Morgunblaðið - 08.06.2005, Blaðsíða 48

48 MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Miðasalan er opin: Mánud. og þriðjud.:10:00-18:00, mið-, fim- og föstudaga: 10:00-20:00, laugar- og sunnudaga: 12:00-20:00
Miðasölusími 568 8000 - miðasala á netinu: www.borgarleikhus.is
CIRKUS CIRKÖR 14.-17. JÚNÍ
Sirkusinn sem allir tala um!
KALLI Á ÞAKINU e. Astrid Lindgren
Í samstarfi við Á þakinu
Su 12/6 kl 14 - UPPSELT,
Su 12/6 kl 17 - UPPSELT,
Lau 18/6 kl 14,
Su 19/6 kl 14 - UPPSELT,
Su 26/6 kl 14,
Lau 9/7 kl 14,
Su 10/7 kl 14,
Su 17/7 kl 14,
Su 24/7 kl 14
25 tímar
Dansleikhús/samkeppni
LR og Íd í samstarfi við SPRON
Fi 9/6 kl 20 - kr. 2.500
Einstakur viðburður
99% UNKNOWN - Sirkussýning
CIRKUS CIRKÖR FRÁ SVÍÞJÓÐ
Þri 14/6 kl 20,
Mi 15/6 kl 20,
Fi 16/6 kl 20,
Fö 17/6 kl 20
Aðeins þessar sýningar
Stóra svið
BÖRN 12 ÁRA OG YNGRI FÁ FRÍTT Í BORGARLEIKHÚSIÐ Í FYLGD FULLORÐINNA
- gildir ekki á barnasýningar!
Nýja svið, Litla svið og Þriðja hæðin
ALVEG BRILLJANT SKILNAÐUR
Einleikur Eddu Björgvinsdóttur
Fi 9/6 kl 20 - UPPSELT,
Fö 10/6 kl 20,
Lau 11/6 kl 20,
Þri 14/6 kl 20,
Fi 16/6 kl 20,
Lau 18/6 kl 20, Su 19/6 kl 20
Síðustu sýningar
Höfundar:
Álfrún Örnólfsdóttir
og Fri›rik Fri›riksson
Bryndís Einarsdóttir
Eva Rún Þorgeirsdóttir
og Halla Ólafsdóttir
Halldóra Geirhar›sdóttir,
Ólafía Hrönn Jónsdóttir
og Elma Lísa Gunnarsdóttir
Ingvar E. Sigur›sson
Peter Anderson
Tinna Lind Gunnarsdóttir
Valger›ur Rúnarsdóttir
og Vignir Rafn Valþórsson
Vatnadansmeyjafélagi›:
Gu›laug Elísabet Ólafsdóttir,
Halla Margrét Jóhannesdóttir,
Katrín Þorkelsdóttir,
Margrét Vilhjálmsdóttir
og Sigrún Sól Ólafsdóttir
• Komdu og s já›u • Komdu og k jós tu • Komdu og dansa›u •
Í samstar f i v i›:
Fimmtudagskvöldið 9. júní – klukkan 20:00
Einstakur viðburður
• Dómnefnd veitir þrenn ver›laun - Áhorfendur veita ein ver›laun
• Dansa› í forsal á eftir
ÁÐUR óþekkt söngtónverk eftir
þýska tónskáldið Johann Sebastian
Bach (1685-1750) fannst í bókasafni
Önnu Amalaíu í Weimar í Þýska-
landi. Enginn vafi leikur á því að
verkið er eftir Bach enda er það
skrifað með hans rithönd. Verkið er
svokölluð „ritornello aría“ eða vers-
aría með strengjaundirleik og eina
verk þeirrar tegundar sem vitað er
að Bach hafi samið. Texti verksins,
sem er í tólf erindum, er eftir Jo-
hann Anton Mylius.
Í frétt þýska blaðsins Süd-
deutsche Zeitung kemur fram að
verkið hafi verið samið árið 1713 í til-
efni af 52 ára afmæli Wilhelms Ernst
hertoga af Sachsen-Weimar en á
þessum tíma var Bach konsertmeist-
ari í Weimar.
Að sögn Christoph Wolffs, for-
stöðumanns Bach-stofnunarinnar í
Leipzig, fannst síðast verk eftir
Bach árið 1935 en það var einmitt
starfsmaður stofnunarinnar sem
fann verkið nú þótt alls engar vís-
bendingar væru reyndar um að það
væri til. Wolff segir óvenju mikla
heppni vera yfir fundinum nú;
kviknað hafi í bókasafni Önnu Amal-
íu árið 2004 og um 50 þúsund bækur
eyðilagst en þá hafi þetta verk
Bachs ekki verið í þeim hluta safns-
ins sem brann heldur á viðgerð-
arstofu þess.
