Tíminn - 06.10.1974, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 6. október 1974.
Menn og máUfni
,,Hún var að koma
af engjunum heim"
Horfin
vinnubrögð
t ellefu aldir hafa tslendingar
ekki variö meiri orku til annars
en heyskapar, og er þar sjósóknin
ein til samjafnaðar. Sumar hvert
hefur fólk staöiö á túnum og
engjum frá morgni til kvölds, allt
frá því i júlimánuöi og fram undir
septemberlok.
Þannig var það. En nú á þjóö-
hátiöarárinu má það undan-
tekning heita, ef ljár á gamla visu
hefur veriö borinn i gras, og svo
má segja, aö nálega hvergi séu
engjar lengur notaöar til slægna,
svo að nokkru nemi, jafnvel þótt
véltækar séu. Á öllu landinu mun
útheyskapur nú aöeins nema
nokkrum þúsundum hestburöa.
Áveiturnar eru farnar for-
görðum, flæöiengjarnar eru ekki
lengur vitaösgjafar, sem litiö er
til girndarauga, hvaö þá aö hirt sé
um móabörð og mýrarsund.
Hve skjótt þessa breytingu
hefur boriö aö, sjáum viö, ef viö
hverfum aftur til annars þjóö-
hátiöarárs, 1930. Fáum misserum
eftir alþingishátiöina var gefin út
fasteignamatsbók, þar sem hvort
tveggja var tilgreint, allur
jaröargróði, sem bændur landsins
skáru upp sem og bústofn þeirra.
Voru tölur þessar yfirleitt fimm
ára meðaltal, en teknar úr
búnaðarskýrslum árin 1929 og
.1930, þegar ekki var annars
kostur. Þar kemur fram, hversu
úthey, sem nú þekkist sem sagt
ekki lengur, var gifurlegur þáttur
i heyfeng margra bænda.
Svo miklu var
skarað saman
Kannski hafa einhverjir gaman
af þvi nú, aö rifja upp, hversu
miklu heyi var skaraö saman á
engjum i þá daga, er hér var
vitnaö til.
Þar er þá efst á blaöi Flóagafl
meö 3500 hestburði ogVetleifsholt
i Rangárvallasýslu meö 1400
hestburöi á austurbænum, 250C 'i
hestburöi af engjum, sem teknar
höföu veriö undan jörðinni, og 800
hestburöi á vesturbænum. Þessi
heyskapur i landi Vetleifsholtser
sem sagt afraksturinn af hluta
Safamýrar.
Næst kemur Hvanneyri i
Borgarfirði með 2600 kapla,
Stóra-Háeyri meö 2500, Þing-
eyrar i Húnavatnssýslu meö 2400,
Reynistaöur með 2100, Hvitár-
vellir i Borgarfirði og Lindarbær i
Rangárvallasýslu meö 2000.
En viöar hafa staöiö væn sæti á
engjum. I Kaldaðarnesi nam
útheysskapur 1950 hestum, á
austurbænum i Bjólu 1700 og i
Holti og Fitjarmýri undir Eyja-
fjöllum, Eyhildarholti i Skaga-
firöi og á Hnausum i Þingi 1500.
Næst kemur Húsabakki I Skaga-
firöi meö 1400, Ártún i Holtum,
Gröf á Rangárvöllum, Hólar i
Hjaltadal, Stóra-Hraun I og
Stóra-Hraun II meö 1300 hest-
burði, Skútustaðir i Mývatnssveit
með 1265, Oddhóll á Rangár-
völlum, Hellir, Bjóluhjáleiga og
Sandholaferja, Bræöratunga i
Biskupstungum, Óseyrarnes i
Flóa, Hvammur i Vatnsdal,
Miklibær i Skagafirði og Munka-
þverá meö 1200, Tjörn i
Svarfaöardal meö 1150, Bjarnar-
höfn i Helgafellssveit meö 1125 og
Grund i Eyjafiröi, Hofsstaöasel i
Skagafiröi, Undirfell og Stóra-
Giljá i Húnavatnssýslu, Arnar-
bæli i ölfusi og Rifshalakot i
Rangárvallasýslu meö 1000 hest-
buröi, og var þó annaöþúsund
hestburöa til viöbótar heyjað á
engjum, sem upprunalega voru i
landi Rifshalakots. 1070 hestar
fengust i Sólheimatungu i Staf-
holtstungum. 1050 hestburðir
voru heyjaröir á engjum i Gaul-
verjabæ og Læk i Flóa, Skinni i
Asahreppi og á austurbænum i
Parti.
