Fréttablaðið - 13.05.2004, Blaðsíða 22

13. mal 2004 FIMMTUDAGUR
skoðiin
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMARI EGILSSON
Þegar íslenskt samfélagt er að eflast nötrar það af ósætti.
Oveðursský
að vori
Það er vor á íslandi. Ekki aðeins í eiginlegum skilningi
heldur er samfélagið að springa út eftir langvarandi
drunga. Það hefur aldrei fyrr verið viðlíka þróttur í ís-
lensku samfélagi; viðskiptalífið kraumar af atorku og getu,
mennta- og menningarlífið hefur aldrei fyrr verið jafn fjölskrúð-
ugt, lífshættir almennings eru ekki lengur einhæfir - aldrei fyrr
hafa íslendingar haft jafn góða möguleika á að móta lífi sínu far-
veg og form eftir áhuga sínum, getu, smekk og atorku. í sam-
félaginu er víðtækur vilji til að byggja hér upp númtímalegt, opið
og lýðræðislegt samfélag líkt því sem best hefur verið gert í ná-
grannalöndum okkar. Og þessi þjóð á það bæði skilið og hefur
allar forsendur til að láta það rætast. íslendingar hafa allt of
lengi búið við þröngt og fábreytt samfélag - hálfgert sovétkerfi;
miðstýrt, kostnaðarsamt og þrúgandi. Við höfum horft á eftir of
miklum hæfileikum sem hafa ekki fengið að njóta sín, of miklu
af atorku sem hefur ekki fundið sér farveg og of miklu af draum-
um sem strandað hafa á tilgangslausum hindrunum skráðra og
óskráðra laga og reglna, sem ekki er ætlað að þjóna almenningi
heldur stjórnunaráráttu fámenns hóps valdamanna. Þjóðin hefur
ekki aðeins misst af tækifærum til að byggja upp eins öflugt
samfélag og framast var kostur, heldur hefur fjöldi einstaklinga
verið sviptur tækifæri til að gera það úr lífi sínu sem þeir helst
hefðu viljað og getað.
Það er vor og eðlilegast væri að flestir íslendinga
væru fullir bjartsýni og gleði. En eins undarlegt og
það er, þá hefur ekki fyrr verið jafn mikill drungi yfir sam-
félaginu og í dag.
En það er komið vor. Undanfarna áratugi hefur mátt merkja
að íslendingar séu að hafna gamla kerfinu og á undanförnum
árum hafa þeir endurnært samfélagið af miklum þrótti. Það er
nánast óhugsandi að íslendingar muni kjósa að snúa af þessari
braut og endurbyggja gamla kerfið, miðstýringu þess og fá-
breytileika. Hvar sem litið er má sjá hvernig samfélagið er að
springa út. Það sem áður var talið ómögulegt og óviðráðanlegt er
nú talið mögulegt og æskilegt. Viðmiðanir hafa breyst og sjálfs-
mynd þjóðarinnar einnig. Kjarni hennar er ekki lengur sá að við
séum fá og veikburða heldur að okkur séu flestir vegir færir.
Það er vor og eðlilegast væri að flestir íslendinga væru fullir
bjartsýni og gleði. En eins undarlegt og það er, þá hefur ekki fyrr
verið jafn mikill drungi yfir samfélaginu og í dag. Það er ekki
hægt að rekja hann til þess að hér sé allt í kalda koli heldur
virðist þessi drungi vera heimatilbúinn vandi ráðherranna. Þeir
eru lagstir í stríð við allt og alla í samfélaginu. Þeir stríða við for-
setann og fjölmiðla, fyrirtæki og kirkjuna, öryrkja og aldraða,
Hæstarétt og umboðsmann Alþingis. Á þessum vormánuðum ís-
lands láta ráðherrarnir eins og þeir séu umkringdir óvinaher, úr-
slitaorrustan sé yfirvofandi og mikið mannfall óumflýjanlegt.
