Fréttablaðið - 01.06.2004, Blaðsíða 21

21ÞRIÐJUDAGUR 1. júní 2004
Yngvi Örn segir lán til um-
breytingarverkefna skapa aðhald
í fjárfestingum og kostnaði hjá
fyrirtækjum til þess að skapa
fjármuni til þess að endurgreiða
þau. „Þessi lán eru sérstök vegna
þess að þau hafa í raun samdrátt-
aráhrif á fyrirtækin sem fá þau.“
Lánin valdi því ekki þenslu nema
að því marki að seljendur fyrir-
tækjanna setji þá fjármuni í veltu
hagkerfisins.
Yngvi benti á að á móti erlend-
um skuldum sem atvinnulífið og
bankarnir hefðu stofnað til að
undanförnu hefðu orðið til miklar
erlendar eignir á móti. Ekki hefði
orðið mikil röskun á þeim jöfnuði.
Hætta á mistökum í
efnahagsstjórn
Hætturnar eru þó fyrir hendi.
Gott útlit efnahagsmála næstu
misserin gefa ekki tilefni til mik-
ils ótta að mati Yngva Arnar um
að illa fari. „Helstu hætturnar eru
ef alvarleg mistök verða í efna-
hagsstjórn og gengi krónunnar
fellur verulega.“ Hann taldi ekki
miklar líkur á því. Önnur hætta
væri erlend lánakreppa sem yrði
til þess að bönkum gengi illa að
endurfjármagna lán sín á alþjóða-
lánamarkaði. Yngvi benti á að slík
lánakreppa væri ólíkleg og slíkrar
tilhneigingar hefði ekki gætt um
langt skeið.
Már tók undir með Yngva að ef
útlánaaukningin væri af rótum
umbreytinga í atvinnulífinu, þá
myndi líklega draga hratt úr vexti
erlendra lána bankanna. Hins
vegar ætti eftir að koma í ljós
hvort raunin væri sú að útlána-
aukningin væri af þessum rótum
runnin. Már hefur ítrekað bent á
að samhliða þessari útlánaaukn-
ingu hafi samkeppni milli bank-
anna leitt til þess að áhættuálag
bankanna á þessi lán sé of lágt.
Með því séu bankarnir að taka of
mikla áhættu miðað við það
áhættuálag sem þeir leggja ofan á
lánin til að mæta afskriftum
þeirra lána sem ekki verða
greidd. Slíkt hefur hættu í för
með sér, einkum ef snögglega
harðnaði á dalnum.
Framundan er vaxandi einka-
neysla og verðbólguþrýstingur.
Slíkar aðstæður gera kröfur um
aðhald í ríkisrekstri. Á móti vexti
í þjóðarframleiðslunni þarf að
verða til þjóðhagslegur sparnað-
ur. Stjórnvöld bera höfuðábyrgð á
hagstjórninni. Tvennt í boðuðum
aðgerðum ríkisstjórnarinnar kann
að skapa hættu á ofþenslu. Annað
er skattalækkanir og hitt er 90
prósenta lánshlutfall lána íbúða-
lánasjóðs. Ekki er deilt um að
rýmri veðheimildir og lækkaðir
skattar eru eftirsóknarverðir
hlutir fyrir almenning. Hins veg-
ar lögðu hagfræðingarnir áherslu
að það skipti verulegu máli hvern-
ig og hvenær slíkt væri innleitt og
til hvaða annarra ráðstafanna yrði
gripið samhliða.
Hægferð í húsnæðislánum
Tryggvi Þór Herbertsson fjall-
aði um áhrif rýmri veðheimilda
íbúðalánasjóðs á húsnæðisverð og
hagstjórn. „Sú hugmynd að hús-
næðiskaupendur hafi aðgang að
90% lánum er ekki ólík því sem
þekkist í öðrum löndum og því
eðlilegt að slíku fyrirkomulagi sé
komið á hér á landi,“ sagði
Tryggvi Þór. Hann lagði hins veg-
ar áherslu á vandamálin sem
kynnu að skapast ef of hratt væri
farið í þessar breytingar. „Ef það
gerist er líklegt að tímabundin
bóla myndist á fasteignamarkaði
þegar framboð getur ekki mæt
eftirspurn.Þetta getur ógnað fjár-
málalegum stöðugleika í landinu
og skapað meiri verðbólguþrýst-
ing en ella.“ Tryggvi Þór segir eðli
fasteignamarkaðar það að fram-
boðið komi töluvert á eftir eftir-
spurninni. Þegar eftirspurnin
verði mikil á fasteignamarkaði
faru verktakar að byggja til að
mæta henni. Það ferli taki tíma;
skipuleggja þurfi ný hverfi og
byggja þau. Á meðan hækkar verð
húsnæðis þar til framboðið mætir
eftirspurninni. Tryggvi hafði efa-
semdir um það að peningamálaað-
gerðir gætu með góðu móti ráðið
við álversframkvæmdir og mikla
þenslu á fasteignamarkaði.
Til lengri tíma er að mati
Tryggva Þórs sterk fylgni á milli
launa og húsnæðisverðs. Heimilin
í landinu verja því nokkurn veg-
inn sama hluta ráðstöfunartekna
sinna í húsnæði sé horft yfir
lengra tímabil. Ástæðan er að
þegar húsnæðisverð fer vel yfir
byggingakostnað er það hvati fyr-
ir verktaka að hefjast handa.
