Fréttablaðið - 06.03.2004, Side 32
Í þessari viku eru liðin hundraðár frá fæðingu dr. Seuss. Bækur
hans hafa selst í fleiri eintökum
en verk nokkurs annars barna-
bókahöfundar, eða um hálfan
milljarð eintaka. Á árunum 1937
til 1991 skrifaði hann rúmlega 40
bækur sem hafa verið þýddar á
um tuttugu tungumál. Þær eru
ríkulega myndskreyttar, venju-
lega af honum sjálfum. Tvær
bækur eftir dr. Seuss hafa komið
út á íslensku, Kötturinn með hatt-
inn og Þegar Trölli stal jólunum. Í
Bandaríkjunum er dr. Seuss í
miklum metum og frá árinu 1998
hefur sérstakt lestrarátak verið
þar í landi á afmælisdegi
Seussar, sem er 2.
mars. Fyrsta
bók sem eitt
af hverjum
fjórum börn-
um í Bandaríkj-
unum les er eft-
ir dr. Seuss.
Hafnað af 27
bókaforlögum
Dr. Seuss fædd-
ist í Springfield,
Massachusetts og hét
réttu nafni Theodore
Seuss Geisel. Hann var
menntaður í Bandaríkj-
unum og Bretlandi en
hætti námi í bókmennt-
um við Oxford þegar
hann sá engan tilgang í
því. Á háskólaárunum
byrjaði hann að nota Seuss
sem dulnefni. Seinna bætti
hann dr. framan við nafnið
og sagði ástæðuna þá að faðir
hans hefði ætíð óskað þess að
sonur sinn yrði langskólageng-
inn og öðlaðist doktorsnafnbót.
Í byrjun leit ekki út fyrir að
hann myndi öðlast fótfestu í bók-
menntaheiminum því 27 bókafor-
lög höfnuðu fyrstu bók hans.
Random House gaf bókina loks út.
Forstjóri fyrirtækisins, Bennett
Cerf, sagði eitt sinn: „Ég hef gefið
út bækur fjölmargra frægra höf-
unda, frá William Faulkner til
John O'Hara, en það er bara einn
snillingur á rithöfundalista mín-
um. Hann heitir Ted Geisel (dr.
Seuss).“
Árið 1948 keyptu hann og eig-
inkona hans útsýnisturn í Kali-
forníu. Þar lokaði hann sig inni á
vinnustofu sinni 8 tíma á dag, oft
með hettu á hausnum sem hann
kallaði „hugsanahettu“. Dr. Seuss
var barnlaus og þótt ævistarf
hans væri að skrifa fyrir börn þá
var hann aldrei sérlega hændur
að þeim. Þau fylltu hann óöryggi
því hann vissi aldrei hverju mátti
búast við af þeim og að hverju þau
myndu spyrja.
Byltingarkennd áhrif
Dr. Seuss hafði byltingarkennd
áhrif á barnabókaskrif. Sagt hef-
ur verið að hann hafi með bókum
sínum drepið sterílar barnatýpur.
Verk hans einkennast af snjöllu
rími, óvæntum söguþræði og upp-
reisnargjörnum hetjum sem sýna
ekki alltaf á sér geðfelldar hliðar.
Sjálfur sagði hann: „Ef mér væri
boðið í mat með sögupersónum
mínum myndi ég ekki mæta.“
Hann sagði að hugmyndir kæmu
til sín þegar hann byrjaði að
krassa á blað: „Ég hripa nokkur
dýr á blað og ef þau bíta hvert
annað þá veit ég að bókin verður
góð.“
Bók hans, Kötturinn með hatt-
inn, varð nokkurs konar skyldu-
lesning eftir að bókin Why Johnny
Can't Read eftir Rudolf Flesch
kom út árið 1955 en þar var því
haldið fram að leiðinlegar bækur
heftu lesskilning barna. Í grein,
undir sama nafni, í tímaritinu
Life, fjallaði rithöfundurinn John
Hersey um nauðsyn líflegra
mynda í barnabókum og þar var
dr. Seuss sérstaklega hrósað.
Barnabók um vígbúnaðar-
kapphlaup
Kötturinn með hattinn er
mest selda bók dr. Seuss ásamt
Green Eggs and Ham en þá bók
skrifaði dr. Seuss eftir að for-
stjóri Random House veðjaði við
hann að hann gæti ekki skrifað
bók og notast ein-
ungis við 50 orð. Dr.
Seuss vann veðmálið
leikandi en fékk
aldrei borgaða þá 50
dali sem veðjað var
um. Umdeildasta bók
hans er The Butter
Battle Book, sem kom út
árið 1984. Hún er dulbú-
in saga um vígbúnaðar-
kapphlaup stórveldanna.
Í stað Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna eru það
Yooks og Zooks sem eru
ósammála um það hvort
borða eigi brauð með smjör-
inu ofan á brauðsneiðinni eða
undir henni. Sagan endar á
auðri síðu þar sem lesendum
gefst kostur á að ímynda sér nið-
urstöðuna af þessum stigvaxandi
ágreiningi. Bókin var á metsölu-
lista New York Times í sex mán-
uði – á fullorðinslistanum. Sjón-
varpsmynd eftir bókinni var
sýnd í Sovétríkjunum árið 1990
og dr. Seuss sagði í gríni að eftir
það hefði stórveldið byrjað að
liðast í sundur.
