Fréttablaðið - 10.10.2004, Blaðsíða 32

20 10. október 2004 SUNNUDAGUR
Hvernig á að tala
við heyrnarlausa?
• Talaðu óhikað og greinilega.
Heyrnarlausir eru vanir að tala
við fólk sem kann ekki táknmál.
• Notaðu eðlilegar bendingar,
bentu á það eða þann sem
þið eruð að ræða um og not-
aðu svipbrigði.
• Talaðu svolítið hægar en þú
gerir vanalega.
• Hreyfðu munninn greinilega
en ekki ýkt. Ekki hrópa.
• Snúðu þér á móti birtunni.
• Vertu ekki með tyggigúmmí
uppi í þér eða annað sem
truflar varalestur.
• Skrifaðu einfaldar og greinileg-
ar setningar. Íslenskan er
heyrnarlausum Íslendingum
sem útlenskt mál.
„Það er eins og risastór verðmiði hangi á okkur heyrnarlausum og marg-
ir eru ofsalega sárir yfir því.“
„Við viljum bara vera þátttakendur í samfélaginu og við getum gefið
heilmargt til þess.“
„Ég missi ekki af neinu þótt ég heyri ekki. Ég upplifi hlutina bara á
annan hátt“
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/F
RÉ
TT
AB
LA
Ð
IÐ
G
VA
Heyrnarlausir eru
sárreiðir stjórnvöldum
fyrir að greiða ekki
fyrir túlkanotkun
þeirra nema að tak-
mörkuðu leyti. Líf
heyrnarlausra er þó
ekki tómur barlómur
heldur horfa þeir
björtum augum á
tilveruna og reyna að
njóta flestra hluta sem
veröldin býður upp á.
Algjör þögn á baráttufundi
Steinunn Þorvaldsdóttir er fertug
og er því af 1964-árganginum svo-
nefnda. Það ár geisuðu óvenju
svæsnir rauðir hundar á landinu
þannig að 32 börn fæddust án
heyrnar. Þegar hún gekk í skóla
var börnum ekki kennt táknmál
heldur var svonefndri talmáls-
stefnu fylgt. Stefnan gekk út á að
kenna heyrnarlausum börnum að
tala í stað þess að nota táknmál.
Þegar Steinunn var fjórtán ára
risu hún og bekkjarfélagar
hennar upp og kröfðust þess að fá
að að læra táknmál. Atgangurinn
var mikill í mótmælunum, borð-
um var hent fram á gang og setu-
verkfall skipulagt. Á endanum
gáfu kennararnir sig og kennsla í
málinu hófst skömmu síðar.
Mörgum sem voru í skóla á
dögum talmálsstefnunnar hefur
gengið illa að læra að lesa og
skrifa og fyrir þá er túlkaþjón-
usta sérstaklega brýnt mál.
Steinunn segist sjálf ekki eiga í
vandræðum með lestur eða
skrift. Hins vegar finnst henni illt
að þurfa að greiða túlki úr eigin
vasa í hvert sinn sem hún þarf á
foreldrafund eða slíkt og við sum
tækifæri situr hún hreinlega
heima.
Eiginmaður hennar, Trausti
Jóhannesson, er einnig af 1964-
árganginum. Hann ætlaði í vik-
unni á námskeið til að geta stofn-
sett tölvuviðgerðarfyrirtæki en
engir peningar fengust frá yfir-
völdum til að borga túlki. Reikn-
ingurinn fyrir túlkun hefði hljóð-
að upp á 200 þúsund krónur og
því komst Trausti ekki á nám-
skeiðið, sér til sárra vonbrigða.
Þótt þau hjónin séu bæði
heyrnarlaus eru börnin þeirra
þrjú með fyrirtaksheyrn í eyrun-
um sínum sex. Þetta hefur hins
vegar aldrei valdið neinum erfið-
leikum í fjölskyldulífinu því
börnin fengu táknmálið með móð-
urmjólkinni og eru því tvítyngd.
Steinunn segir fjölskylduna gera
alveg sömu hluti og aðrar fjöl-
skyldur, ferðast, horfa á sjónvarp
og fara í bíltúra en heyrnarlausir
geta keyrt bíl rétt eins og þeir
sem heyra. Í ökutímunum þurfti
Steinunn hins vegar á túlki að
halda. ■
STEINUNN ÞORVALDSDÓTTIR Keyrir
jeppa um allar trissur en heyrir samt ekki í
bílflautunni.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/E
.Ó
L.
Heyrnarlaus hjón með heyrandi börn
Fyrir þá sem heyra erómögulegt að ímynda sérhvernig líf í algerri þögn
er. Engin tónlist, engar sam-
ræður, ekki eitt aukatekið hljóð.
Bara þögn. Heyrnarlausir eru
dæmdir til einangrunar í heyr-
andi og talandi samfélagi vegna
þess að samskipti þeirra við um-
heiminn eru svo takmörkuð.
Heyrnarlausir eru hins vegar
orðnir þreyttir á að horfa á sam-
félagið líða hljóðlaust framhjá
þeim, þeir vilja vera með og láta
í sér heyra. Það gerðu þeir á
mánudaginn þegar forsætisráð-
herra flutti stefnuræðu sína en
þá stóðu þeir á Austurvelli og
blésu í flautur til að vekja
athygli á stöðu sinni. Mótmæl-
endurnir heyrðu auðvitað ekki
sjálfir í flautunum en sjálfsagt
hefur þingheimur gert það.
