Fréttablaðið - 08.05.2004, Blaðsíða 50

Sovéski geimfarinn Júrí Gagar-ín varð alheimshetja þegar
hann fór fyrstur manna út í geim-
inn árið 1961. Hann lést sjö árum
síðar í flugslysi þegar hann var á
æfingaflugi ásamt hermanni. Op-
inber skýring á dauða hans var sú
að vél hans hefði lent í árekstri
við loftbelg.
Í endurminningabók sinni seg-
ist besti vinur Gagaríns, geimfar-
inn Alexei Leonov, hafa komist að
sannleikanum um dauða Gagar-
íns. Leonov var að æfa geimfara í
slæmu veðri í Moskvu í marsmán-
uði árið 1968 þegar félagarnir
heyrðu mikinn hávaða. Þeir
ræddu sín á milli hvers eðlis hann
væri. Niðurstaða Leonovs var að
þota hefði rofið hljóðmúrinn og að
örskömmu síðar hefði orðið
sprenging. Leonov áætlaði hvar
sprengingin hefði orðið og þar
fannst flak flugvélar Gagaríns og
líkamsleifar.
Ekki hafði fyrr verið tilkynnt
um lát þessarar miklu þjóðarhetju
Sovétríkjanna en alls kyns sögur
fóru á kreik. Ein var þess efnis að
Gagarín hefði verið drukkinn þeg-
ar hann lagði af stað í flugferðina.
Önnur hávær saga var á þá leið að
hann væri ekki látinn heldur hefði
honum verið varpað í fangelsi eft-
ir að hafa skvett úr koníaksglasi
sínu framan í Leoníd Brésnev.
Enn önnur útgáfa var sú að hann
hefði verið vistaður á geðveikra-
hæli.
Leonov segist hafa tekið þessar
sögur nærri sér. Gagarín hafi ekki
verið drykkjumaður heldur
vinnufíkill. Í 25 ár reyndi Leonov
að fá aðgang að skýrslum um slys-
ið en tókst ekki. Þegar hann fékk
loks aðgang að gögnunum sá hann
að vitnisburði hans hafði verið
breytt. Leonov hafði sagt að
seinni sprengingin hefði orðið
einni til tveimur sekúndum á eftir
þeirri fyrri en í skýrslu yfirvalda
hafði verið skrifað með ókunnri
rithönd að 20 sekúndur hefðu liðið
á milli sprenginga. Þessi tíma-
mismunur skipti gríðarlega miklu
máli því ný herþota hafði verið á
sömu slóðum á sama tíma og vél
Gagaríns. Herþotunni var bannað
að fljúga lægra en í 10.000 metra
hæð. Leonov telur öruggt að flug-
menn herþotunnar hafi óhlýðnast
þeirri fyrirskipun, lækkað flugið
skyndilega á miklum hraða og
verið þá einungis nokkra metra
frá flugvél Gagaríns, sem hafi
sporðreist vegna mikils þrýsting
og fallið stjórnlaus til jarðar.
Leonov segir að sovésk yfirvöld
hafi haldið ástæðum slyssins
vandlega leyndum þar sem ekki
mátti opinberast að flugumferð-
arstjórar hefðu ekki haft fulla
stjórn á aðstæðum.
Bók Leonovs heitir Two Sides
of the Moon og hann skrifar hana
ásamt vini sínum David Scott,
sem er fyrrverandi geimfari. ■
30 8. maí 2004 LAUGARDAGUR
BÓK VIKUNNAR
Saga orðanna eftir Sölva Sveinsson.
Ný, fróðleg og aðgengileg bók
þar sem er rakin saga fjölmargra
íslenskra orða og merking þeirra
skýrð. Þarna er ekki einungis að
finna skýringar á gömlum og
grónum íslenskum orðum heldur
einnig fjallað um skyld orð í er-
lendum málum, tökuorð og slett-
ur. Útskýringar eru skemmtilegar
og auðskildar. Þeir sem vita til
dæmis ekki muninn á því að
skrökva og því að ljúga fá muninn
skýrðan í þessari bók.
