Fréttablaðið - 29.07.2004, Side 18

Flokka-Saga
Tæpast er það tilviljun að útvarpskonan
vinsæla, Arnþrúður Karlsdóttir, valdi
þekktan framsóknarmann, Óskar Bergs-
son fyrrverandi varaborgarfulltrúa
flokksins, til að leysa sig af á Útvarpi
Sögu meðan hún er i sumarfríi.
Arnþrúður er sjálf yfirlýst framsóknar-
kona og fyrrverandi frambjóð-
andi flokksins. Með Óskari
vilja fjórmenningarnir á Út-
varpi Sögu líklega tryggja
pólitískt jafnvægi í dag-
skránni og telja þá að
það sé best gert með
því að endurspegla
litróf stjórnmálaflokk-
anna: Ingvi Hrafn er
sjálfstæðismaðurinn
(eða kannski öllu heldur heimastjórnar-
flokksmaðurinn), Hallgrímur Thorstein-
son tengdur við Samfylkinguna og
væntanlega er Sigurður G. Tómasson
þá talinn bæði grænn og rauður.
Sneri heim þjóðhetja
Össur Skarphéðinsson líkti endalokum
fjölmiðlamálsins við orrustuna við
Waterloo, hina síðustu sem Napóleon
keisari háði. Í Viðskiptablaðinu, sem er
mjög velviljað ríkisstjórninni og forsæt-
isráðherra sérstaklega, er í gær lagt út
af þessum ummælum: „Glöggir stjórn-
arsinnar hafa bent á að sennilega sé
þetta hárrétt. Jón Ásgeir sé Napóleon.
Davíð Oddsson hertoginn af Well-
ington, Halldór Ásgrímsson hinn aldni
og þrautreyndi prússneski herforingi
von Blucher og Össur Skarphéðinsson
hinn mistæki liðsforingi Napóleons,
Grouchy, sem sumir telja ábyrgan
fyrir ósigri hans. Eftir orrustuna
var Napóleon sem kunnugt er
sendur í útlegð á Sankti Hel-
enu, von Blucher hélt áfram
hernaði en færðist of mikið í
fang og beið mikinn ósigur
í París. Wellington lét hins
vegar Waterloo verða sinn
síðasta bardaga og sneri
heim þjóðhetja. Eftir nokkuð
stormasama forsætisráð-
herratíð, sem einkenndist af
þrjósku hans, varð hann utan-
ríkisráðherra.“ Og blaðið lýkur
hugleiðingu sinni með þessum
orðum: „Sjáum til“.
Frönsku byltingarmennirnir, sem
tóku Bastilluna í París 1789 og
breyttu heiminum, voru að jafnaði
einn og fimmtíu á hæð og vógu um
45 kg hver. Þeir voru eins og ferm-
ingarstelpur á okkar dögum. Eftir
það tók að togna úr Frökkum. Evr-
ópumenn voru þó 20 cm lægri í
loftinu fyrir 150 árum en þeir eru
nú. Íslenzkir karlar hafa hækkað
um 10 cm að jafnaði síðan um
aldamótin 1800, konur um 13 cm.
Og hvað með það? – spyr nú les-
andinn.
Allt þetta skiptir máli, því að
líkamshæð segir mikla sögu um
hagsæld þjóðar aftur í tímann –
um mataræði, mengun, heilsufar,
húsakost, streitu og þannig áfram.
Þyngdin segir minna: hún ræðst af
fæðuneyzlu umfram orku-
brennslu á nýliðinni tíð. Staðtölur
um líkamshæð bregða nýrri birtu
á vöxt og viðgang þjóða og saman-
burð lífskjara milli landa og fylla
ýmsar eyður, sem þröngir hag-
rænir lífskjarakvarðar svo sem
þjóðartekjur á mann eða vinnu-
stund ná ekki að fylla. Hollending-
ar og Íslendingar eru einum cm
hærri að jafnaði en Danir, Norð-
menn og Svíar, og þeir eru aftur
þrem cm hærri í loftinu en Bretar
og Bandaríkjamenn. Fyrir 250
árum voru Bandaríkjamenn þó að
jafnaði sjö cm hærri en Bretar.
