Tíminn - 29.04.1973, Blaðsíða 19

Tíminn - 29.04.1973, Blaðsíða 19
Sunnudagur 29. april 1973. TÍMINN 19 titgefandi: Framsóknarflokkurinn Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór- arinn Þórarinsson (ábin.), Jón Helgason, Tómas Karlsson, Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaðs Timans). Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisiason. Ritstjórnarskrif- stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif- stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusfmi 12323 — aug- lýsingasimi 19523. Askriftagjald 300 kr. á mánuði innan lands, i lausasölu 18 kr. eintakið. Blaðaprent h.f - Dýrtíðarvandinn 1 setningarræðu sinni á aðalfundi miðstjórn- ar Framsóknarflokksins sl. föstudag gerði Ólafur Jóhannesson, forsætisráðherra, m.a. að umtalsefni verðbólguvandann, sem nú er við að fást og sagði m.a.: „Rikisstjórnin hefur hvað eftir annað bent á leiðir, sem hefðu getað haldið aftur af vixl- verkunum kaupgjalds og verðlags og hamlað gegn verðbólgu, en þær hafa ekki hlotið byr. Stjórnarandstaðan hefur lagzt gegn öllum slik- um tilraunum. Hún hefur ekki bent á nein úr- ræði. Stjórnarandstæðingar hafa jafnan verið fremstir i flokki um hvers konar kröfugerð, hvort heldur á sviði verðlags eða launa. Þeir hafa með öllum ráðum ýtt undir verðbólguþró- unina. Hafi þeir haldið, að þeir gætu gert stjórninni ógagn, hefur allt ann&'ð orðið að vikja — allri skynsemi verið ýtt til hliðar. Svo halda þessir menn fundi undir einkunnarorð- unum „Stöndum vörð um þjóðarhag.” Það eru svo sannarlega öfugmæli i þeirra munni. Gjörðir þeirra segja allt annað. Þeir gætu miklu heldur tekið sér i munn orðin: ,,Hvað varðar okkur um þjóðarhag, ef hægt er að koma stjórninni á kné?” í baráttunni við verðbólguvandann getur stjórnin vissulega fært fram ýmislegt sér til varnar. Það hefur fleiri gengið ilia baráttan við verðbólguna. Viðreisnarstjórnin lofaði stöðvun verðbólgu, og taldi allt annað unnið fyrir gýg, ef það ekki tækist. Efndirnar þekkja allir. Verðbólgan hefur vissulega ekki vaxið meira að meðaltali i tið núverandi stjórnar en þeirrar fyrrverandi. En það er út af fyrir sig litil afsök- un. Hins vegar er það mikil málsvörn, að mikil dýrtiðar- og verðbólgualda gengur nú að heita má yfir öll lönd veraldar. Allt um það getum við ekki verið ánægðir með niðurstöðuna I þessum efnum og okkur er þar mikill vandi á höndum, og getur brugðið til beggja vona, hversu fram úr verður ráðið. Ég hefi marglýst þeirri skoðun minni, að ég tel hið núverandi sjálfvirka visitölukerfi gallað og er þeirrar skoðunar, að það eigi verulegan þátt I hinni óheillavænlegu verðbólguþróun. En visitölukerfið byggist á samningum á milli vinnuveitenda og verkalýðsfélaga. Þar munu vart fást á nokkrar breytingar fyrr en þá i samningum næsta haust. En ég held, að þá verði að leggja áherzlu á endurskoðun og breytingu á visitölukerfinu, t.d. i átt við það, sem tiðkast I nálægum löndum. óbeinir skattar og tilteknar munaðarvörur þurfa að fást tekn- ar út úr kaupgreiðsluvisitölu. Á hana ætti einn- ig að setja tiltekið þak. Slikar breytingar ættu ekki að þurfa að verða almennum launþegum i óhag, þvi að i rauninni tapa engir meira en launþegar, a.m.k. hinir launalægri, á hinni skefjalausu verðbólguþróun, þegar litið er lengra en rétt til næsta leitis. Takist ekki að ná skynsamlegu samkomulagi um þessi mál, verður hvaða rikisstjórn sem er erfitt að hafa nokkra stjórn á efnahagsmálum. En ég held að i þessu efni sé vaknandi skilningur hjá aðilum vinnumarkaðarins. Ég vil þvi vona, að i haust takist að fá samkomulag um lagfæringar á þessu kerfi. En þó að endurskoðun þessara mála verði að biða haustsins er vart stætt á þvi, að rikisstjórnin standi hjá algerlega að- gerðalaus