Fréttablaðið - 13.03.2004, Blaðsíða 38

Í erfðaskrá sinni fór rithöfund-urinn George Orwell fram á að
engin ævisaga yrði skrifuð um
hann. Þessari ósk höfundar hefur
ekki verið sinnt og bækur um
hann hafa streymt á markað. Ein
þeirra er Orwell – The Life, ævi-
saga George Orwell eftir D.J.
Taylor. Hún fékk Whitbread-
verðlaunin árið 2003 sem besta
ævisagan. Nú er bókin komin út í
kilju hjá Random House og er
auglýst með slagorð-
inu: Allar ævi-
sögur eru
jafnar en
sumar ævi-
sögur eru jafn-
ari en aðrar.
D.J. Taylor er
fæddur árið 1960,
er vel þekktur
gagnrýnandi, hefur
skrifað fimm skáld-
sögur og ævisögu
breska rithöfundar-
ins Wlliams Make-
peace Thackeray. Við
samningu bókarinnar
lagðist Taylor í miklar
rannsóknir og ræddi með-
al annars við fólk sem
hafði kynni af Orwell með-
an hann var alls óþekktur.
Taylor hefur aldrei farið dult
með aðdáun sína á Orwell,
sem hann hefur verið gagntek-
inn af mestan hluta ævinnar.
Fyrsta fullorðinsskáldsagan sem
hann las var A Clergyman’s
Daughter eftir Orwell, sem hann
hafði reyndar sjálfur talið móður
sína á að kaupa. Mörg dæmi eru
um ævisögur sem líða fyrir aðdá-
un höfundar á viðfangsefni sínu.
Bók Taylors er ekki þeirrar gerð-
ar. Orwell birtist þar sem sann-
leikselskandi en þversagna-
kenndur maður og afar dulur.
Ritstörfin skiptu hann alla tíð
meira máli en allt annað og á dán-
arbeði lagði hann allt kapp á að
ljúka við skáldsögu sína 1984.
Bækur sem skipta máli
Orwell var alla tíð beinskeytt-
ur og opinskár í skrifum sínum
og skoðunum. Hann var heiðar-
legur gagnrýnandi og fær um það
sem mörgum reynist svo erfitt,
að skilja fullkomlega á milli vin-
skapar og skoðana sinna á skáld-
verkum vina sinna. Arthur
Koestler, sem var góður vinur,
varð furðu lostinn þegar Orwell
tætti í sig leikrit eftir hann. „Af
hverju gafstu því svona ömur-
lega dóma?“ spurði hann Orwell.
Orwell svaraði samstundis: „Ja,
þetta er ömurlegt leikrit.“
Orwell var einungis 46 ára
þegar hann lést en skildi eftir sig
tvö af meistaraverkum bók-
menntasögunnar, Animal Farm
og 1984, sem á hálfri öld hafa
selst í rúmlega 40 milljónum ein-
taka. Þetta eru skáldsögur sem
breytt hafa hugsunarhætti fólks
enda hefur Orwell verið kallaður
samviska 20. aldar. Hann átti í
erfiðleikum með að fá útgefanda
að Animal Farm, sem er dæmi-
saga um rússnesku byltinguna og
eftirleik hennar. Útgáfuforlag
hafnaði henni af því að
s t a r f s m a ð u r
breska upp-
l ý s -
i n g a r á ð u -
n e y t i s i n s
(sem seinna
kom í ljós að
var sovéskur
njósnari) sagði
að ekki væri
hægt að líða þennan andsovéska
áróður og auk þess væri móðg-
andi að setja svín í stöðu ráða-
manna, eins og gert væri í bók-
inni. Handritið var þá sent til
Faber en T.S. Eliot hafnaði því,
eins og frægt er orðið. Eliot sagði
þá litlu bjartsýni sem finna
mætti í bókinni vera trotskíisma.
Hann gerði þá athugasemd að þar
sem svínin væru greindustu dýr-
in á bóndabænum væri augljóst
að þau væru hæfust til að stjórna
honum. Án þeirra yrði enginn
Dýrabær til. Þegar Animal Farm
kom loks út vakti hún gríðarlega
athygli.
