson hefur þó
fyrir aldarfjórðungi sýnt fram á að
Eiríks saga rauða er síst ómerkari
heimild en Grænlendinga saga, og
ég veit ekki betur en að sú ályktun
hans sé almennt viðurkennd hér á
landi. En þessir bandarísku höf-
undar hafa þá afsökun að þeir kunna
ekki íslensku og hafa því ekki lesið
þá ágætu bók Ólafs, Grænland í mið-
aldaritum. Þetta gerbreytir hug-
myndum um ferðir Þorfinns karls-
efnis, og mér sýnist að flestir fallist
nú á hugmyndir í bók minni Vín-
landsgátunni um dvalarstaði hans
við Fundyflóa og í New York, eða að
minnsta kosti þar í grennd. Sú álykt-
un fær reyndar að nokkru leyti góð-
an stuðning í frásögn íslensks annáls
af Vínlandsferð Eiríks upsa Gnúps-
sonar Grænlandsbiskups og merki-
legum norskum peningi sem fannst í
austasta fylki Bandaríkjanna, en
ætla má að þangað hafi hann borist
úr ferð Eiríks. Þessa heimild annáls-
ins virðast amerísku fornleifafræð-
ingarnir ekki heldur þekkja eða vilja
viðurkenna.
Að þessu athuguðu verður skilj-
anlegt hversu óvandaðar og vafa-
samar eru þær teikningar af leiðum
Vínlandsfara sem sýndar eru í þess-
ari Nýju Íslandssögu, svo ekki sé
meira sagt.
PÁLL BERGÞÓRSSON,
veðurfræðingur og rithöfundur.
Úrelt fræði í Nýrri
Íslandssögu
Frá Páli Bergþórssyni:
Páll Bergþórsson