Markaðurinn leitar því jafnvægis.
Niðurstaðan er því sú að breyting
veðhlutfallsins verði tekin í hæg-
um skrefum. „Því hægari sem að-
lögunin verður þeim mun minni
verður þrýstingurinn á verð-
hækkanir,“ sagði Tryggvi.
Þrýstingur á vexti
Frá sjónarhóli hagstjórnar-
innar myndi þensla á fasteigna-
markaði samhliða álversfram-
kvæmdum leiða til hærri stýri-
vaxta en ella. Hækkun stýrivaxt-
anna myndi þvínæst leiða til
gengisstyrkingar og hækkunar
almennra vaxta. Það ástand
myndi bitna hart á skuldsettum
einstaklingum og fyrirtækjum
og veikja stöðu útflutnings-
greina.
Skattalækkun gæti líka ef ekki
er gætt varúðar valdið sömu
vandræðum. Pétur Blöndal al-
þingismaður talaði fyrir boðuð-
um skattalækkunum. Hann sagði
að út frá hagfræðinni mætti
aldrei lækka skatta. Ekki mætti
lækka þá á uppgangstímum þar
sem það ylli þenslu. Ekki á
krepputímum vegna þess að þá
yrði afkoma ríkissjóðs neikvæð
og ekki þegar jafnvægi ríkti, því
þá raskaðist jafnvægið. Stjórn-
málamenn hafa gjarnan notað
þessa upptalningu Péturs þegar
það þjónar pólitískum hagsmun-
um þeirra að lækka skatta, þegar
hagfræðingar gjalda varhug við
slíkum ráðstöfunum. Már Guð-
mundsson vísaði þessum fullyrð-
ingum Péturs út í hafsauga. Hann
sagði að frá sjónarhóli hagfræð-
innar mætti þvert á móti alltaf
lækka skatta. Í þensluástandi,
eins og fyrirsjáanlegt er, mætti
hins vegar ekki lækka skatta
nema að ríkið dragi saman segl-
in, helst meira en sem nemur
skattahækkunum.
Sögulega séð er hins vegar
erfitt að halda aftur af ríkisút-
gjöldum á þenslutímum, hvað þá
að draga verulega úr þeim.
Már benti á að þær viðvaranir
sem hann setti fram varðandi út-
lán bankanna og lækkun skatta
yrði að skoðast í því ljósi að hann
væri starfsmaður Seðlabankans.
„Starfsmenn Seðlabanka fá borg-
að fyrir að hafa áhyggjur.“
Pétur Blöndal viðurkenndi að
niðurskurður hjá ríkinu væri
óraunhæft markmið. Hann sagð-
ist samt sem áður hlynntur skatta-
lækkunum. Mikilvægt væri að
kynna lækkunaráformin áður en
kæmi að fjárlagagerð. Reynslan
sýndi að erfitt væri að verjast
ásókn í peninga sem væru til.
Virkjun hins blanka Íslendings
Til þess að koma í veg fyrir of-
þenslu vildi Pétur virkja. Virkjun-
arkosturinn er auðlind sem Pétur
hefur fundið og hann nefnir „hinn
blanki Íslendingur“. Fyrirbæri
sem ekkert sparar og er ónæmur
fyrir vöxtum og kostnaði vegna
lántöku sinnar. Pétur taldi að gera
mætti markaðsátak og kenna Ís-
lendingum að spara. Þannig
myndu auknar ráðstöfunartekjur
vegna skattalækkana ekki valda
þenslu heldur renna í þjóðhags-
legan sparnað. Þannig færi
skattalækkun í sparnað, ríkið
keypti skuldabréf á markaði og
greiddi erlendar skuldir eða
frysti upphæðina í Seðlabankan-
um. Ekkert myndi breytast nema
að hinn blanki Íslendingur myndi
eignast sparnað.
Ekki skal efast um það að jafna
stærðfræðingsins Péturs Blöndal
gangi upp á pappírnum. Svipur
hagfræðinganna á fundinum gaf
ekki tilefni til þess að ætla að um
tímamótauppgötvun væri að ræða
í hagfræði, né að líklegt væri að
hugmyndin gengi upp í hagfræði-
legum veruleika. Eftir standa hin-
ar klassísku kenningar um að ekki
sé bæði hægt að éta köku og eiga.
haflidi@frettabladid.is
VIRKJUN BLANKRA ÍSLENDINGA
Pétur Blöndal alþingismaður vill virkja hinn blanka Íslending. Hann telur að kenna þurfi þjóðinni að spara með markaðsátaki.
ÚTLÁNAAUKNINGIN
Ingvi Örn Kristinsson, framkvæmdastjóri verðbréfasviðs Landsbankans, telur að draga muni úr erlendum lánum vegna umbreytingarverk-
efna. Tryggvi Þór Herbertsson, forstöðumaður Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands, telur óráðlegt að fara of geyst í hækkun íbúðalána þar
sem það auki verðbólguþrýsting og hækki vexti.
Ef það gerist er
líklegt að tímabund-
in bóla myndist á fasteigna-
markaði þegar framboð get-
ur ekki mætt eftirspurn.
Þetta getur ógnað fjármála-
legum stöðugleika í landinu.
,,