Þetta er undarleg kórvilla - eins og ríkisstjórninni hafi leiðst
góðir tímar og ákveðið að skella sér í stjórnarandstöðu. Og þar
sem þetta var stjórnin lagðist hún í andstöðu við alla aðra. ■
FERSKT í BÚÐIR Á HVERJUM DEGI

FRÁ DEGI TIL DAGS
Skaði fyrir Útvarp Sðgu ein ástaeðan fyrir því að Árvakursmenn lögð- sins sjálfs í tvísýnu. Stuðningsmenn telja
Þó að fjölmiðlafrumvarpið virðist klæðskera-
sniðið á Norðurljós, félagið sem rekur Stöð
2, Bylgjuna, Fréttablaðið og DV, er það ekki
eini fjölmiðillinn sem verður fyrir óþægind-
um verði það að lögum. Á hinni vinsælu al-
þýðustöð, Útvarpi Sögu, munu hafa verið
uppi áform um að fá Árvakur, útgáfufélag
Morgunblaðsins, til að gerast einn af lykilfjár-
festum stöðvarinnar og treysta þannig rekst-
ur hennar til frambúðar. Sagt er að Árvakur
hafi tekið vel í erindið. Hermt er að þetta sé
ust eindregið gegn því ákvæði frumvarpsins
sem bannar eigendum dagblaða að eignast
hlut (Ijósvakamiðti. Að vonum eru þau Am-
þrúður, HaHgrímur, Ingvi Hrafn og Sigurður
G. Tómasson súr yfir þessum úrslitum.
Ólga og úlfúð
Skiptar skoðanir eru um það hvort Ólafur
Ragnar Grimsson forseti Islands hyggst í al-
vöru synja væntanlegum fjölmiðlalögum
staðfestingar og leggja þau þannig í dóm
þjóðarinnar í allsherjaratkvæðagreiðslu
sem farið gæti fram samhliða forseta-
kosningunum. Þeir sem eru andvígir því
að forseti grípi þannig fordæmalaust
inn í hitamál í þjóðfélaginu segja að
það mundi skapa alltof mika ólgu
og úlfúð meðal þjóðarinnar, hugs-
anlega leiða til stjórnarkreppu og
jafnvel tefla framtíð forsetaembætt-
málstaðinn aftur á móti þess virði og lýð-
ræðið verði að fá að hafa sinn gang.
Vanhæfur?
Svo er líka bent á að Ólafur Ragnar eigi af
ýmsum ástæðum erfitt með að beita sér
gegn fjölmiðlalögunum. ( fyrsta lagi hafi
hann sem alþingismaður hvatt til þess 1995
að sett yrðu lög sem kæmu í veg fyrir sam-
þjöppun eignarhalds á fjölmiðlum. f öðru
lagi hafi hann lýst þvf yfir að hann telji að
forseti eigi ekki að beina til þjóðarinnar lög-
um sem dómstólar verði beðnir um að úr-
skurða um hvort brjóti í bága við stjórnar-
skrána. Þá er bent á að vináttutengsl forset-
ans við Sigurð G. Guðjónsson, forstjóra
Norðurtjósa, og sú staðreynd að önnur
dætra forsetans er í stjórnunarstarfi hjá
Baugi skapi forsetanum jafnvel vanhæfi í
málmu. degitildags@frettabladid.is
Hvað gera auðmenn?
Það hefur verið fróðlegt að fylgj-
ast með þróun mála í Rússlandi,
síðan Sovétríkin hrundu með braki
og brestum fyrir röskum áratug.
Þar gerðist í stuttu máli þetta: Bor-
is Jeltsín var kjörinn forseti 1991
og innleiddi síðan ýmsar brýnar
umbætur, en þær þóttu vera svo
sársaukafullar í bráð, einkum til
sveita, að lítil von virtist vera til
þess, að hann gæti náð endurkjöri.