i sumar.” —T.K. Viðtal við Walter Lippmann: Nixon gegnir vissu sögulegu hlutverki Honum hefur orðið tiltölulega vel ágengt Walter Lippmann fyrrverandi fréttaskýrandi er frægur fyrir skrif sin um stjórnmál. Ronald Steel skrifar nú ævisögu Lipp- manns og er auk þess höfundur bókanna „Pax Americana” og „Imperialists and Other Heroes”. Hann átti viötal viö Lippmann i ibúö á Manhattan 25. febrúar i vetur og fer viðtaliö hér á eftir: — Nixon hefir nú gegnt for- setastörfum i rúm fjögur ár. Hvaða dóm viltu leggja á frammistöðu hans? — Nixon hefir fengið það hlutverk i bandariskri sögu að slæva, jafna og lægja róman- tiskar öfgar hinnar banda- risku heimsvaldastefnu og bandariskrar ofþenslu. Ég á við ofþenslu loforða og vona, — hið mikla þjóðfélag, banda- riska yfirburði — eða allt, sem þurfti að lægja vegna þess, að það reisti okkur hurðarás um öxlog var ofætlun samkvæmt eðli málsins. Þetta hefir verið hans höfuðhlutverk og ég held, að honum hafi orðið tiltölulega vel ágengt. — Þú hefir gagnrýnt hann fyrir að draga Vietnamstyrj- öldina á langinn, en hvert er álit þitt á stefnu hans i innan- rikismálum? — Hann gerir allt, sem hann . heldur að sé haganlegt. — Þarf það að vera slæmt I sjálfu sér? — Nei, alls ekki. Hann fylgir kenningum Keynes, þegar honum hentar, en ekki endranær. Og þannig verða opinberir fulltrúar að bregðast við. — Þér virðist hann hneigður til að fara eftir almennings- álitinu. — Hann er afar kænn. — Þú gefur honum þá fremur góðan vitnisburð? — Já. Hann hefir gengt afar ógeðfelldu hlutverki, en sögu- leg nauðsyn knúði hann til að gegna þvi. — Litur þú á hinn mikla sigur, sem Nixon hlaut i viður- eigninni við McGovern, sem persónulegan sigur eða eitt- hvað annað og meira — til dæmis afneitun „hinnar nýju gjafar”, „hins mikla þjóð- félags” o.s.frv..? — Ég er þeirrar skoðunar, að útkoman úr baráttunni milli Nixons og McGoverns hafi blátt áfram orðið á þann veg, sem ávallt hljóti að verða i kosningum i þróuðu og iðn- væddu nútima samfélagi þegar grundvallarkenningum i heimspeki Jacobina og Rousseauista er hafnað. Með þessu á ég við þær skoðanir, að maðurinn sé fyrst og fremst góður i eðli sinu og unnt sé að gera hann full- kominn með þvi að gera um- hverfið fullkomið, og það verði gert fullkomið með þvi að skattleggja þorra manna til þess að standa fjárhagslegan straum af endurbótunum. Nútima þjóðfélag viðurkennir ekki þessa heimspeki og henni er þvi venjulega hafnað — Stundum kemur sú afneitun fram i fasisma, en höfnunin er að siðferði og hugsun jafngild honum án þess að bera öll hin ógeðfelldari einkenni hans. — Hvað áttu við með „sið- ferðilegu jafngildi” við fasisma? — Að minu viti er höfnun þjóðfélagsins — meginþorra fólks — á trú Rousseau-sinna á Walter Lippmann. meðfædd gæði mannsins og möguleika til fullkomnunar jafngild fasisma. Myndin, sem höfnunin tekur á sig, er annað mál. Hvort samfélagið undir- gengst einræði eða þingræðis- legt kerfi snertir ekki beint það, sem verið er að hafna. — Var þcssum kenningum hafnað vegna þess, að þær gengu of langt i framgirni, eða af þvi að þær voru i raun og veru óframkvæmanlegar? — Ég held, að þær set ji markið hærra en unnt sé að ná i mannlegu samfélagi. Þær eru heimspekilega og siðferði- lega ósannar. Maðurinn er ekki fyrst og fremst góður i eðli sinu og eðli hans verður ekki gert fullkomið með efna- hagsaðgerðum. Heimspeki Jacobina er hafnað i sérhverju þróuðu samfélagi vegna þess, að hún felur i sér tilraun til að ná með sköttum og fjár- veitingum árangri, sem ekki verður náð með þvi móti. Full- komið umhverfi, sem gerir manninn fullkominn, verður ekki skapað með stjórnar- athöfnum eða yfirleitt neinum þeim athöfnum, sem mér eru kunnar. — Heldur þú þá, að stefnan sjálf