■ Bækur
Metsölulisti
Máls og menningar,
Eymundssonar og
Pennans
ALLAR BÆKUR
1. Stóra garðabók-
in. Forlagið
2. Da Vinci lykillinn.
Dan Brown
3. Ótuktin. Anna
Pálína Árnadóttir
4.Skyndibitar fyrir
sálina. Barbara
Berger
5. Uppeldisbókin. Susan Mortweet /
Edward E. Christophersen
6. Garnaflækjur. Pia Mitens /
Karine Mitens
7. Náðhúsið 2004. Gústav S. Berg
8. Öxin og jörðin. Ólafur Gunnarsson
9. Ég er ekki hræddur. Nicolo Ammaniti
10. 39 þrep til glötunar. Eiríkur
Guðmundsson
SKÁLDVERK - INNBUNDNAR
BÆKUR
1. Alkemistinn.
Paulo Coelho
2. Náðarkraftur.
Guðmundur Andri
Thorsson
3. Stormur. Einar
Kárason
4. Herra Alheimur.
Hallgrímur Helgason
5. Glæpur og refsing.
Fjodor Dostojevski
6. Svartir englar. Ævar Örn Jósepsson
7. Skítadjobb. Ævar Örn Jósepsson
8. Þórbergur Þórðarson - stórbók.
Þórbergur Þórðarson
9. Hobbitinn. J.R.R. Tolkien
10. Ljóðasafn Tómasar
Guðmundssonar. Tómas Guðmundsson
SKÁLDVERK - KILJUR
1. Da Vinci lykillinn.
Dan Brown
2. Öxin og jörðin.
Ólafur Gunnarsson
3. Ég er ekki hræddur.
Nicolo Ammaniti
4. 39 þrep til glötunar.
Eiríkur Guðmundsson
5. Svo fögur bein.
Alice Sebold
6. Mýrin. Arnaldur
Indriðason
7. Grafarþögn. Arnaldur Indriðason
8. Mynd af ósýnilegum manni.
Paul Auster
9. Opnun kryppunnar. Oddný Eir
Ævarsdóttir
10. Villibirta. Liza Marklund
Listinn er gerður út frá sölu
dagana 28.04.- 04.05. 2004
í Bókabúðum Máls og menningar,
Eymundssyni og Pennanum.
Ævisaga Johns Fowles er ný-komin út og hefur vakið
nokkra athygli. Fowles er meðal
annars höfundur skáldsagnanna
The Collector, The Magus og The
French Lieutenant’s Woman, en sú
síðastnefnda er vinsælasta verk
hans. Eileen Warburton er höfund-
ur ævisögunnar og Fowles veitti
henni frjálsan aðgang að dagbók-
um sem hann hefur haldið í um
sextíu ár. Hún fékk aðgang að
bréfum hans og skjölum og ræddi
við fjölskyldu hans, vini og sam-
starfsmenn. Hún leitaði einnig
fanga í bréfum fyrri eiginkonu
hans, Elísabetar.
Bókin er afar persónuleg og
þar er ekki dregin upp sérlega
geðfelld mynd af rithöfundinum.
„Sjálfselskur, feiminn, ískaldur,
dómharður,“ er hluti af þeim lýs-
ingarorðum sem Warburton notar
þegar hún lýs-
ir rithöfundin-
um sem ung-
um manni. Í
bókinni kemur fram að eftirlætis-
kynórar Fowles sem ungs manns
snerust um að ræna konu og
geyma hana neðanjarðar. Þessir
hugarórar urðu efni fyrstu skáld-
sögu hans, The Collector, en þar
rænir maður ungri konu sem deyr
sem fangi hans.
Harðasti gagnrýnandinn
„Einangraður og fjarlægur,
eins og prestur,“ sagði ein ást-
kona Fowles um hann. Drifkraft-
urinn í lífi Fowles var eiginkona
hans Elizabeth Christy, sem hann
kvæntist árið 1957. Hugsanlega
hefði hann aldrei getað virkjað
skáldgáfu sína nema vegna
kynna sinna af henni. Þegar þau
hittust var hún gift kona og átti
unga dóttur, Önnu. Fowles vildi
fá Elizabeth en að hans mati var
ekki pláss fyrir Önnu í lífi þeirra.
