Morgunblaðið - 28.10.2005, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 2005 35
UMRÆÐAN
Flutt í Mörkina 1
HAUSTÚTSALA!
Árleg bókaútsala SKJALDBORGAR
hefst 28. október 2005
Eitthvað fyrir alla.
Verð í algjöru lágmarki og bónus við magnkaup.
Gríptu bókina, jólin nálgast.
Skjaldborg – Mörkinni 1 – sími: 588 2400
Netfang: skjaldborg@skjaldborg.is
OPIÐ:
Virkadag
a: 9-17
Laugarda
ga: 10-1
7
Sunnuda
ga: 13-1
7
Á VETTVANGI Norðurlandaráðs
sem þingaði í Reykjavík í þessari viku
voru málefni sem varða öryggi
óbreyttra borgara meðal annars til
umræðu. Norð-
urlandaráð hefur lengi
beitt sér fyrir auknu
samstarfi norrænu
ríkjanna um mál sem
varða fyrirbyggjandi að-
gerðir gegn átökum á
hættusvæðum með frið-
argæslu og borgara-
legum aðgerðum. Sam-
ræming neyðaraðstoðar
á hamfarasvæðum
komst á dagskrá ráðsins
eftir flóðin miklu í Suð-
austur-Asíu um jólin í
fyrra en sem kunnugt er
aðstoðuðum við Íslendingar við brott-
flutning sænskra borgara af hamfara-
svæðunum í Taílandi. Í kjölfarið hefur
farið fram mikil umræða bæði í lönd-
unum og á vettvangi Norðurlandaráðs
um nýtt hættumat og ógnir sem steðja
að samfélögum og borgurum Norð-
urlanda.
Breytt heimsmynd
Hryðjuverkaárásirnar á London á
liðnu sumri, sem beindust að breskum
almenningi, óbreyttum borgurum,
færðu okkur í enn eitt skipti heim
sanninn um að öryggisumhverfi Vest-
urlanda hefur gjörbreyst frá því á tím-
um Kalda stríðsins. Öryggisógnir þess
tímabils fólust fyrst og fremst í hefð-
bundnum hernaðarógnum, með til-
heyrandi vígbúnaðarkapphlaupi stór-
veldanna, en núverandi hættur eru
bæði mun margbreytilegri og ófyr-
irséðari. Þeim verður hvorki mætt
með vopnuðum hermönnum á landa-
mærum ríkja eða herþotum sem
sveima innan lofthelgi.
Hefðbundnar hernaðarógnir eru
vissulega enn fyrir hendi en hinar
ósamhverfu öryggis-
ógnir samtímans felast
fyrst og fremst í hryðju-
verkum, átökum innan
einstakra ríkja, skipu-
lagðri glæpastarfsemi,
náttúruhamförum, um-
hverfisslysum og far-
sóttum að ógleymdri fá-
tækt og flóttamanna-
straumum. Stöðug-
leikinn í alþjóða-
samfélaginu og öryggi
óbreyttra borgara bygg-
ist í dag ekki síst á því að
koma á lýðræði og efla
pólitískan, efnahagslegan og fé-
lagslegan stöðugleika og jöfnuð sem
víðast á byggðu bóli, því staðreyndin
er sú, að einræðisstjórnarfar, misrétti,
fátækt og kúgun í fjölmörgum ríkjum
heims felur í sér frjóan jarðveg fyrir
öfgahópa og hryðjuverkaöfl.
Endurskilgreining og endurmat
Víða á Vesturlöndum vinna nú sér-
fræðingar að því að endurskilgreina og
endurmeta öryggishugtakið og draga
upp heildarmynd af þeim ógnum sem
við blasa, samspili þeirra og helstu or-
sökum. Það er ein meginforsenda
markvissra aðgerða og viðbúnaðar
stjórnvalda til að geta tryggt öryggi
alls almennings heima og heiman.