Veikindi og brösugt einkalíf
Skáldsögur Orwells fjalla yfir-
leitt um einhvers konar uppreisn
einstaklinga eða hópa sem lýkur
með ósigri. Bæði Animal Farm og
1984 snúast um þetta efni. Marg-
ar hugmynda Orwells í skáldsög-
unnni 1984 fæddust á Spáni en
þar barðist Orwell með lýðveld-
issinum þar til hann særðist og
þurfti að flýja land vegna þess að
hann var á dauðalista fasista. Á
Spáni sá Orwell í fyrsta sinn
hvernig sannleika var hagrætt í
blaðagreinum, sagt var frá
bardögum sem höfðu ekki átt
sér stað og hermenn sem
höfðu drýgt hetjudáðir voru
úthrópaðir sem heiglar og
svikarar. Orwell gerði sér
grein fyrir því að sagan
var skrifuð af þeim sem
fóru með völdin og þeir
sögðu það sem þeim
sýndist án tillits til
staðreynda. 1984 er
bölsýn og mögnuð
saga um líf einstak-
linga í einræðisríki
þar sem alls ekk-
ert svigrúm er
fyrir frelsi. Sagt
er að bóksalar í
London sem
fengu kynn-
ingareintök
af bókinni
hafi orðið
svo skelf-
i n g u
l o s t n i r
við lest-
urinn að þeir
gátu ekki fest svefn.
Orwell var heilsuveill
lengstan hluta ævinnar en hann
var berklaveikur. Einkalíf hans
var ekki sérlega hamingjuríkt.
Fyrri eiginkona hans lést innan
við fertugt í skurðaðgerð. Hjónin
höfðu skömmu áður ættleitt lít-
inn dreng. Seinni konu sinni
kvæntist hann á dánarbeði sínu.
Hún hét Sonja, var 15 árum yngri
en hann og hafði marglýst því
yfir að hún ætlaði sér að giftast
snillingi. Ævisagnaritarar
Orwells hafa fram að þessu verið
ómyrkur í tali um hana og sagt
hana hafa gengið í hjónabandið
til að hirða peninga Orwells.
Taylor reynir að rétta hlut henn-
ar en tekst það ekki nema að
hluta til og hann neitar því ekki
að hún hafi iðulega sýnt af sér
dómgreindarleysi og verið sér-
kennileg og duttlungafull.
kolla@frettabladid.is
38 13. mars 2004 LAUGARDAGUR
■ Bækur
Metsölulisti Bókabúða
Máls og menningar,
Eymundssonar og
Pennans
ALLAR BÆKUR
1. Sálmabók
Ýmsir höfundar
2. Lífshættir fugla
David Attenborough
3. Vetrardrottningin
Boris Akúnin
4. Bókin um viskuna
og kærleikann
Dalai Lama
5. Villibirta
Liza Marklund
6. Svo fögur bein Alice Sebold
7. Einkalíf plantna
David Attenborough
8. Verðmætasta eignin
Gunnar Baldvinsson
9. Alkemistinn Paulo Coelho
10. Samræður við Guð
Neale Donald Walsch
SKÁLDVERK - INNBUNDNAR
BÆKUR
1. Sálmabók Ýmsir
höfundar
2. Öxin og jörðin
Ólafur Gunnarsson
3. Öreindirnar
Michel Houellebecq
4. Ilmurinn
Patrik Süskind
5. Sannar sögur
Guðbergur Bergsson
6. Í leit að glötuðum tíma
Marcel Proust
7. Hobbitinn J.R.R. Tolkien
8. Heimsins heimskasti pabbi
Mikael Torfason
9. Líkamsleifar Patricia Cornwell
10. Grafarþögn Arnaldur Indriðason
SKÁLDVERK - KILJUR
1. Vetrardrottningin
Boris Akúnin
2. Villibirta
Liza Marklund
3. Svo fögur bein
Alice Sebold
4. Annað tækifæri
James Patterson
5. Lovestar
Andri Snær Magnason
6. Þetta er allt að koma
Hallgrímur Helgason
7. Líflæknirinn Per Olov Enquist
8. Öxin og jörðin Ólafur Gunnarsson
9. Dauðarósir Arnaldur Indriðason
10. Röddin Arnaldur Indriðason
Listinn er gerður út frá sölu
dagana 03. 03. - 09.03. 2004
í Bókabúðum Máls og menningar,
Eymundssyni og Pennanum.