Auk þess að skrifa barnabækur
vann Dr. Seuss að teiknimynda-
gerð, var auglýsingateiknari og
gerði heimildarmyndir. Hann var
að skrifa fram á dauðadag og lést
árið 1991, 87 ára gamall. Fjöl-
margar teiknimyndir hafa verið
gerðar eftir bókum hans og tvær
leiknar myndir. Hvernig Trölli
stal jólunum varð tekjuhæsta
kvikmynd í Bandaríkjunum árið
2000 með Jim Carrey í aðalhlut-
verki en myndin Kötturinn með
hattinn með Mike Myers var sögð
af sumum gagnrýnendurm vera
versta mynd ársins í Bandaríkj-
unum árið 2003. Það var alveg ör-
ugglega ekki dr. Seuss að kenna.
kolla@frettabladid.is
32 6. mars 2004 LAUGARDAGUR
■ Bækur
Metsölulisti Bókabúða
Máls og menningar,
Eymundssonar og
Pennans
ALLAR BÆKUR
1. Lífshættir fugla
- útsölubók. David
Attenborough
2. Bókin um viskuna
og kærleikann
- útsölubók. Dalai Lama
3. Öxin og jörðin
- tilboð. Ólafur Gunnarsson
4. Villibirta Liza Marklund
5. Sálmabók Ýmsir höfundar
6. Orð í gleði Karl Sigurbjörnsson
7. Einhvers konar ég - tilboðsverð.
Þráinn Bertelsson
8. Alkemistinn - útsölubók.
Paulo Coelho
9. Samræður við Guð - útsölubók.
Neale Donald Walsch
10. Bókin um bjórinn. Roger Protz
SKÁLDVERK - INNBUNDNAR
BÆKUR
1. Öxin og jörðin
- tilboðsverð.
Ólafur Gunnarsson
2. Sálmabók
Ýmsir höfundar
3. Alkemistinn -
útsölubók. Paulo Coelho
4. Í leit að glötuðum
tíma - útsölubók. Marcel Proust
5. Glæpur og refsing - útsölubók.
Fjodor Dostojevskí
6. Ilmurinn -
útsölubók. Patrick Süskind
7. Samúel - útsölubók. Mikael Torfason
8. Birtan á fjöllunum - útsölubók.
Jón Kalman Stefánsson
9. Öreindirnar - útsölubók.
Michel Houellebecq
10. Vetrarferðin - útsölubók.
Ólafur Gunnarsson
SKÁLDVERK - KILJUR
1. Villibirta
Liza Marklund
2. Svo fögur bein
Alice Sebold
3. Vetrardrottningin
Boris Akúnin
4. Mýrin
Arnaldur Indriðason
5. Meistarinn og Margaríta
Mikhail Búlgakov
6. Þetta er allt að koma
Hallgrímur Helgason
7. Annað tækifæri James Patterson
8. Ár hérans Arto Paasilinna
9. Dauðarósir Arnaldur Indriðason
10. Röddin Arnaldur Indriðason
Listinn er gerður út frá
sölu dagana 25.02.-02.03. 2004
í Bókabúðum Máls og menningar,
Eymundssyni og Pennanum.
BÓK VIKUNNAR
Message to the Planet
eftir Iris Murdoch
Það verður aldrei nægilega
minnt á Iris Murdoch, sem hafði
svo einstakt auga fyrir öllu því
flókna, fyndna og harmræna í
mannlegum samskiptum. Þetta
er 24. skáldsaga hennar. Í for-
grunni er Marcus Valla, stærð-
fræðisnillingur sem virðist vera
búinn að missa vitið. Eða er
hann kannski kraftaverka-
maður? Þeir sem standa honum
næst spyrja sig þessa um leið og
þeir glíma við eigin vandamál.
Lausnir liggja ekki í augum uppi
en allir leita svara. Vitræn og
skemmtileg.
Byltingarkennd barnabókaskrif
SLEGIST UM BÓK Á NETINU
Öðru hvoru berast sögur afskyndilegum frama alls
óþekktra höfunda: Bandarískur
unglingur skrifar ævintýrasögu
sem skoppar upp vinsældalista
New York Times og breskur
ellilífeyrisþegi skrifar skáld-
sögu sem bókaforlög bjóða stór-
fé fyrir. Nú hefur frést af fyrstu
skáldsögu 64 ára gamallar
breskrar bóndakonu sem þykir
líkleg til að slá í gegn. Charmian
Hussey, býr á bóndabæ nálægt
Cornwall. Hún lauk við bók sína,
The Valley of Secrets, árið 1987
en útgefendur höfðu engan
áhuga á bók um barn í dular-
fullu húsi í Cornwell sem finnur
frásagnir gamals frænda frá
ferðum hans um Amazon regn-
skógana. Það var ekki fyrr en 10
árum seinna sem Hussey gerði
aðra tilraun til að koma bók
sinni á markað og það var Saint
Piran Press sem gaf bókina út í
225 innbundnum eintökum, auk
3000 í kiljuformi. Bókin seldist
vel. En það var lofsamlegur
tímaritsdómur sem hleypti
verulegu lífi í áhuga á bókinni
og eftir að hrifningarfullar um-
sagnir birtust á vefnum fór hún
að seljast grimmt á uppboðsvef-
um. Menn eru reiðubúnir til að
borga allt að 1000-2000 pund
fyrir innbundið eintak. Einn
safnari segist hafa misst af
fyrstu eintökunum af Harry
Potter og bókum Philips Pullm-
ans um Lýru og hafi gætt þess
vandlega að ná í eintak af þess-
ari bók. Þess má geta að eintak
af fyrstu prentun af Harry
Potter selst í dag á allt að 25.000
pund.