Nóturnar verða gefnar út í haust
og breski tónlistarstjórnandinn Sir
John Eliot Gardiner vinnur nú að
undirbúningi að frumflutningi
verksins.
Halldór Hauksson, útvarpsmaður
og Bach-aðdáandi, segir þennan
fund mjög merkilegan, sérstaklega
vegna þess að ekki hafi verið vitað
um verkið. Hann segir bíða spennt-
ur eftir að fá að heyra verkið.
„Þetta er einstakt verk og fyrsta
strófuarían sem finnst eftir Bach.
Það er ekki til neitt annað verk þess-
arar tegundar eftir hann. Menn vita
nákvæmlega hvenær hann samdi
það og af hvaða tilefni þannig að
menn geta notað það þegar þeir eru
að skoða stílinn og velta fyrir sér
hvernig tónlist Bach hafi þróast.“
Óþekkt verk eftir Bach
Eftir Arnór Gísla Ólafsson
arnorg@mbl.is
MIKLIR snillingar eru Húnvetn-
ingar. Nýlega hef ég lesið nokkrar
húnvetnskar ævisögur, hverja ann-
arri merkilegri, nú síðast Sjálfs-
ævisögu Björns Eysteinssonar sem
barst mér í hendur um daginn. Mér
skilst að þessi bók hafi verið ófáan-
leg um tíma en nú er hún komin á
markað aftur í pappírskilju frá
Bókaútgáfunni á Hofi; hjá því for-
lagi kom hún út árið 1991, þá í 3. út-
gáfu (1. útg. 1957).
Björn Eysteinsson (1848–1939)
skrifaði ævisögu sína veturinn 1913–
14, þá kominn á sjötugsaldur. Síðar,
eftir að hann var orðinn blindur,
skráði ráðskona hans og barnsmóðir
ýmsa þætti eftir frásögn hans og eru
þeir auðkenndir í bókinni með gæsa-
löppum. Í bókarlok er ættartala
Björns auk athugasemda og skýr-
inga við texta. Þá er einnig birt við-
tal við syni hans tvo, þá Lárus og
Eystein. Formála ritaði prófessor
Björn Þorsteinsson, dóttursonur
Björns.
Full ástæða er til að vekja athygli
á þessari bók. Hún lýsir frá fyrstu
hendi bændasamfélagi á seinni hluta
19. aldar, þeim tíma þegar fólk úr
Húnavatnsþingi streymdi til Am-
eríku að leita sér betra lífs. Meðal
annarra fór fyrsta eiginkona Björns
vestur um haf eftir að hafa „strokið“
frá honum þar sem þau bjuggu á
Orrastöðum á Ásum. Við lesturinn
fær maður samúð með þeim sem
vildu flýja baslið hér en dáist jafn-
framt að hinum sem eftir sátu og
reyndu að sigrast á eymdinni. Björn
varð hvað eftir annað fyrir fjármissi,
bæði vegna harðinda og sauð-
fjárveiki. Í velgengni var hann öf-
undaður. Hann varð stórskuldugur
og hrökklaðist fram á reginheiði upp
af Vatnsdal og bjó þar með annarri
konu sinni og ungum börnum í
nokkur ár, fyrst í sárafátækt, svo
mikilli að allt þurfti að selja út úr
bælunum nema yfirsængurdýnu úr
rúmi konunnar. Úrið lét Björn úr
vasanum og var klukkulaus á heið-
inni í tvö ár.
Konan hafði farið nauðug með
manni sínum inn á heiði en jafn-
nauðug sneri hún með honum til
byggða. Síðustu árin á heiðinni tókst
þeim að vinna sig upp úr skuldafen-
inu með fáheyrðum dugnaði og út-
sjónarsemi. Þótt einangrunin hafi
verið mikil og vetur harðir fylgdu
dvölinni þarna kostir. Börnin fengu
t.d. ekki þær pestir sem herjuðu á
börn í sveitinni. Álftaveiðar gáfu
mikið af sér og einnig refaveiðar en
fáir stóðu Birni á sporði í skotfimi.
Silungur var í vötnum og eggjatekja
á vorin. Og svo voru það fjallagrösin,
‘grasalímið’, sem stundum varð að
nægja sem fæða tímunum saman,
einkum þegar bóndinn var á grenj-
um. Eitt sinn var maginn orðinn svo
slappur að Björn gat ekki komið ný-
veiddum silungi niður.
Því hefur verið haldið fram að
eitthvað sé af Birni Eysteinssyni í
persónu Bjarts í Sumarhúsum.
