Fréttablaðið - 06.03.2005, Qupperneq 16

Spyrðu konu hvers vegna brjósta-
og leghálsskoðun sé nauðsynleg,
og líkur á réttu svari eru yfir-
gnæfandi. Hið sama er ekki endi-
lega uppi á teningnum spyrjir þú
karlmann hvers vegna hann ætti
fara í eistnaskoðun.
Hækkandi tíðni karlakrabba-
meins
Krabbamein í eistum er algeng-
asta tegund krabbameins sem
greinist hjá ungum mönnum og í
efsta sæti illkynja æxla karla á
aldrinum 25 til 45 ára á Íslandi.
Tíðni þess hefur farið hækkandi,
án þess að fyrir því liggi þekktar
orsakir. Á árunum 1998 til 2002 var
meðalaldur þeirra sem greindust
með sjúkdóminn 38 ár, en meðal-
fjöldi tilfella á ári er átta til tíu.
Jón Gunnlaugur Jónasson,
yfirlæknir Krabbameinsskrár
Krabbameinsfélags Íslands,
læknir hjá Rannsóknarstofu Há-
skólans í meinafræði og annar
höfunda bókarinnar Krabbamein
á Íslandi, sem Krabbameinsskrá
Krabbameinsfélags Íslands gaf út
í fyrra, segir lítið vitað um á-
stæður þess að tíðni eistnakrabba-
meins fari nú vaxandi meðal
ungra, íslenskra karla.
„Við vitum því miður lítið um
orsakir, en okkur er kunnugt um
ýmsa áhættuþætti. Við vitum að
hætta á krabbameini eykst ef
eista hefur ekki gengið niður í
pung hjá drengjum, en þá hefur
mun hærri hiti verið á eistanu
en æskilegt er. Við vitum líka
að myndun æðagúla umhverfis
vinstra eistað, þar sem æðadreif-
ing er með öðrum hætt en í hægra
eista, eykur hættu á krabbameini;
líka vegna of mikils hita. Þá hafa
verið uppi getgátur að þeir sem
stunda mikið heita potta séu í
áhættuhóp, sem og þeir sem hafa
fengið bólgur í eistun.“
Fylgst með óljósum verkjum
Jón Gunnlaugur segir að líklega
gæti tregðu við að leita læknis hjá
körlum vegna mögulegra krabba-
meinseinkenna, karlmenn átti sig
ekki allir á einkennum sjúkdómsins.
„Illkynja æxli í eistum finnst
hjá körlum á aldrinum 25 til 45 ára.
Á því aldursskeiði hafa menn
sjaldnast hugann við að eitthvað
alvarlegt ami að þeim, en verða
meira vakandi gagnvart heilsu-
bresti þegar þeir eldast. Þess
vegna kemur þeim oftast mjög á
óvart að þetta geti gerst.“
Eistun, staðsett
í pungnum, eru
kynkirtlar manns-
ins og framleiða
k a r l h o r m ó n i ð
testósterón sem
myndar sæðis-
frumur, milljónir
á hverjum sólar-
hring. Krabbamein í eist-
um er alvarlegasta og þýð-
ingarmesta orsök sárs-
aukalausrar fyrirferðar-
aukningar í eistum en æxl-
in eiga í flestum tilfellum
upptök sín í þeim frumum sem
mynda sáðfrumur.
„Óvenjuleg fyrirferð, þykkildi,
eða það að eista stækkar úr takti
við hitt er algengasta einkenni
krabbameins í eistum, en það finna
menn sjálfir með því að þreifa á
eistunum. Óljósir verkir og þrýst-
ingsverkir geta líka verið merki
um illkynja vöxt, en fyrirferðar-
aukning er fyrst og fremst það
sem þarf að vera á varðbergi gagn-
vart.“
Sjálfsskoðun á eistum er best að
gera í eða á eftir steypibaði þegar
húð pungsins er slök. Þá er hvoru
eista um sig haldið milli fingra
beggja handa og rúllað varlega í
leit að óvenjulegri fyrirferðar-
aukningu, sem oftast er sársauka-
laus og á stærð við baun.
Krabbamein í getnaðarlim
Krabbamein í eistum skiptast í
tvo meginflokka: sáðfrumu-
krabbamein (seminoma) og önnur
frjófrumukrabbamein (non-sem-
inoma). Sáðfrumukrabbamein,
oftast hjá mönnum milli 30 og 45
ára, uppgötvast yfirleitt áður en
það hefur náð að mynda mein-
vörp. Önnur frjófrumukrabba-
mein vaxa hraðar, eru illviðráðan-
legri og geta myndað meinvörp
snemma. Þau koma frekar fyrir
hjá karlmönnum milli tvítugs og
þrítugs.
„Áður fyrr var langt gengið
krabbamein í eistum dauðadómur
en nú eru batahorfurnar góðar, en
fer nokkuð eftir tegund meinsins.