Háværar kröfur
Það fyrsta sem vekur athygli á
skrifstofu Félags heyrnarlausra
er kyrrðin. Inni á kaffistofu fer
reyndar fram baráttufundur og
þar eru menn óðamála. Samt má
heyra saumnál detta.
Berglind Stefánsdóttir, for-
maður félagsins, er í góðu skapi
þegar hún tekur á móti blaða-
manni á skrifstofu sinni enda
hefur flautuþyturinn vakið at-
hygli. „Við vorum að mótmæla
skorti á fjárveitingum fyrir
túlkaþjónustu í hinu daglega lífi.
Okkur hafa verið réttar 3-4
milljónir af og til en þær klárast
yfirleitt á vordögum,“ segir
Berglind en heyrnarlausir eiga
eingöngu rétt á að fá túlkun grei-
dda þegar þeir leita læknis eða
ganga í skóla. „Það er margt sem
við eigum erfitt með að gera af
þessum sökum, til dæmis að
kaupa hús eða bíl, mæta á hús-
fundi eða í foreldraviðtöl eða
sækja námskeið á vegum vinn-
unnar sem gætu hækkað mann í
launum.“
Berglind telur að kröfur
heyrnalausra séu hógværar.
„Okkur reiknast til að tíu millj-
ónir króna þurfi til að laga stöð-
una.“ Í samanburði við aðrar
fjárveitingar hins opinbera eru
tíu milljónir ekki há tala enda
segir Berglind að mörgum svíði
að sjá hversu greiðlega fé fæst í
verkefni eins og landkynninguna
í París. Heyrnarlausir eiga hins
vegar erfitt með að bera þennan
kostnað sjálfir og margir kjósa
frekar að sitja heima en að draga
upp budduna. Þjónusta túlks
kostar allt að 7000 krónum á
tímann og slíkur kostnaður er
fljótur að safnast upp.
Aðspurð hvar draga eigi
mörkin í opinberu framlagi segir
Berglind að heyrnarlausir séu
eingöngu að fara fram á að hafa
sama rétt og aðrir til að taka þátt
í samfélaginu og bætir því við að
það sé misskilningur að þeir vilji
helst hafa túlk með sér öllum
stundum. „Það er ekki eins og við
höfum alltaf tíma til að gera eitt-
hvað með túlki.“
Töfrar táknmálsins
Táknmál er móðurmál heyrnar-
lausra og ólíkt því sem margir
búast við þá hefur hver þjóð sitt
táknmál enda eru þau því sem
næst sjálfsprottin. Um tíma
þótti yfirvöldum táknmál heldur
ómerkilegur tjáningarmáti og
því var kennsla í þeim bönnuð
víðast hvar í rúma öld. Það var
ekki fyrr en um 1980 sem það
fór að hljóta viðurkenningu á
ný.
Það er gaman að fylgjast með
Berglindi tala táknmál því mikil
svipbrigði og látbragð fylgir
máli hennar. „Látbragðið er al-
veg nauðsynlegt því annars
geturðu ekki gert þig skiljanleg-
an,“ segir hún, vitaskuld á tákn-
máli. Lýsingar eru gjarnan
tjáðar með andlitinu, til dæmis
er ekki hægt að segja „fyrir
löngu síðan“ nema að píra augun.
Að sögn Berglindar er jafnvel til
sérstakt barnamál því smáfólkið
er ekki með fullkomna stjórn á
handahreyfingum og setur hend-
urnar því ekki á réttan stað. Ung-
lingarnir sletta og eru oft slapp-
ari í hreyfingum og gamalt fólk
notar stundum forn tákn sem
yngra fólkið skilur ógjarnan.
Þótt hver þjóð eigi sitt eigið
táknmál þá gengur heyrnarlaus-
um oft betur að skilja fólk af
öðru þjóðerni en þeim heyrandi
því táknin eru yfirleitt rökrétt.
Íslenska táknmálið er nokkuð
skylt því danska en eins furðu-
legt og það kann að virðast þá er
bandaríska táknmálið skyldara
því franska en því enska. Töfrar
táknmálsins eru því margir.
Tónlist og fuglasöngur
Fyrir heyrandi fólk eru fyrir-
bæri á borð við fuglasöng og tón-
list því sem næst ómetanleg.
Margir halda því að heyrnar-
lausir hljóti að fara á mis við
margt sem gefur lífinu gildi.
Þessu hafnar Berglind alger-
lega. „Ég sé fuglana fljúga, litina
og finn fyrir sólskininu. Eitt sinn
vorkenndi frænka mín mér
vegna þess að hún hélt ég væri
að missa af jólastemningunni,
jólalögum, klukkum og slíku. Ég
sagði henni að horfa í kringum
sig, á fólkið, á snjóinn, á jóla-
ljósin og rauðu litina í gluggun-
um. Ég missi ekki af neinu
heldur upplifi hlutina bara á
annan hátt.“ En hvað með tón-
list, geta heyrnarlausir notið
hennar? Berglind segir heyrnar-
skerta oft fara á rokktónleika og
mörgum þyki gaman að syngja á
táknmáli því þannig má sjá takt-
inn. „Ég fór eitt sinn á óperu og
hafði gaman af, enda var hún
textuð. Við heyrnarlausir förum
nú samt ekki mikið á tónleika,“
segir Berglind Stefánsdóttir að
lokum, á sinn kyrrláta hátt.
sveinng@frettabladid.is