hafi i raun og veru brugð&t? — Ég held ekki að öll stefnu- atriðin eða umbæturnar yfir- leitt hafi brugðizt. En hugmyndin sjálf, sem til grundvallar liggur, hefir brugðizt. — Hafi hugtnyndinni sjálfri verið hafnað, hvað verður þá um viðleitnina til að koma á félagslegum breytingum meö stjórnarathöfnum? Hefir henni einnig verið hafnað? — Sú viðleitni heldur áfram, en saga mannsins greinir frá mörgum skyssum, sem hafnað hefir verið, og þetta er ein þeirra. — Telur þú viöleitnina til að koma á hvers konar félags- legum breytingum fyrir at- beina stjórnar óæskilega? — Hún er vissulega æskileg. Viðleitnin til að koma á umbótum er ekki röng, heldur hinn hugsjónalegi og heim- spekilegi skilningur, sem liggur að baki þessari ákveðnu tegund viðleitni. Villan liggur i trúnni á möguleikann til full- komnunar mannsins með stjórnarathöfnum. — Var McGovern fulltrúi þessarar hcimspeki? — Já, McGovern trúði á allt, sem á að leiða af þessari heimspeki og aðhyllist það af þvi, sem honum virðist vænlegt. Almenningur sýndi svo i kosningunum, að hann hafnar þessu. Þessi heimspeki hefir verið meira og minna rikjandi i hinum vestræna heimi siðan á átjándu öld. Al- menningur hefir aðhyllzt hana kynslóð eftir kynslóð. En nú er henni hafnað nálega hvar- vetna. Henni er ávallt hafnað fyrr eða seinna. — Voru markmiö „hinnar nýju gjafar” og „hins mikla þjóðfélags” grundvölluð á að- ferðum Rousseausinna og Jacobina? — Já, Við höfum lotið þessum skilningi á eðli sam- félagsins yfirleitt siðan á dögum Woodrow Wilsons að minnsta kosti. — Hafi þessari heimspeki nú verið hafnað endanlega, leiðir það þá til minni afskipta stjórnvalda af daglegu lifi þjóðarinnar i framtiöinni? — Nei. Ég held ekki að höfn- unin leiði til minni afskipta, en munurinn á möguleika til full- komnunar og möguleika til umbóta er ákaflega mikill. Trúnni á rikisstjórn sem tæki til fullkomnunar hefir verið hafnað. Almenningur hefir hafnað þeirri hugmynd, að unnt sé að nota rikisstjórnina — með þvi að ráð henni, með þvi að ná meirihlutanum eða taka sér hana með afli — til þess að koma þvi i kring, sem ég tel að sagan hafi nú sannað að sé óframkvæmanlegt. Þessi afneitun getur stundum komið fram i fasisma, en sú varð ekki raunin hér. Hún kom hinsvegar fram i þeirri útgáfu af stefnu Republikanaflokks- ins, sem dennd er við Nixon. En spilling hennar eða öfga- fyllri útgáfa gæti leitt til fasisma alveg eins og fasisminn getur leitt til nazisma. Skoðanir Jacobina og Rousseausinna á sam- félaginu og mannlegu eðli geta leitt til háskalegustu af- brigða fasisma og jafnvel nazisma, ef þær eru ekki látnar lúta ákveðnum hömlum. — Frjálslyndir menn ættu þá að fagna þessari rikisstjorn, vegna þess, að hún hafi komið i veg fyrir viðbrögð sem hefðu getað leitt til fasisma? — Ég studdi Nixon árið 1968 og ég tók hann langt fram yfir McGovern 1972. I ljósi þess svara ég játandi. Það þýðir þó ekki.aðégséákafur fylgjandi Nixons. Hlutverk hans er sögulegs eðlis. Nixon hefir framkvæmt sögulegt nauðsynjaverk, sem varð að inna af höndum, ef koma átti i veg fyrir að bandariskt sam- félag spryngi i loft upp, sundraðist eða hryndi til grunna. — Nixon hefir vissulega höfðað til sjálfsbjargar og snúizt gegn félagslegum vel- ferðaráformum undangengin fjögur ár. Leiðir þetta ekki til harðúðugrar vanrækslu fá- tæklinga, nauðstaddra og yfir- gefinna? — Ég leit aldrei svo á, að áminnzt áform gætu i raun glætt vonir hinna yfirgefnu i samfélaginu, ef þú vilt nefna þá svo. Þessum áformum var lítt i hóf stillt, eins og hætt er i þróuðum þjóðfélögum. 1 okkar samfélagi voru þau sér- lega ertandi, enda hefði það, að taka frá hinum betur megandi, i raun merkt að Framhald á bls 39

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.