BÓK VIKUNNAR
Þetta er allt að koma eftir Hallgrím
Helgason.
Þetta er saga Ragnheiðar Birnu,
sem aldrei gefst upp þótt á móti
blási, heldur stefnir ótrauð á
frægð og frama. Um leið er dreg-
in upp óborganlega fyndin mynd
af samtíma söguhetjunnar. Bók
sem er sannur skemmtilestur,
reyndar eru fáar íslenskar skáld-
sögur sem skemmta lesanda sín-
um jafn ríkulega og þessi. Skáld-
verk sem iðar af fjöri, fyndni og
hugmyndaríki.
Samviska 20. aldar
BRÉF HEMINGWAYS Á UPPBOÐ
Bréf sem Ernest Hemingwayskrifaði Ezra Pound árið
1925 verður boðið upp hjá
Christie’s í aprílbyrjun. Búist er
við að 3-4 milljónir íslenskra
króna fáist fyrir bréf-
ið, sem er í eigu af-
komanda vísinda-
mannsins Charles
Darwin. Hem-
ingway er í miklum
ham í bréfinu og
ræðst þar á bók-
menntamenn í
París, einkum
rithöfundinn og gagnrýnandann
Ford Madox Ford. Í bréfinu ger-
ir Hemingway samanburð á
nautum og Ford og samtíma-
mönnum hans. „Naut skrifa ekki
gagnrýni... Naut biðja ekki um
peningalán. Naut búast ekki við
því að maður giftist þeim og
geri þau að heiðarlegri
konu...“ segir Hem-
ingway. „Naut eru eðlileg.
Og svo fjári mikil tilbreyt-
ing frá öllu þessu kjaftæði
um list.“ Hemingway var 25
ára gamall þegar hann skrif-
aði bréfið og var þá á leið til
Spánar til að fylgjast með
nautaati.
RUSHDIE FORSETI PEN
Salman Rushdie er orðinnforseti alþjóðasambands rit-
höfunda, PEN. Rithöfundurinn,
sem mun gegna starfinu í tvö
ár, segir að höfuðáherslur sín-
ar verði tvær. Önnur að laða
ungt fólk að samtökunum og
hin að beina sjónum að ástandi
mála í Bandaríkjunum.
Rushdie segist hafa áhyggjur
af þverrandi málfrelsi í Banda-
ríkjunum og því harðræði sem
fólk frá múslimalöndum sé
beitt þar í landi. Rushdie er 56
ára og býr nú í New York. Þeg-
ar hann þurfti að fara huldu
höfði vegna hótana í kjölfar
bókar hans Söngvar Satans
kom PEN honum hvað eftir
annað til varnar og aðstoðar.
Rushdie seg-
ir þennan
dökka kafla í
lífi sínu vera
liðna sögu og
er staðráðinn
í að aðstoða
aðra lista-
menn sem
eiga í
hremming-
um.
■ Sagt og skrifað
Ný ævisaga George Orwell hefur vakið athygli og hlotið mikið lof. Orwell birtist
þar sem þversagnakenndur maður og afar dulur.
GEORGE ORWELL
Hann er enn í miklum metum enda skrif-
aði hann tvær skáldsögur sem hafa breytt
hugsunarhætti fólks.
ERNEST HEMINGWAY
Hafði meiri trú á nautum en
menningarvitum.
SALMAN RUSHDIE
Telur ekki vanþörf á að berjast fyrir
málfrelsi í Bandaríkjunum.
NÝ ÆVISAGA UM ORWELL
Ævisaga D.J. Taylor
um George Orwell fékk
Whitbread-verðlaunin sem
besta ævisaga ársins 2003.