Tíminn - 20.12.1973, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 20. desember 1973.
TÍMINN
9
J/Jl/iV
UTSKRÚÐUGT MANNLÍF
og mórar i
Mannlif
Dölum.
Skuggsjá 1972.
Úr vesturbyggðum
Barðastrandarsýslu.
Skuggsjá 1973.
Safnað hefur Magnús
Gestsson.
A þessum siðustu timum,
þegar sagnafróðu fólki er talið
fara óðum fækkandi er það
gleðiefni, að út skuli koma tvær
bækur nýsafnaðra þjóðsagna
með aðeins árs millibili frá
sama safnara.
Bæöi þessi söfn gefa góða
hugmynd um það, hvers konar
sagnir ganga enn i munnmæl-
um. Þarna eru sagnir um sér-
kennilega menn, menn, sem
skáru sig úr á ýmsa lund. Sagnir
af þessu tagi taka mismikið rúm
i bókunum, heldur eru þær i
minnihluta i bókinni Mannlif og
mórar i Dölum en i meirihluta i
hinni seinni, Úr vesturbyggðum
Barðastrandarsýslu. Mér
sýnast þessar sögur yfirleitt
vera góðar heimildir um llfs-
baráttu manna i þessum
héröðum þá. Hún var vanalega
mjög hörð eins og sagnirnar af
Birni á Reynikeldu, Þórði Guð-
bjartssyni á Geirseyri við
Patreksfjörð og fleiri bera með
sér, en þrátt fyrir það er oftast
létt yfir þeim. Stundum kemur
alþýðuskáldskapurinn fram
eins og hann getur áhyggjulaus-
astur orðið i sögunum af Jó-
hannesi stórasannleik. Allt er
þetta svo forvitnilegt, að
skemmtilegt hefði verið að fá
fleiri sögur af Jóhannesi og
fróðlegt að fá að vita nánari skil
á ýmsum, sem tæpt er á, ecs og
t.d. viðureign Helga i Raknadal
og Hákonar i Haga. Kunni eng-
inn annar en þeir tveir þessar
sögur?
Sagnir af dularfullum verum
eru margar i bókunum báðum.
Mest ber þar á drauga- og
huldufólkssögnum, og eru
draugarir sumir magnaðri en
ég hef frétt af lengi. Framliðin
kona gætir barna engu siður en
hin landsfræga Höfðabrekku-
Jóka á sinni tið og keflviskir
draugar láta bæði korra i mönn-
um i svefni, og kasta i þá mold-
arhnausum i vöku. Huldufólkið
lætur oft ekki nægja að sýna sig
heldur hjálpar þeim, sem sýna
þvi ekki ágang eins og t.d. Arna
Magnússyni i harðindunum
1919.
Af draumum er þarna
nokkuö, enda dreymir menn
ekki einungis fyrir daglátum
heldur einnig fyrir stórtiðindum
eins og heimsstyrjöldinni 1939-
1945.
Um fjörulalla, nykra og önnur
algengari furðudýr eru þarna
sagnir lika, að ekki sé nú gleymt
sögninni um skötumóðurina i
Skötutjörnum, en sagnir um
skötumæður eru nauðasjald-
gæfar.
Magnús Gestsson er fæddur i
Dölum, hefur alið þar mestan
sinn aldur og dvalist árum
saman i vesturbyggðum Barða-
strandarsýslu, svo að hann er
gagnkunnur þjóðsögum hérað-
anna beggja. Ævinlega leikur
vafi á þvi, hvað rétt sé að prenta
af sögnum um einkennilega
menn. þegar skammt er liðið
frá atburðum. en ekki sýnist
mér Magnús drýgja mjöðinn
meira en sumir aðrir i slikum
tilvikum. En þetta á aðeins við
um bókina Mannlif og mórar i
Dölum.
Frásagnarhætti sögumanna
hefur Magnús fylgt eftir föngum
með hjálp hljóðritunar.
Atvinnuþjóðsagnafræðingum
verður auðvitað seint gert til
geðs, en um fleiri þarf að hugsa
til allrar hamingju.
Bæði þessi söfn eru gott
framlag áhugamanns til þjóð-
sagnasöfnunar okkar. Hræddur
er ég um, að viða væri i vant þar
bæði að magni og gæðum, nyti
þeirra ekki við enn.