Loks voru svo tiundaöir þúsund
kaplar útheys á Speröli i Land-
eyjum, Efra-Bakkakoti.
Þorvaldseyri, Selalæk, Hábæ i
Heybandslest fyrr á árum
Holtum, Villingaholti, Odda-
göröum og Króki i Flóa, Hvitár-
holti, Efra-Seli og Syðra-Seli i
Hrunamannahreppi, Kröggólfs-
stööum i ölfusi, Hvallatrum á
Breiöafiröi, Stóru-Gröf, Seylu,
Viöimýri, Flugumýri, Uppsölum
og Hjaltastöðum i Skagafirði,
Tungu i Fljótum og Syöra-Lauga-
landi i Eyjafiröi.
Horfnar
heylestir
Þessi upptalning gefur nokkra
hugmynd um engjajaröir fyrir
fjörutiu og fimm árum, þegar
heyvinnutækin voru hestverk-
færi, þegar vel lét, en annars
handverkfæri. Kann þó að vera,
að einhverjir bæir, þar sem út-
heysskapur fór fram úr þúsund
köplum, hafi falliö niöur, og aö
sjálfsögöu var fjöldi bæja rétt
undir þúsundinu. En þetta ætti aö
nægja til þess aö sýna þá mynd
frá liöinni tiö, er ætlunin var að
draga upp.
Og vissulega er þetta tið, sem
veröskuldaði dálitil eftirmæli. I
huga ófárra hvilir hugþekkur
andbiær yfir endurminningunni
um engjaheyskapinn og tjald-
búskapinn, sem honum fylgdi
víöa. Um hugann liöa myndir af
börnum, sem koma heiman frá
bænum með matinn handa hey-
skaparfólkinu, kaupakonum meö
hvitar skuplur á höföi og löngum
heybandslestum, sem liöast
áfram um mela og bakka. Þetta
er tiö hinna miklu galta og stakka
á miklum heyskaparjörðum, tið
hljóölátra kvölda með þreytu i
limum og Kötu, sem enn er sungið
um.
Taðan af
skornum
skammti
Þegar hugaö er aö töðufeng
landsmanna á sama skeiði,
veröur annaö upp á teningnum.
Þá var á landinu eitt tún, er enn
myndi kallaö stórt, en þaö er nú
úr tölu túna fallið. Þetta var á
Korpúlfsstööum, þar sem taöan
var 5250 hestburöir. Siöan komu
Vifilsstaðir meö 1900 hesta, og
Viðey 1500, og vitnar það enn um
forgengileikann. 1 Gunnarsholti
voru taldir 1800 hestburðir, en
ekki greint á milli tööu og annars
heys.
Ef upptalningunni er haldiö
áfram, eru Hvanneyri og
Brautarholt á Kjalarnesi næst á
blaði með 1400hestburöi, Lágafell
i Mosfellssveit 1370, Blikastaðir
1200, Hólar i Hjaltadal 1100 og
Gufunes 920.
Meö 900 hestburöi eru svo
Suður-Reykir i Mosfellssveit,
Deildartunga I Borgarfirði og
Hjaröarholt I Dölum, 850 vestur-
bærinn á Sámsstööum i Fljóts-
hlið, 800 Reykhólar, Þingeyrar,
Bandagerði i Kræklingahliö, þar
sem raunar mun hafa veriö
ræktunarland kaupstaöarbúa, og
Nes I á Seltjarnarnesi. 785 hest-
buröir voru taldir á Miklabæ i
Blönduhlið, 780 á Kaldaöarnesi i
Flóa, 760 i Ólafsdal, 720 á Ölvalds-
stööum i Borgarhreppi, suðurbæ,
700 á Meðalfelli I Kjós og Ytra-
Hólmi, 690 á Breiöabólstað 1
Fljótshlið og 650 i Suöur-Vik i
Mýrdal, 620 i Bólstaöarhliö og 600
á Grýtubakka i Höföahverfi, Nesi
II á Seltjarnarnesi, Engey II,
Innra-Hólmi og Ellnarhöfða á
Akranesi.