Hvernig víkur þessu við?
Lausn gátunnar virðist vera
þríþætt, eða svo segja þeir, sem
fást við að rekja líkamsmál saman
við lífskjaramælingar. Norður-
lönd eru í fyrsta lagi rík: þau hafa
lyft sér upp úr örbirgð til alls-
nægta á einni öld, enn hraðar en
önnur Evrópulönd yfirleitt. Norð-
urlandaþjóðirnar eru í öðru lagi
heilsuhraustar, og svo er fyrir að
þakka m.a. góðri heilbrigðisþjón-
ustu, sem allir eiga greiðan að-
gang að. Og lífsgæðunum er í þrið-
ja lagi tiltölulega jafnt skipt á
milli fólks á Norðurlöndum í skjóli
almannatrygginga, svo að enginn
þarf að bera mjög skarðan hlut frá
borði. Það er þriðja og síðasta at-
riðið, sem einkum greinir Norður-
löndin frá Bandaríkjunum. Ríkir
Bandaríkjamenn ná að sönnu svip-
aðri líkamshæð og Norðurlanda-
menn, en ójöfnuðurinn í skiptingu
auðs og tekna í Bandaríkjunum er
slíkur, að tugir milljóna Banda-
ríkjamanna – þeir, sem ala börnin
sín upp í fátækt, eiga ekki aðgang
að heilbrigðistryggingum og
læknishjálp og þannig áfram – ná
ekki sömu líkamshæð og hinir.
Þarna virðist hundurinn liggja
grafinn.
Samhengið milli hæðar og
efnahags leynir sér ekki í tiltæk-
um staðtölum. Vestur-Þjóðverjar
eru t.a.m. einum cm hærri en
Austur-Þjóðverjar í öllum aldurs-
flokkum. Hvítir Bandaríkjamenn
eru að jafnaði fimm cm hærri en
svartir á öllum aldri. Hátekju-
menn þar vestra eru yfirleitt
einum til tveim cm hærri en lág-
tekjumenn, óháð aldri. Háskóla-
gengnir Bandaríkjamenn eru að
jafnaði þrem cm hærri en þeir,
sem aðeins hafa lokið grunnskóla-
prófi, einnig óháð aldri, og þannig
áfram. Tölur frá öðrum löndum og
öðrum tímum segja svipaða sögu.
Það er einnig fróðlegt að skoða,
hvernig mannhæðartölurnar hafa
breytzt með tímanum. Banda-
ríkjamenn á sjötugsaldri eru
tveim til þrem cm hærri en Þjóð-
verjar á sama aldri. Það er trúlega
til marks um efnahagslega yfir-
burði Bandaríkjanna umfram
Þýzkaland á þeim tíma, þegar
þessi kynslóð var að vaxa úr grasi.
Bandaríkjamenn á þrítugsaldri
eru á hinn bóginn tveim til þrem
cm lægri en Þjóðverjar á sama
reki. Bandaríkjamenn hafa m.ö.o.
verið að dragast aftur úr Evrópu,
einkum Norðurlöndum, enda eru
Norðurlandamenn ívið hærri í
loftinu en Þjóðverjar. Aðrar vís-
bendingar leggjast á sömu sveif.
Rösklega fimmti hver kani á við
offituvanda að stríða, og offita er
oft fátæktareinkenni. Bandaríkja-
menn lifa skemur en margar Evr-
ópuþjóðir.
