Tíminn - 20.10.1974, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Sunnudagur. 20. október. 1974
Raunsæi og
stefnufesta
í islenzkri stjórnmálasögu, eru
árin 1874—1916, timabil flokka-
drátta, sem fyrst og fremst
byggðust á óliku mati manna til
stöðu íslands i danska rikinu.
Þá mynduðust skammtima hóp-
ar I kringum ákveðna forystu-
menn i baráttunni um mismun-
andi leiðir i sjálfstæðismálun-
um.
1 löndunum umhverfis okkur
var flokkaskipting, sem einkum
var byggð á stéttarlegum og fé-
lagsmálalegum grundvelli orðin
föst i sessi. Þar voru komnir
fram verkamanna- og jafnaðar-
mannaflokkar, sem vildu rót-
tækar þjóðfélagsbreytingar,
m.a. með viðtækri þjóðnýtingu
til auðjöfnunar. Umbótasinnað-
ir og frjálslyndir milliflokkar,
með fjöldafylgi bænda og milli-
stétta i bæjum, vildu hægfara,
en öruggar, umbætur á félags-
og efnahagssviðunum. Ihalds-
flokkar boðuðu hinsvegar
einkaframtak, frjálsa sam-
keppni og sem minnst rikisaf-
skipti. Þeim flokkum fylgdu
flestir þeir, er voru á móti
breytingum. Voru þar efstar á
blaði gömlu yfirstéttirnar, en
ennfremur nýrikir atvinnuveit-
endur og fleiri.
Ekki var óeðlilegt, að einhver
flokkaskipíing, i likingu við þá,
sem komin var á i nágranna-
löndunum, kæmist hér á einnig.
Það varð þeim mun eðlilegra,
sem við fengum meiri innan-
landsréttindi, t.d. með Heima-
stjórn 1904 og með aukinni á-
herzlu á verklega þætti. Sam-
fara breyttri verkaskiptingu,
jókst bilið milli auðugra og fá-
tækra. I bændasamfélagi þvi, er
á tslandi hafði verið, var ekki
eins áberandi stéttamunur og
rikti fyrstu áratugi hinnar nýju
verkaskiptingar.
Þegar B ændaflokkurinn
(eldri) var stofnaður á Alþingi,
1913, var það ótviræður vottur
um, að ný flokkaskipan var i
deiglunni. Stjórnmálaviðhorí,
sem einkum voru byggð á stétt-
arlegum atriðum voru nú farin
að ryðja sér til rúms hér á landi.
Helztu einkennin:
þrjú skaut
Árið 1916 markar timamót i
þeirri þróun, er að framan get-
ur. Þá var Alþýðuflokkurinn,
sósialskur verkalýðsflokkur,
stofnaður og einnig ASl. Seinna,
sama ár, var Framsóknarflokk-
urinn, frjálslyndur, umbóta-
sinnaður flokkur bænda og ann-
arra samvinnu- og félags-
hyggjumanna i millistétt, stofn-
aður. Á grundvelli Borgara-
flokksins var siðan 3ja skautið i
islenzka flokkakerfinu, Ihalds-
flokkurinn stofnaður, 1924.
Hann sameinaðist slðan Frjáls-
lynda flokknum og mynduðu
þeir, árið 1929, Sjálfstæðisflokk-
inn, flokk fjármagnseigenda og
einstaklingshy ggjumanna.
Þrátt fyrir það, að hinn stétt-
arlegi munur i þjóðfélaginu sé
ekki eins skýr nú á dögum og
hann var áður, er þó enn um all-
nokkurn hugmyndafræðilegan
ágreining milli stjórnmála-
skautanna þriggja að ræða. Sá
ágreiningur byggist á stéttar-
legum og þjóðfélagslegum upp-
runa þeirra þriggja skauta is-
lenzka flokkakerfisins, sem hér
er fjallað um.
Margflokkakerfið, sem hér
komst á, 1916—1929, hefur fallið
vel að íslenzka þjóðféiaginu.