580 hestburðir fengust á Ketils-
stöðum á Völlum, 570 á Laugabóli
viö tsafjaröardjúp, 550 á Efra-
Hvoli i Hvolhreppi, Grafarholti i
Mosfellssveit og Norður-Vik I
Mýrdal, 540 á Bessastöðum á
Alftanesi, 510 á Sturlureykjum i
Reykholtsdal og 500 á Svalbarði á
Svalbarösströnd, Grund i Eyja-
firöi, Reynistað i Skagafiröi,
Stórholti I Saurbæ, Sauðafelli og
Breiöabólstaö I Dölum,
Kýrunnarstööum i Hvammssveit,
Varmalæk I Borgarfiröi, Leir-
vogstungu I Mosfellssveit, Set-
bergi viö Hafnarfjörö, Móeiöar-
hvoli og Barkarstöðum i Fljóts-
hllö.
Smábýli
jafnokar
stórbýli
Hætt er viö, aö mörgum bónd-
anum þætti heldur litill fengur i
garði hjá sér nú, ef taðan heföi
ekki orðið stórum meiri en hér er
talið, og voru þetta þó þau býli
landsins, þar sem mest fékkst af
ræktuðu landi fyrir hálfum
fimmta áratug. Það eru nú
smábýli, sem eru jafnokar stór-
býlanna þá.
Nú orðið er svo visindalega að
öllu staðiö, aö farið er að telja
heyfeng landsmanna i fóöur-
einingum, og mér skilst, aö þær
einingar muni vera um tvö
hundruð milljónir á ári. Þaö er
þvi óhægt um samanburö fyrir
aöra en þá, sem miklir reikni-
meistarar eru, og liggur við, aö
þar þyrfti til aö koma maöur
nálega jafnsnjall Sölva Helga-
syni, sem reiknaöi tvö börn I eina
italska — annað svart, en hitt
hvitt. En þaö hef ég þó frá fróöum
mönnum, aö mestu tún á landinu
gefi nú af sér miklu meira en
Korpölfsstaöatúnið stóra, og
muni mestum tööufeng heim ekiö
i Gunnarsholti á Rangárvöllum
og Egilsstööum á Völlum.
Tveir jafnsnjallir
Látum svo þessu spjalli lokiö
meö dálitlum auka viö þaö, sem
sagt var i þessum þáttum á
sunnudaginn var. Þar var á þaö
drepiö, aö borgfirzkur bóndi heföi
fyrstur manna yljaö hibýli með
hita úr iðrum jaröar, svo aö
kunnugt væri. Þaö var út af fyrir
sig ekki rangt, en þarfnast samt
ofurlitils eftirmála, svo að ekki sé
á neinn hallað. í fimmtiu ára
minningarriti Búnaðarsambands
Kjalarnesþings er grein eftir
Guðmund Jósafatsson frá
Brandsstöðum, er fjallar um
ylrækt og varmanýtingu. Þaðan
tökum við þann kafla, er á það
vnataði á sunnudaginn var, að
öllu réttlæti væri fullnægt:
„Hinn sígildi ylur lauga og
hvera hefur sjálfsagt orðið
mörgum Islendingum viöfang-
sefni, þótt fátt hafi gerzt, sem
vert þótti frásagnar. Engum tókst
að beizla þá orku til annars en
baða og annarra hreinlætishátta
fyrr en þeim Stefáni B. Jónssyni,
bónda á Reykjum i Mosfellssveit,
og Erlendi Gunnarssyni, bónda á
Sturlu-Reykjum i Borgarfiröi,
tókst að leiöa hitann um hús sin.
Hið skemmtilega viö uppgötvun
þeirra er þaö, aö báðir gera þetta
sumariö 1908.
Engin gögn munu fyrir hendi,
er bendi i þá átt, aö þeir hafi haft
tækifæri til aö bera saman bækur
sinar um þessa uppgötvun. Það
mun þvi óhætt aö eigna báöum
alveg aö jöfnu þetta afrek, enda
eru aðferöir þeirra gjörólikar.
Stefán leiddi vatn i plpum
gegnum hús sin, en Erlendur
gufu, — hvort tveggja frábær
snjallræöi. En athöfnum beggja
réöu aöstæöurnar. Báöir beizluöu
þá orku, sem fyrir hendi var, —
hvorum fyrir sig var ófær leiö
hins, meö þeirri tækni, sem þeir
höfðu yfir að ráöa. Það er þvi vist,
að uppgötvun beggja er afrek,
sem islendingar mega gjarna
hafa i heiöri. Slik uppspretta auðs
og hagsbóta er jarðhitinn oröinn
þeim. Vænta þó flestir, aö betur
verði.”
Þar með látum við staðar
numiö þennan daginn.
—JH