Tíminn - 20.10.1974, Blaðsíða 9

Sunnudagur. 20. oktéber. 1974
TÍMINN
t
mynd. Frumbyggjarnir trúa þvl
aö þeir endurskapi atburði með
þvi aö segja goðsögn ættflokksins
i litum. Ungum mönnum eru
sýndar helgar myndir, þegar þeir
eru teknir I fullorðinna manna
tölu, og aðeins karlmenn mega
snerta þær, meðan á helgiathöfn-
inni stendur. Konur eða utanað-
komandi mega ekki sjá málverk-
in. Þau tákna það samhengi
náttúrulögmálanna, sem er
nauösynlegt til að ættflokkurinn
haldist. Börkurinn sjálfur og
myndin eru ekki álitin heilög og
er fleygt á eftir.
Aðrar myndir eru ekki eins
mikilvægar ihelgisiðum, þótt þær
eigi e.t.v. rætur að rekja til trúar-
bragða. Ein þeirra sýnir þrumu-
manninn, þar sem hann dreifir
fornri, óþekktri þjóð, svo að
landið sé til reiðu fyrir frum-
byggjana. Atriðum sögunnar er
svo skipað,að við verðum að lita á
hana frá ýmsum sjónarhornum.
Aðalatriðið i myndinni er skip
með áhöfn. Skipsskrokkurinn er
dökkur rétthyrningur með stefnift
efst á myndinni. (Báturinn sést
bezt frá vinstri). Seglið er sam-
hliða skrokknum, og horn þes*
eru máluð svört. Þrifætt mastur
ber uppi seglið og linur reiðans
sjást. Skuturinn er séður ofan frá,
og tveir menn við árar. Tveir
aðrir menn eru í efra horni
myndarinnar vinstra
megin, og skipstjórinn stendur
einn með hendur á mjöðmum i
neðra horni til hægri.
Báturinn með rá og reiða:
táknar Malæjaskip. Malæjaflotar
komu I raun og veru að norður-
strönd Astraliu til að veiða, þar til
fyrir sextiu árum, og bátar þeirra
uröu þáttur I goðsögnum og list
frumbyggjanna. Sú tækni að rjúfa
eölilegt samband hlutanna og
skipa þeim niður i mynztur, er
einkennandi fyrir liststil Yirrka-
lamanna. Stundum, eins og hér,
er bakgrunnsmynztrið blandað I
og umhverfis soguna svo úr verfti
flókið afstrakt málverk.
Til að kunna betur að meta
þessi málverk, verðum við aft
hafa tvö mikilvæg atriði I huga.
Annað er eðli táknanna, sem
notuð eru, hitt er mikilvægi goft-
sagnanna I Arnhem. Við verðum
að muna að listin, sem við sjáum
hér, á sér langa sögu. Útlínur
fiskanna og dýranna eru hvorki
grófar né illa gerðar, eins og i
barnateikningu. Fiskmynd er
gerð með sérkennum viðkomandi
fisktegundar, hvort sem um er aft
ræfta hákarl, skötu eða eitthvert
annað dýr. Myndin á að vera
tákn, ekki nákvæm teikning. Sá
verknaður, stærð, veður, eöa
annað, sem er nauðsynlegur
þáttur sögunnar, auk hinna
máluðu tákna, er túlkaður af
„sögumanninum”, sem stjórnar
athöfninni með dansi. Tákn, sem
einu sinni hafa verið tekin upp,
eru gjarna notuð aftur i nýjum
myndum. Frumbygginn málar
myndir sinar eftir minni, honum
veitist auðvelt að likja eftir
einföldum formum og mynztrum.
I mörgum málverkum eru tákn I
öllumynztrinu,ogþau þarf aft
muna nákvæmlega frá ári til árs.
Þannig verða skiljanlegar list-
rsnar „afmyndanir” og það, sem
halda mætti að stafaði af lélegri
athyglisgáfu. Táknin hafa mikil
áhrif á áhorfendurna og lista-
manninn, sem hefur þá skyldu að
muna þau.
Mynztur goðsagnanna, sem
barkarmálverkin endurskapa,
eru tengd tákninu. Ættbálkar I
nágrannahéruðum eiga oft sam-
eiginlega leifð sagna um
sköpunina, en einstakir atburðir,
svo sem frásögnin um hvernig
Djunkao og systir hans sköpuðu
ákveöin kennileiti, eru aðeins
einnkennandi fyrir ákveðin svæði
Flestar þessara skapandi vera,
sem sýndar eru á málverkunum,
hafa þróuð einkenni, sem eru
notuð á táknrænan hátt og
auftkenna þær. Tjambuwal,
þrumumaðurinn, er gott dæmi.
Einkennisstaður hans er Jalboa,
nes á ströndinni nálægt Yirrkala,
og sögur af góðverkum hans við
Ibúa strandlengjunnar eru
vinsælar 1 nágrenninu. Hann er
venjulega sýndur standandi, og
heldur oftast á töfrakylfu, sem
hann notar til að fæla ófreskjur á
haf út. Bakgrunnsmynztrið er
með bugðóttum linum, sem tákna
þrumuský þegar þær eru nálægt
þrumumanninum, og hann er oft
að kasta vatni á myndunum —
uppspretta regnsins. Lóðrétt strik
sem tákna regn eru teiknuð milli
fóta hans á mynd, sem hér fylgir.
I vissum skilningi eru málverk
frumbyggjanna formúla, gerð úr
teiknuðum einingum, þar sem
sagan er sýnd. HÞI Hinir einstöku
hlutar og samband þeirra eru
ekki skýrð út. Listamaður kann
aft teikna sömu veruna til aft
tákna Tjambuwal I hinum ýmsu
sögum um hann. Þvi er frásögn
listamannsins sjálfs nauðsynleg
til að skilja fyllilega svo marg-
rætt tákn.
A slðasta áratug hafa ýmsir
vlsindamenn safnað barkar-
myndum, og nákvæmar
upplýsingar um þær hafa verið
skráðar. Með þvi að nota nýja
plastúöa og önnur efni til að
hindra slit, eru þessi málverk,
sem að öðrum kosti hefðu ekki
oröið langæ, mikilsverður vitnis-
burður um listræna hæfileika
þessa fólks og þróun málarastlls
þess. Flestar myndanna eru ekki
gerðar fyrir helgiathafnir og
meðal þeirra eru stórar myndir
með mörgum verum á.
Samkvæmt venju geta allir
karlar I Arnhem gert barkarmál-
verk. Gerð þeirra er einn liður i
auðugri listhefð, en karl-
mennirnir læra einnig söngva og
dansa sem endurskapa fortiðina.
Fær frumbyggi, sem vinnur úr
fábrotnu efni með táknum, sem
eru einkennandi fyrir hann og
kynþátt hans, skapar þaö sem við
hljótum að telja fullgilda list. 1
barkarmyndunum nær hann
merkilegum samruna trúar og
reynslu, sem vissulega vekur at-
hygli.
Tjambuwal, þrumumafturinn hefur kylfu 1 hendl. Hann er einn af
„skapandi verum” goftafræftinnar.
Fingraför listamannsins eru fangamark hans aftan a sumum nyiegum
barkarmyndum.