Fréttablaðið - 21.09.2003, Blaðsíða 9

Þegar Björgólfur Guðmundssongengur frá núverandi höfuð-
stöðvum sínum, Landsbankanum
við Austurstræti, yfir Hafnar-
stræti og inn í húsið númer tvö við
Pósthússtræti fylgir sagan honum
í margvíslegum skilningi: Íslands-
sagan, viðskiptasagan, ævisagan.
Hann hefur eignast félag, sem er
ein helsta táknmynd sjálfstæðis-
baráttu Íslendinga á tuttugustu
öld; náð völdum í fyrirtæki, sem í
næstum hundrað ár hefur haft
lykilstöðu til sóknar og varnar í ís-
lensku viðskiptalífi; skipað sér í
öndvegi í viðhafnarstofu íslenskr-
ar kaupsýslustéttar.
Er engum blöðum um það að
fletta að eftir að „flókin eigna-
tengsl“ hafa verið rofin blasa við
margvísleg ný tækifæri fyrir
hugmyndaríka og framtakssama
athafnamenn í liði hans til arð-
sköpunar og hag-
ræðingar með
k e ð j u v e r k a n d i
áhrifum um allt at-
vinnulífið. Það þarf
hins vegar ekki
mikla mannþekk-
ingu til að ímynda
sér, að hinum nýja
eiganda Eimskipa-
félagsins hljóti á
þessum tímamót-
um persónulega að
vera tvennt öðru
fremur ofarlega í
huga: minningar
tengdar hinni hörðu samkeppni
Hafskips og Eimskipafélagsins á
áttunda og níunda áratugnum og
saga fjölskyldutengslanna við
„Óskabarn þjóðarinnar“.
Þjóðþrifafyrirtæki illa við sam-
keppni
Eimskipafélagið var í öndverðu
stofnað sem þjóðþrifafyrirtæki
með þátttöku um fimmtán þúsund
Íslendinga, þar af um tólf hundruð
í landnemabyggðunum vestan-
hafs. Tilgangur félagsins var að
gera þjóðinni gagn með því að
koma flutningum til og frá landinu
í hendur landsmanna sjálfra. Þótt
Eimskip væri hlutafélag að form-
inu var því í upphafi ekki ætlað að
skapa eigendum sínum sérstakan
fjárhagslegan ágóða. Segja má að
þetta hafi í senn verið styrkleiki
og veikleiki félagsins.
Styrkurinn fólst í hinni breiðu
samstöðu um að leggja fé í fyrir-
tækið, skipta við það og styðja
þegar á móti blés. Án þessa stuðn-
ings hefði félagið aldrei komist á
legg og vafamál hvort það hefði
náð að rétta við á tímum fjár-
hagskreppu og harðrar erlendrar
samkeppni á árunum fyrir síðari
heimstyrjöld.
Annmarkinn var sá að til fé-
lagsins voru snemma gerðar kröf-
ur um þjónustu og verðlagningu
sem erfitt var að uppfylla og voru
oftar en ekki ósamrýmanlegar
eðlilegum rekstri fyrirtækis.
Versta afleiðingin varð sú að fé-
lagið hlaut við þessi skilyrði að líta
á alla samkeppni sem fjandskap
og tilræði við sig; beitti það þess
vegna jafnt stjórnmálasambönd-
um sem „flóknum eignatengslum“
til að bregða fæti fyrir hana.
Hafskip siglir seglum þöndum
Fyrir aldarfjórðungi fór
Björgólfur Guðmundsson fyrir
hópi öflugra og fjársterkra at-
hafnamanna, sem gerðu tilraun til
að keppa við Eimskip á öllum svið-
um skipaflutninga með því að end-
urreisa fyrirtækið Hafskip. Hafði
Eimskip þá átt við verulegan mót-
blástur að stríða um nokkurt skeið,
ekki síst í opinberum umræðum.
