Fréttablaðið - 11.04.2003, Síða 25

FÖSTUDAGUR 11. apríl 2003
lofgjörðin eru algjörlega í and-
stöðu við hans eigin nálgun á
menninguna. Ég segi í lokaorðum
bókarinnar að skáldum sé enginn
greiði gerður með því að hefja þau
í dýrlingatölu. Í tilviki Halldórs er
það í rauninni svik við erfðaskrá
hans.
Þetta er spurning um grund-
vallarviðhorf til menningarinnar.
Viljum við hafa hana undir gler-
hjálmi? Um leið og hún er komin
undir glerhjálm hættir hún að vera
hluti hinnar raunverulegu menn-
ingar, þá er hún ekki til hversdags-
brúks lengur.“
Margir kannast við Panþeonið í
París, sem er grafhýsi ætlað mæt-
ustu mönnum frönsku þjóðarinnar.
Milan Kundera fjallar í skrifum
sínum um þetta grafhýsi og er
mjög gagnrýninn á það.
„Hann veit fátt óviðkunnan-
legra en að einhverjir færu að
vasast í líkinu hans eftir að hann
væri dauður. Því hvötin þar að baki
væri líklega fyrst og fremst póli-
tísk. Þetta séu stjórnmálamenn að
slá sig til riddara. Þeir eru að
reyna að snerta ódauðleikann og
eignast hlutdeild í honum.“
Dýrlingahefð kaþólsku
kirkjunnar
Jón Karl bendir á að heimflutn-
ingur beina Jónasar sé hreint ekk-
ert einsdæmi. Bæði í Vestur-Evr-
ópu og víðar hefur það tíðkast allt
fram á síðustu tíma að flytja bein
merkra manna, jafnt stjórnmála-
manna, hugsuða sem listamanna, í
sérstaka þjóðargrafreiti eða graf-
hýsi.
„Þessi siður er í beinu fram-
haldi af dýrlingahefð kaþólsku
kirkjunnar. Hann tengist að ein-
hverju leyti því sem við gætum
kallað trúarbrögð eða hugmynda-
fræði þjóðríkisins. Það er verið að
búa til helga menn sem við getum
haft átrúnað á.“
Jón Karl segist minnast í þessu
samhengi á glæsilega sýningu
Árnastofnunar í Þjóðmenningar-
húsinu.
„Þar eru handritin í tveimur
glerbúrum rammgerðum. Það er
svolítið eins og að ganga inn í graf-
hýsi Leníns að koma þarna inn. Ég
geri svolítið grín að þessu dýr-
lingaviðhorfi og læt að því liggja
að kannski vilji einhverjir helst sjá
bein Jónasar Hallgrímssonar í öðr-
um glerskápnum.
Annað sem mér finnst áhuga-
vert í þessu er ódauðleikaþráin,
eða aðdráttarafl ódauðleikans. Mil-
an Kundera hefur velt því fyrir sér
hvaða merkingu ódauðleikinn hafi.
Hann gerir greinarmun á litla
ódauðleikanum, sem er að vera
ódauðlegur í huga þeirra sem
þekktu mann, og stóra ódauðleik-
anum, sem er að vera ódauðlegur í
huga þeirra sem ekki þekktu
mann. Svo talar hann um hlálega
ódauðleikann, sem er þegar ein-
hver er að sækjast eftir stóra
ódauðleikanum en verður að end-
ingu kannski ódauðlegur fyrir það
sem hann vill ekki láta muna eftir.
Ég segi ekki að Jónas verði
fórnarlamb hlálega ódauðleikans,
en þeir sem höfðu afskipti af þessu
beinamáli voru að reyna að baða
sig í ljóma ódauðleika Jónasar, en
svo hefur þetta mál snúist í hönd-
unum á þeim þannig að það verður
enginn ljómi sem umlykur þá þeg-
ar upp er staðið.“
gudsteinn@frettabladid.is
„Dag einn datt Jónas dauða-
drukkinn niður stiga, fótbraut
sig, fékk ígerð í brotið, dó og var
jarðsettur í kirkjugarði í Kaup-
mannahöfn. Þetta gerðist árið
1845.“ Svona lýsir Milan Kund-
era andláti listaskáldsins góða í
nýjustu skáldsögu sinni, Fáfræð-
inni.
Árið 1946 hélt Matthías Þórð-
arson þjóðminjavörður til Kaup-
mannahafnar, gróf upp bein
Jónasar og flutti þau til Íslands
þar sem þau voru jarðsett í sér-
stökum þjóðargrafreit á Þing-
völlum. Þar hafði Einar Bene-
diktsson verið jarðsettur fáein-
um árum fyrr.
Sigurjón Pétursson, iðnrek-
andi á Álafossi, hafði forgöngu
um beinaflutninginn og fékk til
þess stuðning Ólafs Thors for-
sætisráðherra og Jónasar Jóns-
sonar frá Hriflu, sem þá var for-
maður Þingvallanefndar.
Fljótt vöknuðu efasemdir um
að beinin sem Matthías flutti
heim frá Kaupmannahöfn hafi í
raun og veru verið bein Jónasar
Hallgrímssonar. Og jafnvel þótt
heimfluttu beinin hafi verið úr
Jónasi, þá þykir ljóst að hluti
þeirra hafi orðið eftir í kirkju-
garðinum í Kaupmannahöfn.
Á allra síðustu árum hefur svo
komið fram kenning um að ein-
hver hluti beinanna hafi verið
grafinn með leynd á fæðingar-
slóðum Jónasar norður í
Eyjafirði.
Enn fremur hafa ýmsir orðið
til þess að draga fram hlálegar
hliðar á beinaflutningnum og
sagt hann lítt til sóma þeim sem
að stóðu. Má þar helsta nefna
Halldór Laxness, Björn Th.
Björnsson og Milan Kundera. ■
JÓNAS HALLGRÍMSSON
Ýmsar kenningar hafa komist á kreik um
síðbúinn heimflutning beina listaskáldsins.
Harmsaga beina Jónasar