Það má m.a. marka af við-
brögðum gegn rótlausum og
timabundnum dægurflokkum,
sem við og við hafa skotið upp
kollinum. Þeir hafa horfið inn I
hinar rótgrónu stjórnmálafylk-
ingar skautanna þriggja.
Það er engin eðlisbreyting á
islenzka flokkakerfinu, þótt
Samtökin og jafnvel Alþýðu-
flokkurinn hverfi i næstu þing-
kosningum. Aðeins væri um
stigbreytingu að ræða, þar sem
aðalskautin þrjú yrðu eftir sem
áður til staðar.
Ef marka má orð nokkurra
forystumanna Alþýðubanda-
lagsins, er sá flokkur nú orðinn
jafnaðarmannaflokkur (sósfal
demókratiskur). Rétt eins og
Alþýðuflokkurinn gerði hér áður
fyrr, hefur Alþýðubandalagið i
æ rikari mæli lagt fyrri stefnu-
mið um gjörbylt þjóðfélag á
hilluna. Þá leið fóru báðir flokk-
arnir með það fyrir augum, að
öðlast fjöldafylgi. Sú stefna
leiddi þrisvar til klofnings Al-
þýðuflokksins og framboð
Fylkingarinnar i siðustu kosn-
ingum gefur sambærilega þróun
innan Alþýðubandalags til
kynna.
Ýmsir „athafnamenn” I hópi
sjálfstæðismanna kalla nú flokk
sinn „kratiskan” til niðurlæg-
ingar. Það gera þeir af þeim
sökum, að forysta hans hefur
neyðst til að láta undan þrýst-
ingi og gagnrýni andstæðinga á
grundvallarstefnu flokksins: ó-
heft einkaframtak, byggt á hug-
myndáfræði kapitalisma. For-
ystan hefur séð sina sæng út-
reidda, nema þvi aðeins að
sveigja frá langtlmastefnu
þeirri, er fram var sett af þeim
Jóni Þorlákssyni og félögum,
1929.
Stefnuföst islenzk
miðfiokksstefna
Þeim öru þjóðfélagsbreyting-
um, sem átt hafa sér stað hér á
landi, 1916—1974, fylgja að
sjálfsögðu breytingar á dægur-
málastefnum allra stjórnmála-
flokka. Enda má greinilega
merkja þróun i velferðarrikis-
stjórnmálum siðustu ára frá
kreddufestu (dogmatisma) að
hagnýtum úrlausnum (prag-
matisma). Langtimastefnumið
eiga hinsvegar að breytast hægt
og lttið, sé allt með felldu.
ÞJÓÐFÉLAGS-
UMBÆTUR
BLANDAD HAGKERFI
ILLISTÉTT
MILLISTÉTT
SAMKEPPNI —
ÞJÓÐFÉLAGSÞEGNA
KAPlTALISMI
FJÁRMAGNS-
EIGENDUR
Framsóknarflokkur
1916
Sósialistaflokkur-
inn — sameiningar-
flokkur alþýöu
1938
Sjálfstæöis- lleima- Sjálfstæöis-
flokkur eldri- stjórnar flokkur eldri
þversum flokkur langsum

BorgaraflokkurX
1923
Sjálfstæöisfiokkur
eldri
thalds-
flokkur
1924
Alþýöu Samtök | Alþýöu-
• |nokkurllFrjáls- flokkurinn
"?og Vinstri||
-* manna
I 1969 I
F.Iagiö >“
agiö
Frjálslyndi
flokkur 1927
T~
Sjálfstæöisflokkur
Þjóöernis-
hreyfing
tslendinga
1933-1938
Þjóövcldisflokkur
1942
’! Lýöveldisflokkur
. »953
Framsóknar- Sjálfstæöis-
flokkurinn flokkurinn
1 i
Sú gagnrýni heyrist, að
Framsóknarflokkurinn sé „op-
inn I báða enda”. Vizt er, að
miðflokkar liggja oft allvel við
höggi I þeim efnum, en hér
skyldu gagnrýnendurnir lita i
eiginn barm. Upphafleg lang-
timastefnumið Framsóknar-
flokksins hafa, eftir þvi sem
bezt verður séð, staðizt bezt og
flokkurinn haldið sér við grund-
vallarstefnu sina a.m.k. jafnvel
og aðrir flokkar.