Hallfreöur örn Kirfksson
Ævintýrin
öðlast nýjan
veruleika
Herdis Egilsdóttir::
STAFA- og
visnakver.
Isaf oldarprentsmið ja.
Herdis Egilsdóttir, kennari,
er einkar lagin sögukona og
kann þá list mörgum betur að
timafæra ævintýri, svo aö þau
öðlist nýjan veruleik i hugum
(*í ' *
☆
-s/'.
,/T i ,\ waaiBap
nútiöarbarna og nýtist- með
svipuðum hætti og áður til skiln-
ings á samtíðarlífi. Þetta hefur
hún sýnt f sögunum af Siggu og
skessunni. Henni tekst oft að
samhæfa nýjar kennsluaðferðir
og þjóðsöguna svo að vel fer og
glæöir áhugann. í sjónvarps-
þáttum sinum um stafrófið
sýndi hún hugkvæmni og tókst
að laða athygli barna að efni
sinu og beina henni til náms.
Nú hefur Herdis unnið efni
þátta sinna i nýstárlegt staf-
rófskver og reynir að beisla þar
til námsins sem flesta þætti á
áhugasviði og i eðlisfari barna
— sögutöfrana, myndskynið og
sönggleðina, og jafnframt
kemur hún að ofurlitilli þjálfun i
skilningi á hrynjandi máls og
rimi. Hún hefur sett saman lið-
lega visu um hvern staf máls-
ins, skýst efnið með talandi
myndum, og siðan má syngja
vfsurnar og hljóð stafanna meö
snotru lagi Sigurðar Rúnars
Jónssonar. Hér hefur enn bætzt
við ágæt vinnslubók i frum-
æfingum lestrar. Slikum bókum
fjölgar nú sem betur fer, og
leggja kennarar þar drýgsta
skerf af mörkum svo sem vera
ber. Þessa bók er þvi sjálfsagt
aö nota i barnaskólum, og
raunar ætti Rikisútgáfa náms-
bóka að gefa hana út i þvi skyni.
Bókin er öll prýðilega út gefin
og óhætt aö mæla með henni við
foreldra hana fimm og sex ára
börnum, en að fyllstum notum
kemur hún þó áreiðanlega i
höndum góðs kennara.
—AK
jóla
bækur
Grafskrift eftir njósnara
Hörkuspennandi njósnasaga eftir meistarann
Eric Ambler. 1 þessari sögu tekur Ambler í hverja taug,
þannig að lesandinn getur ómögulega slitið sig frö
lestrinum ötakalaust — öður en sögunni lýkur.
The problem of
being an lcelander
Dr. Gylfi Þ. Gíslason.
Eitt merkasta landkynningarrit, sem gert hefur verið.
Dr. Gylfi segir ö snjallan og einfaldan hött fró
Islendingum — landi okkar og þjóð. Bókin er
sjólfkjörin gjöf til vina og kunningja erlendis.
ÍSLFNXK
^ÓDllOliDi
grafskrift *mUer
eftir njosnara
JökuH
Jakobsson
Leikrit
Litla Ijóðasafnið
Fallegar Ijóðabækur. Tilvaldar til jólagjafa.
( safninu eru Grænt Lauf eftir Ragnheiði Erlu Bjarna
dóttur, Gerðir eftir Gísla Ágúst Gunnlaugsson, og
Leit aS tjaldstæði eftir Þóru Jónsdóttur.
Þjóðsagnabókin IIIIII
Þjóðsagnabókin, í samantekt Sigurðaf Nordals, ó
erindi jafnt við unga sem'gamla. Hún miðlar lesendum
sínum ótrúlegum auði, hvort sem þeir meta sögurnar
öðrum fremur eftir skemmtanagildi, listrænni
frósögn eða leiðsögn þeirra inn í hugarheim
liðinna kynslóða.
Domino
Leikritið, sem gerði höfund þess, Jökul Jakobsson,
einn umræddasta höfund yngri kynslóðarinnar. Domino
verður jólaleikritið í ór. Jökull Jakobsson hefur
með þessu leikriti skapað sér heiðursstað í
bókasafni allra þeirra, sem vilja eiga rammíslenzkt
nútímaverk í bókaskáonum.