Samhliða er víða unnið að því að end-
urskipuleggja og samhæfa viðbrögð
ríkja svo sem með fyrirbyggjandi að-
gerðum á borð við herta landamæra-
gæslu, auknu löggæslusamstarfi yfir
landamæri, friðargæslu á átakasvæð-
um, og alþjóðlegri samstöðu í barátt-
unni gegn hryðjuverkahópum. Í því til-
liti er mikilvægt að hafa í huga að
viðbúnaður gegn nýjum ógnum brjóti
ekki gegn grunngildum réttarríkisins,
frelsi einstaklingsins og mannrétt-
indum. Baráttan má ekki leiða til þess
að grunngildum sé fórnað.
Rannsóknir, greiningar-
vinna, samstarf
Frændþjóðir okkar á Norðurlönd-
unum hafa á undanförnum árum unnið
að endurskipulagningu öryggismála
sinna. Má sem dæmi nefna að í Svíþjóð
vinnur varnarmálanefnd að stefnu-
mörkun um hvernig efla má viðbúnað
samfélagsins gagnvart ógnum sam-
tímans og hvers kyns hættuástandi
framtíðarinnar. Þá er horft jafnt til
ógna innan frá og utan og ætlunin að
útlista valkosti sem byggja jafnt á
hernaðarlegum og borgaralegum að-
gerðum og viðbúnaði.
Öryggisumræðan hér á landi snýst
einkum um varnarsamstarfið við
Bandaríkin og endurskoðun á fram-
kvæmd varnarsamningsins. Vilja
Bandaríkjamanna, til þess að draga úr
viðbúnaði varnarliðsins hér á landi, ber
að skoða í ljósi hinna breyttu aðstæðna
í öryggismálum enda hefur stórfelld
endurskoðun átt sér stað á skipulagi
og hlutverki herafla Bandaríkjanna í
takt við breytt umhverfi. Enda þótt
varnarsamstarfið við Bandaríkin og
aðildin að NATO séu óumdeilanlega
kjölfestan í öryggismálum okkar Ís-
lendinga þá er full ástæða til að um-
ræða um hérlend öryggismál fari fram
á breiðari grunni og reynt verði að
skilgreina stöðu landsins og getu til að
bregðast við ólíkum ógnum og áföllum.
Í leiðara Morgunblaðsins 30. júní sl.
er því slegið fram að forsendur skýrr-
ar stefnumörkunar í öryggis- og varn-
armálum séu markvissar rannsóknir
og fræðimennska. Íslendingar stunda
engar rannsóknir eða fræðimennsku á
þessu sviði, hvorki einir eða í samstarfi
við aðrar þjóðir. Hér áður fyrr gegndi
sérstök nefnd sem kennd var við ör-
yggismál þessu hlutverki að einhverju
leyti en hún var lögð niður í lok kalda
stríðsins. Ef til vill var þá gengið full
hratt til verks. Í það minnsta virðist
full ástæða nú til að taka það til ræki-
legrar skoðunar að skapa vettvang og
koma á fót markvissri vinnu við að
fjalla á breiðum grunni um öryggi Ís-
lands og þær ógnir sem geta steðjað
að íslenskum almenningi, eins og
óbreyttum borgurum annars staðar.
Sérstök íslensk rannsóknarstofnun á
þessu sviði er hugsanlega ekki raun-
hæft markmið en að minnsta kosti
þarf að tryggja aðkomu okkar að
rannsóknar- og greiningarvinnu sem
fram fer annars staðar og náið sam-
starf við aðrar þjóðir, þær sem standa
okkur næst og tengjast okkur sterk-
ustu böndunum.
Ógnir og öryggi óbreyttra borgara
Jónína Bjartmarz skrifar
um öryggismál ’Sérstök íslensk rann-sóknarstofnun á þessu
sviði er hugsanlega ekki
raunhæft markmið en
að minnsta kosti þarf að
tryggja aðkomu okkar
að rannsóknar- og
greiningarvinnu …‘
Jónína Bjartmarz
Höfundur er alþingismaður.