Fylgið hrundi af Jeltsín, og flest
benti til þess, að kommúnistar
kæmust aftur til valda í forseta-
kosningunum 1996. Nú voru góð
ráð dýr. Jeltsín og, „fjölskyldan"
eins og sagt var í eldhúsum Rúss-
lands - takið eftir sikileysku orða-
laginu - reiddi fram silfurfat og
færði fáeinum útvöldum þjóðar-
eignir, bæði náttúruauðæfi og rík-
isfyrirtæki, og bjó með því móti til
fámenna stétt auðmanna. Þeim var
síðan ætlað að mynda einhvers
konar kjölfestu í markaðsbú-
skapnum, sem var að rísa upp úr
rústum útbrunnins miðstjórnar-
fyrirkomulags gömlu einræðis-
stjórnarinnar, og - auðvitað! -
tryggja endurkjör Jeltsíns (það
tókst). Hugmyndin var þessi: auð-
menn gegna mikilvægu hlutverki í
markaðsbúskap, okkur vantar
slíka menn, og við skulum vinna
tíma með því að búa þá til í hvelli.
Þessir menn, fávaldarnir, urðu
helztu bandamenn Jeltsíns: frjáls-
lyndir menn á rússneska vísu og
eftir því vel séðir á Vesturlöndum,
en þeir nutu lítillar hylli heima
fyrir. Vandinn var, að auðmenn
Vesturlanda í tímans rás hafa yfir-
leitt auðgazt fyrir eigið ágæti, ekki
í gegnum gripdeildir.
Og hvað gera auðmenn? Þeir
færa út kvíarnar. Sumir fávald-
arnir í kringum Jeltsín byrjuðu
að teygja sig út fyrir þann
verkahring, sem þeim var ætlað-
ur í upphafi. Sumir þeirra byrj-
uðu að vasast í stjórnmálum og
bjuggust jafnvel til að fara í for-
setaframboð, aðrir stofnuðu
fjölmiðla. Það gat Vladímir
Pútín, eftirmaður Jeltsíns, ekki
sætt sig við, voldugir stjórn-
málamenn sætta sig yfirleitt
ekki við slíkt, svo að fávaldar
Rússlands hafa í reynd átt
þriggja kosta völ síðustu miss-
eri: halda sér saman, fara í fang-
elsi eða flýja land. Skoðanakann-
anir sýna, að innan við tíundi
hver Rússi kærir sig um aðild að
Evrópusambandinu: yfirgnæf-
andi meiri hluti þjóðarinnar,
einkum til sveita, virðist láta sig
dreyma um, að Rússland endur-
heimti stöðu sína sem stórveldi.
Ég er ekki að skipta um um-
ræðuefni: hvers vegna fékk
í DAG
ENN UM BAUG OG
SJÁLFSTÆÐISFLOKKINN
PORVALDUR
GYLFASON
Og hvað gera auð-
menn? Þeir færa út kvíarnar.
Pálmi Jónsson í Hagkaupum að
vera í friði á sínum tíma? Hvers
vegna jusu flokksblöðin ekki
óbótaskömmum yfir hann? Ætli
svarið sé ekki það, að Pálmi hélt
sig að verzlunarstörfum og ógn-
aði því ekki valdajafnvæginu í
landinu, enda þótt hann gerði
þjóðinni ómælt gagn. Þetta voru
þau ár, þegar fyrirtæki þurftu
ekki að vera mjög stór til að
standa sig og hefja útrás til ann-
arra landa: blómlegur rekstur á
heimavelli hentaði Pálma vel.
En tímarnir hafa breytzt: nú
gerir markaðurinn miskunnar-
lausa kröfu um stórrekstur. Við
sjáum þetta alls staðar í kring-
um okkur. Þjóðir deila í auknum
mæli fullveldi sínu hver með
annarri, af því að þannig verða
rekstrareiningarnar hagkvæm-
ari um heiminn. Fyrirtæki
renna með líku lagi saman til
hagræðis eða rugla reytum sín-
um. Stórrekstur borgar sig.
Þess vegna hafa orðið til á ís-
landi stór fyrirtæki síðustu ár í
skjóli aukins frjálsræðis í
rekstrarumhverfi viðskiptalífs-
ins hér heima og erlendis. Og
sum þessara fyrirtækja hafa
fært út kvíarnar, nema hvað,
sbr. t.d. eignaraðild Baugs að
Stöð 2, Bylgjunni, Fréttablaðinu
og DV. Innkoma Baugs í rekst-
urinn bjargaði öllum þessum
fjölmiðlum frá bráðum dauða og
tryggði fjölbreytni.