Þessi gríðarlegi áhugi á The
Valley of Secrets hefur vakið at-
hygli virtra bókaforlaga eins og
Random House, Faber & Faber
og HarperColllins sem eru sögð
tilbúin til að kaupa útgáfurétt-
inn. Saint Piran Press ætlar að
senda frá sér 4000 viðbótarein-
tök af bókinni um miðjan þenn-
an mánuð. Eftir það er gert ráð
fyrir að stórt útgáfuforlag
tryggi sér réttinn og sendi á
markað að minnsta kosti 30.000
eintök af bókinni.
■ Sagt og skrifað
Margir furða sig á úthlutun úrLaunasjóði rithöfunda þetta
árið, en þar er gengið ansi frek-
lega framhjá mörgum öndvegis-
höfundum þjóðarinnar sem eru
skyndilega stimplaðir sem hálf-
drættingar á við höfunda sem
njóta hvorki svipaðrar virðingar
eða vinsælda.
Guðjón Friðriksson er virtasti
ævisagnahöfundur þjóðarinnar og
hefur þrisvar sinnum fengið Ís-
lensku bókmenntaverðlaunin fyr-
ir verk sín. Það er sannarlega
ástæða til að taka undir það sem
Páll Baldvin Baldvinsson sagði í
dómi um síðara bindi ævisögu
Jóns Sigurðssonar: Höfundur eins
og Guðjón Friðriksson á að vera á
launum allt árið við að skrifa sín-
ar metnaðarfullu ævisögur. Út-
hlutunarnefnd Listamannalauna
tekur greinilega ekki undir þetta
sjónarmið. Guðjón var með
starfslaun í heilt ár en er nú lækk-
aður og fær einungis laun í hálft
ár, væntanlega í tilefni Íslensku
bókmenntaverðlaunanna.
Einar Kárason hefur verið í
blússandi stuði síðustu árin. Bók
hans Stormur var tilnefnd til Ís-
lensku bókmenntaverðlaunanna
og var ein af metsölubókum árs-
ins. Hann er lækkaður niður í
hálft ár, væntanlega vegna þess-
ara hressilegu vinsælda. Hall-
grímur Helgason hlaut Íslensku
bókmenntaverðlaunin árið 2002
fyrir Höfund Íslands sem fékk
meiri umfjöllun en algengt er með
íslenskar skáldsögur. Þetta árið
fær hann einungis starfslaun í
hálft ár, væntanlega vegna allrar
athyglinnar sem hann hefur hlotið
síðustu árin. Pétur Gunnarsson
hefur í áratugi haft ritstörf að að-
alstarfi. Hann er að vinna að sínu
stóra verki, Skáldsögu Íslands,
þegar hann er skyndilega lækkað-
ur og fær starfslaun í hálft ár.
Hugsunin á bak við sjóðinn
hlýtur að vera að skapa ákveðið
öryggi fyrir hóp atvinnuhöfunda.
Það er engin sýnileg ástæða fyrir
því að setja Einar Kárason, Hall-
grím Helgason, Guðjón Friðriks-
son og Pétur Gunnarsson skyndi-
lega á hálf rithöfundalaun. Menn
hljóta að spyrja sig að því af hver-
ju það hafi verið gert. Eru þessir
höfundar að gjalda fyrir vinsæld-
ir og virðingu? Fá rithöfundar
mínusstig fyrir að bækur þeirra
skuli seljast og verðlaunaðar? Það
er ekki einkennilegt að menn
skuli spyrja sig þessa eftir furðu-
lega niðurstöðu nefndarinnar sem
skipar Launasjóðinn. ■
Á prenti
KOLBRÚN BERGÞÓRSDÓTTIR
■ veltir fyrir sér úthlutunum úr
Launasjóði rithöfunda.
Vinsælir höfundar
settir út í horn
Hundrað ár eru liðin frá fæðingu dr. Seuss, sem samdi meðal annars hinar
rómuðu bækur um Trölla sem stal jólunum og köttinn með hattinn:
DR. SEUSS
Tuttugu og sjö bókaforlög höfnuðu fyrstu
bók hans en enginn barnabókahöfundur
hefur selt verk sín í fleiri eintökum.
Ef mér væri boðið í
mat með söguper-
sónum mínum myndi ég
ekki mæta.
,,