Fréttablaðið - 12.06.2004, Síða 39

LAUGARDAGUR 12. júní 2004 27



 

 

 


 
   
 
   

 

   




 
  
 !
 "!# $%%


&
' (
!#) $%%***+ Ég grobba mig stundum af því við
Spánverja að þrjú orð í spænsku
séu komin úr íslensku: saga, géis-
er og edredón. Tvö fyrstu þarf
ekki að útlista; þau hafa smogið
inní mörg tungumál. Það þriðja er
öllu myrkara við fyrstu sýn en er
auðvitað sama orð og æðardúnn
og einskonar hluti fyrir heild því
að hér hefur innvolsið farið að
tákna bæði innihald og ílát:
edredón þýðir nefnilega sæng á
spænsku. Ekki þekki ég eftir
hvaða leiðum þetta orð hefur
komist inní málið. Orðabók Hinn-
ar konunglegu spænsku málaka-
demíu rekur það ekki lengra en til
frönsku.
Tapas dregið af tappa
Fáein spænsk orð virðast vera
að ná nokkurri málfestu meðal Ís-
lendinga. Þar á ég aðallega við
þau sem íslensk átvögl taka sér
bókstaflega í munn þegar þau úða
t.d. í sig mexíkóskum mat og nota
um hann þarlend orð. En einkum
finnst mér hið alspænska tapas
vera orðið fólki tamt og þá notað
sem hvorugkynsorð í eintölu, lík-
tog tópas: það tapasið, þótt tapas
sé í raun fleirtalan af tapa sem
(svona til upplýsingar) er skylt
orðinu tappi. Ég hef reyndar leyft
mér að kalla þessa spænsku smá-
rétti smættlur á íslensku, sbr eitt-
hvað smátt, en það er önnur saga.
Hreintungumaður
Ekkert tungumál er óspjölluð
mær – sem betur fer. Ekki ís-
lenska heldur. Hún hefur alla tíð
tekið erlend orð uppí til sín, gert
að sínum, ok urðu samfarar þeirra
góðar. Sum líta jafnvel svo ís-
lenskulega út eftir þau beðmál að
fæsta grunar að þar séu ekkisins
útlendingar á ferð. Nægir þar að
nefna orðin keðja eða skóli. Ég sé
á vefstæði eins forsetaframbjóð-
andans að hann varar við því mál-
farslega lauslæti sem honum þyk-
ir skína útúr ýmsu á Íslandi nú:
erlendar nafngiftir á fyrirtækjum
og svo framvegis. Ég er í grund-
vallaratriðum hreintungumaður –
einhverstaðar finnst mér ég hafa
lesið að Jón heitinn Helgason
skáld og fræðimaður í Kaup-
mannahöfn hafi sagt að annað-
hvort héldu Íslendingar í útlönd-
um tungu sinni hreinni eða glopr-
uðu henni niður – en þó held ég að
hæfilegt málfarslegt lauslæti sé
upplífgandi, stundum meirað-
segja nauðsynlegt. Engum dettur
t.a.m. í hug að amast við orðum
einsog jeppi sem er líklega um-
þaðbil sextugt eða miklu eldri
tökuorðum einsog tafl, herbergi,
gjalt, frú, kurteis eða öllum kristi-
legu orðunum, t.d. kristni, obláta,
kaleikur, kirkja, engill, djöfull,
prestur eða biskup, hvort heldur
hann er barinn eða óbarinn. En
eitt er að stunda heilsusamlegt
framhjáhald með öðrum tungu-
málum og taka einstaka erlent orð
uppí til sín þegar þörf krefur og
annað að stunda einhvern déskot-
ans undirlægjuhátt, liggja kylli-
flatur með allt niðrum sig og gley-
pa hvaðeina sem að kjafti kemur
hrátt og ótuggið, stunda einhvers-
konar subbulegar munngælur og
þá aðallega við vesturheimska
ensku sem nú lemst yfir Ísland
einsog uppstyttulaus húðarrign-
ing. Þessari þýlund fylgir nefni-
lega ekki aukin gróska heldur
gelding og sauðgrátleg vönun ef
ekki andleg fötlun. Og æ fleiri
geldingartöngum virðist mér
sveiflað svo að orð verða stein-
runnin og þau dagar uppi í einni
stellingu einsog nátttröll í birt-
ingu.
Ósama
Fyrir allmörgum árum heyrði
ég heima á Íslandi ónefndan mann
hringja í Flugfélagið og spyrja: Er
ekki fært til Akureyri? Mér hrein-
lega brá. Þetta er að vísu skiljan-
leg setning en svo steingeld að
manni sígur allur larður, enn geld-
ari en þegar fólk segist vera að
fara í frí til Portúgal, Mexíkó,
Osló eða í flugumsjón og friðar-
gæslu til Afganistan í stað Portú-
gals, Mexíkós, Óslóar, Afganist-
ans. Hvað eftir annað rekst ég á
það í íslenskum vefritum að geld-
ingartöngunum hefur verið beitt,
einkum þó þegar um erlend nöfn
er að ræða: lög John Lennon, ræða
Tony Blair, flugferðir Icelandair, í
þjóðarpúlsi Gallup... í stað þess að
gera þeim það hátt undir höfði að
gefa þeim a.m.k. eignarfall: Johns
Lennons, Tonys Blairs, Icelanda-
irs, Gallups. Og þetta síast líka
inní þau íslensku: húsið hennar
Sirrý, með Ingveldi Ýr... þótt Ýr
beygist Ýr, Ýri, Ýri, Ýrar... Þó eru
sumir einnig líktog að troða í
punginn aftur með því að klína
einhverju undarlegu eignarfall-
sessi, líklega enskættuðu, aftaná
erlend karlamannsnöfn sem enda
á a-i: Osamas bin Laden… hef ég
séð einhverstaðar… þegar hér
færi best að hafa þetta óbeygt eða
hneigja til kvenkyns, sbr Sturla,
Sturlu... Það væri a.m.k. gott á
helvítið hann Osama að svín-
beygja hann á kvenveg og kalla
Ósömu… ■
Og æ fleiri
geldingartöngum
virðist mér sveiflað svo að
orð verða steinrunnin og
þau dagar uppi í einni
stellingu einsog
nátttröll í birtingu.
,, ÓSAMA„Það væri a.m.k. gott á helvítið hann Osama að svínbeygja hann á kvenveg og kallaÓsömu,“ segir Kristinn R. meðal annars í pistli sínum.
KRISTINN R. ÓLAFSSON
skrifar frá Madríd.
■ Skámánifrá Spáni
Lauslæti og geldingartangir
26-39 (26-27) Punisher/Kristinn 11.6.2004 15:41 Page 3