Það hefur varla farið fram hjá
neinum, að umsvif þessara nýju
stórfyrirtækja hafa farið fyrir
brjóstið á ríkisvaldinu, einkum þó
forsætisráðherra. Morgunblaðið
lýsti forsætisráðherra á sínum
tíma sem beinum þátttakanda í
hörðum átökum um íslandsbanka
fyrir fáeinum misserum, eins og
það væri sjálfsagður hlutur, að
forsætisráðherra lands stæði í
slíku. Það var þó bara byrjunin:
ráðherrann stendur blóðugur upp
að öxlum í baráttu við einkafyrir-
tæki um ítök í atvinnulífi lands-
ins, að því er virðist í einhvers
konar bandalagi við nýríka kaup-
sýslumenn frá Rússlandi. ítrekað-
ar árásir forsætisráðherra á KB
banka verða naumast skildar
öðruvísi en svo, að ráðherrann
hafi tekið sér stöðu við hlið
Landsbankans.
Landsbankans? Menn eru
varla búnir að gleyma því, að
Skandinaviska Enskilda
Banken, sænskur banki með 4
milljónir viðskiptavina í yfir 20
löndum, sendi fyrir nokkrum
misserum fjölmenna samninga-
nefnd til Islands í boði við-
skiptaráðherra til að ræða
hugsanleg kaup Svíanna á
Landsbankanum, sem hafði þá
loksins verið boðinn til sölu.
Nema það skipti engum togum,
að Svíarnir voru sendir heim, og
forsætisráðherra birtist nokkru
síðar með Björgólf Guðmunds-
son og seldi honum bankann við
lágu verði og syni hans og ein-
um manni öðrum. Einn munur-
inn á Björgólfi og Svíunum er
sá, að Björgólfur leyfði fram-
kvæmdastjóra Sjálfstæðis-
flokksins, einkavini forsætis-
ráðherrans, að sitja áfram í
bankaráðinu að öllum þeim
gagnlegu upplýsingum, sem þar
liggja fyrir. Annar munur er sá,
að Björgólfur og þeir höfðu
aldrei fyrr komið nálægt banka-
rekstri. Meðal fyrstu verka
Björgólfs í bankanum var að
undirbúa stofnun útibús í Sankti
Pétursborg í Rússlandi, svo sem
ríkisútvarpið greindi frá í frétt-
um 26. september sl. ■
ORÐRÉTT
Ógnin mesta
Ekki aðeins lýðrœðinu heldur
öllu mannlífi á íslandi stendur
ógn af Baugsveldinu. Það stefnir
óðfluga í þá átt að hlutskipti
okkar verði svipað og margra
bænda á árum áður sem voru
nánast í ánauð hjá kaupfélaginu
sínu.
Jakob F. Ásgeirsson segir að lands-
menn geti ekki um frjálst höfuð
strokið vegna þess að þeir „Baug yfir
höfði sér“.
Viðskiptablaðð 12. maí.
Foringi Samfylkingarinnar?
„Davíð, svona talaforingjar
ekki,“ sagði Rannveig [Guð-
mundsdóttir þingmaður Sam-
fylkingarinnar] við forsœtisráð-
herra. Sjónarvottar segja að
Davíð hafi þá gripið um hend-
urnar á henni og sagt á móti:
„Þú átt bara einnforingja og það
er Jón Ásgeir."
Umf jöllun í DV um „bræðisköst"
Davíðs Oddssonar.
En virðist samt hægt...
Það á ekki að vera hægt hér
fremur en í Bandaríkjunum að
setja lög á fölskum forsendum,
sem beinast að því að knésetja
einhver fyrirtæki bara afþví að
stjórnvöld telja þau sér fjand-
samleg.
Ólafur Hannibalsson blaðamaður um
fjölmiðlafrumvarpið.
Morgunblaðið 12. maí.
FRETTABLAÐIÐ
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 515 75 00 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 515 75 06
NETFÖNG: ritstjorn@frettabIadid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er drerft
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871