Þetta tókst ekki sem alkunna er
þótt siglt væri seglum þöndum um
tíma og eru á því margar skýringar,
m.a. sú að um þær mundir urðu
grundvallarbreytingar á markmið-
um og vinnubrögðum Eimskipafé-
lagsins með nýjum stjórnendum:
Herði Sigurgestssyni, Halldóri H.
Jónssyni og síðar Indriða Pálssyni
og samverkamönnum þeirra. Er
sennilegt að minningar um þetta
stríð, sem stundum var óvægið,
heitt og kalt til skiptis, séu ofarlega
í huga Björgólfs Guðmundssonar
og félaga hans í Hafskipi nú þegar
þeir hafa fengið lyklavöldin í Eim-
skipafélaginu. Niðurstaðan er
óneitanlega uppreisn, líklega hin
mesta í íslenskri viðskiptasögu fyrr
og síðar.
Hugsað til upphafsins?
Ekki er ólíklegt að Björgólfi
Guðmundssyni og fjölskyldu
verði nú á góðri stund einnig
hugsað til upphafs Eimskipafé-
lagsins. Thor Jensen, sá nafn-
kunni athafnamaður, afi Þóru
Hallgrímsdóttur, eiginkonu
Björgólfs, var einn helsti for-
göngumaðurinn að stofnun Eim-
skipafélagsins árið 1914, meðal
allra stærstu hluthafa og hafði af-
salað sér félagsmerki fjölskyldu-
fyrirtækisins Kveldúlfs, Þórs-
hamrinum, svo Eimskipafélagið
mætti njóta þess. Áttu flestir von
á því að hann yrði fyrsti formaður
félagsins en fyrir atburðarás, sem
Thor kenndi sjálfur við undirróð-
ur og Danahatur (hann átti dan-
skra foreldra)–- en kannski er
nær að kenna við rótgróinn smá-
sálarhátt okkar Íslendinga – náði
hann ekki einu sinni kjöri í stjórn-
ina. Þetta urðu honum sár von-
brigði; greri aldrei um heilt milli
hans og Eimskipafélagsins. Varð
þó tengdasonur hans, Guðmundur
Vilhjálmsson, forstjóri félagsins
1930 og fram til 1962 og synir
hans og sonarsynir sátu í stjórn-
inni áratugum saman.
Siglingin heldur áfram
Eimskipafélagið var stofnað
sem alþjóðarfélag, félag allra
landsmanna eða þjóðarfyrirtæki,
þótt aldrei yrði það þjóðfélagseign.
Hinn mikli fjöldi hluthafa í upphafi
skapaði félaginu afar óvenjulega
stöðu og styrk. Ekki verður þó horft
framhjá hinu að félagið hefði tæp-
ast náð að vaxa og dafna eins og
raun ber vitni ef það hefði ekki
jafnframt alla tíð notið umsjónar og
forystu fámenns kjarna öflugra
manna úr atvinnu- og viðskiptalíf-
inu. Ekkert félag í atvinnurekstri
fær staðist án slíks stuðnings. Kyn-
slóðir koma og fara, einstakir menn
leysa aðra af hólmi en þjóðlífið – og
viðskiptalífið – hefur sinn gang. Í
næstum hundrað ára sögu Eim-
skipafélags Íslands hafa margir og
ólíkir menn staðið í brúnni. Með
nýjum eigendum verður stefnan
vafalaust endurmetin en siglingin
heldur áfram í anda hinna gömlu
einkennisorða félagsins „Navigare
necesse“ (siglingar eru nauðsyn). ■
9SUNNUDAGUR 21. september 2003
Í fylgd sögunnar
Umræðan
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
■ höfundur bókarinnar Eimskip frá upphafi
til nútíma skrifar um kaup Björgólfs
Guðmundssonar á Eimskipi.
■
Íslandssagan,
fjölskyldusaga
og persónuleg
baráttusaga
fylgir Björgólfi
Guðmundssyni
þegar hann
sest í öndvegi í
viðhafnarstofu
íslenskrar
kaupsýslustétt-
ar, Eimskipafé-
lagi Íslands,
segir Guðmund-
ur Magnússon
sagnfræðingur.