Og hér er þá hugsanlega
kominn vísir að lausn á gátu, sem
hagfræðingar og aðrir hafa glímt
við mörg undangengin ár. Gátan
er þessi: hvers vegna virðist
mikill ójöfnuður í skiptingu auðs
og tekna í Bandaríkjunum – mun
meiri ójöfnuður en tíðkast í
Evrópu að Bretlandi einu undan-
skildu – ekki hafa bitnað á hag-
sæld Bandaríkjanna? Þjóðar-
tekjur á hverja vinnustund í
Bandaríkjunum eru svipaðar og í
mörgum Evrópulöndum, svo að
hagsældin er á þennan kvarða
svipuð á báðum stöðum. En
þjóðartekjur á mann eða vinnu-
stund segja samt ekki alla söguna.
Ójöfnuðurinn fyrir vestan virðist
m.ö.o. ekki hafa bitnað á meðal-
tekjum manna þar, en hann virðist
á hinn bóginn hafa bitnað svo á fá-
tæklingum, að þeir hafa ekki náð
sömu líkamshæð og aðrir og draga
því niður meðalhæð bandarísku
þjóðarinnar.
Og hér er þá einnig komin
hugsanleg skýring á því, hvers
vegna það byrjaði að togna úr
Frökkum eftir byltinguna 1789.
Afkomendur byltingarmannanna
náðu með tímanum svipaðri hæð
og afkomendur aðalsins. Frelsi,
jafnrétti og bræðralag glæða og
bæta vöxtinn. ■
Þ ótt það sé alltaf erfitt að draga ályktanir af verðkönnun áfimmtán vörutegundum má þó sjá af könnun, sem Frétta-blaðið birtir í dag, að áhrif samkeppni í matvöruverslun er
mismikil eftir vörutegundum. Í könnuninni sést mjög mikill
munur á verði á grænmeti og ávöxtum eftir verslunum, töluverð-
ur munur á verði á þurrvöru og nýlenduvörum en minnsti munur-
inn er á verði á mjólkur- og kjötvörum.
Verðmismunur milli verslana ber ekki aðeins vott um virka
samkeppni heldur sýnir líka mismun í þjónustu og jafnvel gæðum.
Mikill munur á verði gefur til kynna að neytandinn hafi val. Hann
getur valið betri gæði, betri þjónustu og lengri opnunartíma – og
greitt fyrir það í vöruverðinu. En hann getur líka valið lægra verð,
takmarkaða þjónustu og minna vöruúrval. Í könnun Fréttablaðsins
var verðmunur á grænmeti og ávöxtum milli ódýrustu verslunar-
innar og þeirra dýrustu tæplega 114 prósent. Sambærilegt hlutfall
í nýlenduvörum var rúmlega 53 prósent. En í mjólkur- og kjötvör-
um var munurinn aðeins tæplega 30 prósent. Ef við gefum okkur
að meðalverð á mjólkur- og kjötvörum breytist ekkert við frjálsari
verðlagningu leiðir það eftir sem áður til þess að í ódýrustu versl-
ununum myndi verð á þessum lífsnauðsynjum lækka um 22 pró-
sent miðað við verðmuninn á nýlenduvörunum og um heil 36 pró-
sent miðað við verðmuninn á grænmeti og ávöxtum. Þeir neytend-
ur sem teygðu sig eftir ódýrari landbúnaðarvörum gætu þá sótt
þær í ódýrari verslanir. Fyrirkomulagið á viðskiptum með mjólk-
ur- og kjötvörur í dag er hins vegar með þeim hætti að framleið-
endur halda þessum vörum að mestu utan samkeppni og stjórn-
völd girða fyrir samkeppni frá útlöndum.
Hér að ofan var tekið dæmi af því hvaða áhrif frjálsari verð-
lagning á landbúnaðarvörum gæti haft á vöruverð. Þar var þó ekki
gert ráð fyrir að eðlilegri viðskiptahættir leiddu til almennrar
verðlækkunar. Það verður þó að telja næsta öruggt; sérstaklega ef
opnað verður fyrir samkeppni að utan. Flestir íslenskir neytendur
kannast við afleiðingar af auknu frelsi í viðskiptum með ávexti og
grænmeti. Það þekkist varla lengur að lélegt grænmeti sé selt á Ís-
landi á uppsprengdu verði. Aukið frelsi í viðskiptum með land-
búnaðarvörur gæti því leitt til þess að þær lækkuðu um allt að 50
prósent í ódýrustu búðunum.