Samkvæmt ofansögðu væri það þó
ekki skilningur á mikilvægi fugla-
kjöts fyrir heiðarbóndann. En sam-
eiginlega eiga þeir trúna á sauðféð
og andúð á kúm. Birni þótti mun
ábatameira að fóðra 40 kindur en
eina kú, þar sem útbeit var. „Það er
alveg ólíkt hvað sú ærtala gefur af
sér, til hvers sem maður vill brúka
það, heldur en hreytan úr kúnni“
(101).
Lýsing Björns á því samfélagi
sem hann tilheyrði er merkileg, sbr.
til dæmis baráttu hans við „smá-
kóngana“ í Vatnsdal sem létu þá
lúta sér sem minna máttu sín. „En
ég hef aldrei þolað órétt og ætíð fór
það svo að ég hafði mitt fram með
einhverjum glettusnúning svo að ég
varð ofan á“ (61). Frásagnir af
nokkrum slíkum ‘glettusnúningum’
eru forkostulegar. Oft var þá áfengi
með í spili, og athyglisvert er að
jafnvel þegar örbirgð Björns var
mest sleppti hann aldrei taki á
‘kútnum’. Kona hans á heiðinni hafði
ekki viljað að hann neitaði sér um þá
ánægju sem áfengið veitti honum.
Einhver mundi kannski segja að
þannig ættu fleiri konur að vera.
Oft á maður reyndar erfitt með að
skilja þankagang Björns Eysteins-
sonar, t.d. þegar hann nær öðru
barna sinna af fyrsta hjónabandi frá
móðurafa og nafna til þess eins að
koma því í fóstur hjá öðru fólki.
Undravert er líka hvað mikið hann
leggur stundum á sig fyrir aðra,
m.a. háskalega för til amtmannsins
á Akureyri um hávetur til að fá frá
honum úrskurð um búseturétt
kunningja síns á tiltekinni jörð, en
þann rétt ætluðu fyrirmenn í héraði
að taka af honum. ‘Margur grátandi’
bað guð að launa Birni hvers kyns
gjafir og ölmusu þegar hann var
orðinn aflögufær. Hann varð stó-
refnamaður og eignaðist margar
jarðir. Á einni þeirra settist hann að
eftir að hann var orðinn blindur – og
hóf þar stórbúskap!
Orðið karlremba var ekki til á
tímum Björns. En fróðlegt gæti ver-
ið fyrir nútímakonur að lesa það sem
Björn segir um kynsystur þeirra,
sbr. til dæmis þetta (106–107):
„Alltaf hef ég haft það fyrir vana-
reglu frá því fór að rakna úr fyrir
mér á Réttarhól [heiðarbýlinu] að
byggja mig upp með bjargræði frá
sumri til kauptíðar næsta sumar og
gjarna til hausts, en heimta þá reglu
af konu minni að hún setji á sig hvað
brúka þurfi þennan og þennan tím-
ann, eins og við fjármennirnir þurf-
um að vita hvað við þurfum handa fé
okkar eða skepnum. Síðan hef ég
aldrei komist í þröng, hvorki með
mat eða hey, mikið heldur getað
miðlað öðrum. Því miður hef ég orð-
ið var við það hjá sumum konum að
þær láta hinar og þessar vitlausar
stelpur vaða í verkum sínum, sína í
hvert skipti, allt reglulaust, og ef
bóndinn viðar að sér talsverðu í
einu, þá á þetta aldrei að geta þrotið,
en það er þá þrotið fyrr en varir, og
heimta svo af manninum, hvort það
er mögulegt eða ekki, að veita það,
og getur oft orðið þras úr. Þetta get
ég gjarnan kennt manninum [þ.e.
kennt manninum um] að koma ekki
viti fyrir konu sína, því þetta er ekki
síður slæmt fyrir hana en manninn,
því ekki getur hann veitt henni það
sem kannski hvergi fæst.“
En þrátt fyrir ýmis framandi
sjónarmið er margt í þessari sögu
furðunálægt og ýtir við manni, t.d.
þessi óbilandi þrautseigja: þú skalt
aldrei gefast upp. Við erum minnt á
að það er vont að skulda. Birni þótti
betra að gefa en þiggja og viðkunn-
anlegra að segja ‘komdu’ en ‘farðu’.
Hann var afar næmur á náttúru
landsins og kosti hennar. Og svo er
það málfar þessa óskólagengna
manns. Margt getum við lært af því
enda er það safaríkt með afbrigðum
og laust við alla tilgerð og málaleng-
ingar.
Gísla Pálssyni á Hofi í Vatnsdal er
hér með þakkað fyrir að koma þess-
ari bók á markað í ódýrri og hand-
hægri útgáfu. Hér er komið lestr-
arefni til að fara með í vorferðina.
Viðkunnanlegra að segja „komdu“ en „farðu“
BÆKUR
Ævisaga
Bókaútgáfan á Hofi.
Pappírskilja.
Sjálfsævisaga Björns Eysteinssonar
Baldur Hafstað