Framsóknarflokkurinn var
stofnaður án tengsla við erlenda
„isma” og með islenzka
hagsmuni i huga. Æ ofan i æ
hafa hinir flokkarnir gert upp-
hafleg stefnumál hans að „sin-
um”. Nægir að benda á byggða-
stefnuna hér. Að henni hefur
Framsóknarflokkurinn starfað
óslitið siðan 1916 og sjaldan hef-
ur árangurinn komið betur i ljós
en frá 1971. Nú er byggðastefna i
„tizku” hjá öllum flokkum.
Framsóknarflokkurinn hefur
alltaf verið flokkur þjóðlegrar
reisnar og þjóðfrelsis, svo sem
forysta hans I landhelgismálun-
um vitnar glöggt um. Hann er
ekki flokkur einangrunarstefnu,
en það má m.a. sjá af afstöðu
hans til herstöðvarmálanna
undanfarinn áratug. Þar hefur
flokkurinn lagt áherzlu á is-
lenzkt frumkvæði, án vinslita
við bandamenn okkar og með
tilliti til þeirra. Hann hefur ætið
lagt áherzlu á samstarf við öll
almannasamtök i landinu I
kjaramálum. Þessi sannindi
mættu aðilar vinnumarkaðarins
og aðrir landsmenn athuga áður
en þeir trúa rökleysum um skort
á stefnufestu.
Meginmarkmið Framsóknar-
flokksins er, eins og Eysteinn
Jónsson setti það eitt sinn fram:
„Frjálst lýðræðis- og menn-
ingarþjóðfélag efnalega sjálf-
stæðra manna”. Það efnalega
sjálfstæði næst þvi aðeins, ab
tillit sé tekið til aðstæðna hverju
sinni. Slikt raunsættmat er ein-
mitt eitt helzta aðalsmerki mið-
flokks.
H.W.H.
HIN ÞOGLA BYLTING
Samfélagsþróunin á Islandi um-
liöna áratugi á það m.a. sam-
merkt með þróuninni i ýmsum
öðrum löndum að hún hefur ein-
kennst af mjög miklum og örum
fólksflutningum úr hinum
dreifðu byggðum til þéttbýlis-
ins, og þá fyrst og fremst til
Reykjavikursvæðisins. Fyrir
þessu eru að sjálfsgögðu
margvislegar ástæður, og er
efunarmál að hér hefði risið það
iðnaðar- og velmegunarsam-
félag sem við nú lifum i án
röskunar á þvi sveitaþjóðfélagi,
sem hér var fyrrum, og
byggðum þess.
Hitt er annað mál að þessar
breytingar hafa verið svo örar
og byltingarkenndar að þær
hafa leitt af sér ýmsan vanda:
annars vegar heldur við eyð-
ingu I sumum héruðum en hins
vegar gætir æ meir erfiðleika
borgarlifsins á suðvesturhorni
landsins. Á Vestfjörðum,
Norður- og Austurlandi býr nú
aðeins um það bil fjórðungur
landsmanna, en þar bjuggu um
40% Islendinga i upphafi siðari
heimsstyrjaldar. Má nærri geta
að jafnframt þvi sem atvinnu-
lif, menningarstarfsemi og
margháttuð þjónusta hafa
blómgast á einu horni landsins,
hafa skilyrði vaxtar og grósku
að sama skapi verið skert viðs-
vegar um landið.
Það þjóðfélag sem við nú bú-
um við einkennist i vaxandi
mæli af þeim vandamálum sem
striða á borgarsamfélögum i
öðrum löndum. Það hefur
nokkur siðustu árin verið að
veröa mönnum ijóst að mal-
biksmenningin leiðir það af sér
að maðurinn er rifinn upp með
rótum, og að slikt gerist ekki án
þess að af þvi hljótist óæski-
legar afleiðingar.