Ein af þeim skattatillögum sem stjórnarflokkarnir eru að skoða
er lækkun á virðisaukaskatti á matvörum úr 14 prósentum í sjö
prósent. Slíkt gæti leitt til sex prósenta lækkunar á matvöru. Þessi
skattalækkun þykir góð, meðal annars vegna þess að hún jafnar
aðstöðu fólks. Allir þurfa að borða en það eru takmörk fyrir hvað
hver getur borðað mikið. Lækkun matarverðs kemur því öllum til
góða en vegur hlutfallslega þyngst í buddu þeirra sem hafa lægri
launin.
Lækkun matarverðs með lækkun virðisaukaskatts virkar hins
vegar veigalítil aðgerð í samanburði við þær kjarabætur sem
gætu falist í aukinni samkeppni í viðskiptum með mjólkur- og kjöt-
vörur. Og slík aðgerð leiðir ekki síður til kjarajöfnunar en lækkun
virðisaukaskatts. Stjórnvöld hljóta að horfa fram á veginn og meta
áhrif óbreyttra viðskiptahátta á kjör alls þorra fólks í stað þess að
horfa aftur í von um að geta fryst óbreytt ástand í landbúnaðar-
málum. ■
29. júlí 2004 FIMMTUDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Verðkönnun Fréttablaðsins sýnir galla á viðskipta-
háttum okkar með landbúnaðarvörur.
Landbúnaður
skerðir kjör
Margt býr í hæðinni
ORÐRÉTT
Mikilvæg yfirlýsing
Það er ekkert í bíó sem mig
langar að sjá.
Þröstur Helgason umsjónarmaður
Lesbókar Morgunblaðsins.
Morgunblaðið 28. júlí
Handaflið
Tvö einkenni í öllu tali flestra
stjórnmálamanna þegar þeir ræða
hinn frjálsa markað eru stjórn-
lyndisviðhorf og tortryggni. Stjórn-
málamenn, og þá einkum þeir til
vinstri, vilja gjarnan beita mark-
aðnum eins og verkfæri, og knýja
hann til ákveðinnar hegðunar sem
er þeim að skapi.
Geir Ágústsson.
DV 28. júlí.
“Sénsar“ hættulegir
Margir hafa tekið upp þann sið í
umferðinni að gefa öðrum öku-
mönnum „séns“. Með þessu er fólk
að beygja umferðarreglurnar og
skapar oft á tíðum hættu fyrir þá
ökumenn sem á eftir þeim aka en
þeir átta sig ekki í öllum tilvikum
á meintri greiðvikni þeirra öku-
manna sem gefa „séns“.
Bjarki M.B. í Velvakanda.
Morgunblaðið 28. júlí
Mín skemmtun
Nei, nei. Ég hef mjög gaman af póli-
tík. Pólitík er alveg stórskemmtileg.
Ég fer ekki í bíó. Ég fer ekki í leik-
hús og ekki á ölstofur. Þannig að
pólitíkusarnir sjá um að svala
skemmtanafýsn minni.
Hjálmar Hjálmarsson leikari svararar
spurningunni „Leiðist þér pólitík?“
DV 28. júlí..
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
HÆÐ OG ÞYNGD
ÞORVALDUR
GYLFASON
Og hér er þá
hugsanlega kominn
vísir að lausn á gátu, sem
hagfræðingar og aðrir hafa
glímt við mörg undangengin
ár. Gátan er þessi: hvers
vegna virðist mikill ójöfnuð-
ur í skiptingu auðs og tekna
í Bandaríkjunum – mun
meiri ójöfnuður en tíðkast
í Evrópu að Bretlandi einu
undanskildu – ekki hafa
bitnað á hagsæld Banda-
ríkjanna?
,,
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871