Það væri ekki hægt að leggja
óþarfa skyldur á rithöfunda, út-
skýrði hann fyrir Elizabeth.
Tveggja og hálfs árs var Anna
send í klaustur þar sem nunnur
ólu hana upp. Vissulega miskunn-
arlaust, viðurkenndi Fowles
seinna, en hann taldi að lista-
menn yrðu stundum að sýna
grimmd. „Engin grimmd, engin
list,“ sagði hann. Anna eignaðist
seinna fósturforeldra og þegar
faðir hennar kvæntist að nýju bjó
hún hjá honum. Hún umgekkst
móður sína ekki fyrr en hún var
orðin sextán ára gömul.
Elizabeth, eiginkona Fowles,
var svo að segja ómenntuð en hún
hætti í skóla 13 ára gömul. Fowles
hæddist stundum að menntunar-
skorti hennar svo aðrir heyrðu til.
Elizabeth bjó hins vegar yfir ákaf-
lega glöggu og næmu bókmennta-
mati. Hún las yfir handritið að
skáldsögu hans The Magus og
fékk hann til að taka út allt sem
var teprulegt, fjálglegt og predik-
unarkennt og lét hann einnig
draga úr ofurnákvæmum lýsing-
um á kynlífi. Það var hún sem
fékk hann til að henda tilfinninga-
sömum endi á The French Lieu-
tenant’s Woman og setja í staðinn
hinn rómaða tvöfalda endi.
Gagnrýni hennar var oft
harkaleg en varð sennilega að
vera það til að hreyfa við Fowles,
sem var yfirleitt afar ánægður
með verk sín. Þegar hann hóf að
skrifa leikrit á miðjum sjötta ára-
tugnum afgreiddi hún þau sem
„einskis virði“. Árið 1970 skrifaði
hann spennuleikritið The Device,
sem útgefandi hans sagði að væri
ekki viðbjargandi. Elizabeth var
enn harðari í dómi sínum og
Fowles fyrirgaf henni aldrei.
Hann hætti að sýna henni verk sín
og þau voru ekki sambærileg við
fyrri verk vegna skorts á yfir-
lestri hennar.
Gáfumaður innan um
heimskingja
Fowles einangraðist með árun-
um. Hann sagði að örlög fólks eins
og hans væru að vera „gáfumenn
fastir í veröld þeirra heimsku“.
Hann varð fyrir vonbrigðum með
nútímalíf og nútímamanninn og
fann ekki lengur ánægju í þeirri
velgengni sem bækur hans höfðu
notið. „Þú skilur ekkert. Þú hefur
engar tilfinningar. Þú ert bara
kenningar og ekkert líf,“ krassaði
Elizabeth á spássíu dagbókar
hans, sem hann var vanur að
skilja eftir hér og þar í húsinu til
að gera henni gramt í geði. Ævi-
saga Warburton endar á dauða
Elizabeth árið 1990. Hún hafði
staðið við hlið Fowles í 37 ár og
hafði á þeim tíma orðið fyrirmynd
að nokkrum kvenpersónum í
verkum hans. Fowles kvæntist á
ný árið 1998.
„Ég skil ekki hvernig hægt er
að skilja á milli „lyganna“ sem við
skrifum og „lyganna“ sem við lif-
um,“ sagði Fowles eitt sinn. Engar
fréttar hafa borist af viðbrögðum
hans við ævisögunni.
kolla@frettabladid.is
Sannleikurinn um dauða Gagaríns
Í nýrri ævisögu Johns Fowles kemur fram ríkur þáttur eiginkonu hans í ritstörfum hans:
Án grimmdar er engin list
JÚRÍ GAGARÍN
Vinur hans upplýsir í nýrri bók hvernig
dauða hans bar að höndum.
JOHN FOWLES
„Ég skil ekki hvernig hægt er að
skilja á milli „lyganna“ sem við
skrifum og „lyganna“ sem við lif-
um,“ sagði hann eitt sinn.
MERYL STREEP Í
THE FRENCH
LIEUTENANT’S
WOMAN
Eiginkona Fowles
fékk hann til að
breyta endinum og
það skipti sköpum
fyrir verkið.