Aliir vildu Lilju kveðið hafa
Jafnframt þessum atburðum
hafa skapast aðstæður til að
hagnýta verkþekkinguna, vel-
megunina og hagvöxtinn, sem
orðinn er, i þvi skyni að snúa
byggðaþróuninni við. Þéttbýlið
við Faxaflóa á að geta orðið
hlifiskjöldur fyrir aukinni fjöl-
breytni i atvinnulifi og vaxandi
fólksfjölda úti um byggðir
landsins.
Það fer ekki á milli mála að
borg sem þó er ekki stærri en
Reykjavik býr þegar yfir ýms-
um meinlegustu einkennum
stórborgarinnar. Mannleg sam-
skipti verða vélræn, kynni
þverra, og almenningur stendur
gjarnan ráðþrota gegn bákni
rikisvalds og stórfyrirtækja.
Samhliða þessu verður stétta-
skipting skýrari og bilið milli
manna breiðara. Það er hins
vegar ekki fyrr en þetta er orðið
daglegt brauð að augu manna
opnast fyrir þvi að þetta ástand
er ekki heppilegt, ekki lifvæn-
legt, og fæstir vilja arfleiða af-
komendur sina að slíku ástandi.
Það lætur að líkum að þær
stjórnmálahreyfingar sem
einkum hafa beitt sér fyrir iðn-
væðingu, hagvexti og þéttbýlis-
þróun standa örvilnaðar and-
spænis þeim vanda sem
blindnin i framkvæmd stefn-
unnar hefur leitt yfir þjóðina.
Það er þvi ekki að undra, að
byggðastefna er nú orðin kjör-
orð iafnt jafnaðarmanna og
sósialista af öllum gráðum sem
ihaldsaflanna. „Allir vildu Lilju
hveðið hafa” — má segja um
ráðþrota andstæðinga þegar
þeir taka nú upp hugmyndir
Framsóknarmanna um þessi
efni. Og það má gjarnan minna
á það að þeir kölluðu áður þess-
ar skoðanir Framsóknarmanna
„blint afturhald” og skilnings-
leysi á „kall samtiðarinnar”.
Við nýjar og gjörbreyttar að-
stæður hefur Framsóknarstefn-
an þvi einnig á þessu sviði
reynst farsæl og sannað gildi
sitt.
Með þeirri byggðastefnu sem
mótuð var undir forystu Fram-
sóknarmanna fyrir nokkrum
árum náðist sá árangur að það
tókst i fyrsta sinn um nærfellt
aldar skeið að snúa þróuninni i
þessum málum við. Loks er nú
að þvi komið að fólk leitar frem-
ur út á land en utan af landi.
Hér hefur á siðustu fáum árum
orðið þögul bylting. Enn sem
komið er hefur hún ekki náð að
festa rætur svo sem nægilegt
gæti talizt, og er þvi mikið undir
þvi komið að hun verði ekki heft
eða hindruð á neinn hátt. 1 þessu
ljósi ber sérstaklega að fagna
þeim stórauknu fjárveitingum
til Byggðasjóðs sem núverandi
rikisstjórn hefur boðað
Nokkur vandamál
Bygðastefnan hefur frá
upphafi verið mikilvægt atriði i
stefnu Framsóknarmanna. Nú,
er hin þögula bylting er hafin,
munu þeir leggja allt kapp á að
fylgja henni fram. Framsóknin
til meira jafnvægis i byggð
landsins felur hins vegar I sér
ýmis vandamál og mun taka
langan tima. Það er timabært
að menn velti þessum vanda-
málum fyrir sér, og skal hér
drepið á nokkur þeirra.
Aukið byggðajafnvægi felur
það I sér að lögð sé sérstök
áherzla á hag og viðgang
smáfyrirtækja og smárekstrar i
ýmsum myndum. Stóriðja á
Islandi getur aldrei orðið nema
hlekkur i keðjunni. Hún getur
verið mikilvæg, en leiðir til
frekari röskunar I héruðunum ef
einblint er á hana, og samtimis
Framhald á bls. 39.