Einn mesti sigur í glímunni við
krabbamein er það sem lýtur að
eistnakrabbameini og hefur sú
viðureign gjörbreyst til batnaðar
á undanförnum árum. Langoftast
er æxli bundið við annað eistað en
einstaka sinnum eru komin æxlis-
meinvörp í lungu, eitla aftan við
kviðarholið og eitla í nára,“ segir
Jón Gunnlaugur.
Einnig er til fágæt tegund
krabbameins sem greinist í getn-
aðarlim.
„Þar greinast eitt til tvö sjúk-
dómstilfelli á ári. Einkenni krabba-
meins í lim er fyrirferð utan á
glans- og forhúð limsins, sem og
annars staðar á húð hans; svona
totóttar meinsemdir sem skera sig
oftast vel frá eðlilegri húð en geta
einnig verið sármyndandi.“
Sjúk eistu fjarlægð
Krabbamein í eistum og getnaðar-
lim eru ekki efst í huga ungra
karla, þótt það finnist oftar en
ekki á þeim viðkvæma stað.
Krabbamein í blöðruhálskirtli fer
hratt vaxandi og er algengasta
krabbamein íslenskra karla. Með-
alfjöldi tilfella er nú 164 á ári,
sem er sama nýgengi og
brjóstakrabbamein hjá konum.
Karlar geta snúið sér til heilsu-
gæslulækna eða beint til þvag-
færasérfræðings ef einkenni
finnast.
„Þá þreifa læknar á eistum en
sérfræðingur finnur fljótt mein-
semd með þreifingu. Sé eitthvað
óljóst þarf að gera litla aðgerð,
opna inn að eistanu og skera úr
því lítinn bita í frystiskurð til
rannsóknar. Svar fæst tafarlaust
og sé vöxturinn illkynja þarf að
fjarlægja eistað. Tölvusneið-
myndarannsókn er svo beitt til að
athuga hvort æxlið hafi myndað
meinvörp í eitlum eða fjarmein-
vörp,“ segir Jón Gunnlaugur og
bætir við að lyfjameðferð sé
nauðsynleg hafi krabbameinið
dreift sér um líkamann og ein-
staka sinnum mergskipti.
„Meðferð eistnakrabbameins
leiðir ekki til getuleysis en stund-
um veldur lyfjameðferð minnk-
aðri frjósemi. Heilbrigða eistað
nægir venjulega til áframhald-
andi frjósemi, en líka hægt er að
frysta sáðfrumur fyrir aðgerð og
nota síðar til frjóvgunar.
Blöðruhálskirtilskrabbamein á
uppleið
Í lok árs 1987 hófst á Íslandi
skipulögð hópleit að brjósta-
krabbameini með brjóstaröntgen-
myndatöku. Þrátt fyrir hratt
vaxandi tíðni blöðruhálskirtils-
krabbameins hjá körlum fer enn
ekki fram skipulögð hópleit hjá
þeim.
„Tíðni blöðruhálskirtilskrabba-
meins fer ört hækkandi en við
vitum ekki af hverju,“ segir Jón
Gunnlaugur. „Nú er gert meira af
PSA-blóðrannsóknum á körlum,
en aukinn styrkur PSA í blóði get-
ur verið vísbending um krabba-
mein. Einnig er blöðruhálskirtill-
inn rannsakaður með fingurþreif-
ingu og ómskoðun í gegnum enda-
þarm, og stundum þarf að hefla
burt hluta af honum.“
Krabbamein myndast af sam-
spili gena og umhverfis en Jón
Gunnlaugur segir það sem vitað
og þekkt sé til gena geti í mesta
lagi útskýrt 10 til 15 prósent
krabbameina. Aðrar orsakir
finnist í umhverfi okkar, lífshátt-
um og fæðu. Kúrfa krabbameins í
blöðruhálskirtli snarhækkar eftir
fimmtugt.
„Blöðruhálskirtilskrabbamein
er einkennalaust lengi og getur
verið útbreitt þegar það greinist.
Því er mikilvægt að huga að ein-
kennum út frá þvaglátum, en tíð
þvaglát, erfiðleikar við að byrja
þau, kraftlítil þvagbuna, erfið-
leikar við að tæma þvagblöðruna
og næturþvaglát geta allt verið
merki um krabbamein, sem og
blóð í þvagi. Nú er farið að gera
talsvert af því að fjarlægja
blöðruhálskirtilinn allan, en menn
geta lifað án hans, þótt þeir verði
ófrjóir á eftir.“
Krabbamein á frumstigi læknan-
legast
Blöðruhálskirtilskrabbamein getur
dreift meinvörpum í bein hrygg-
súlunnar sem fylgja bakverkir,
gjarnan í neðri hluta hryggjarins.
Jón Gunnlaugur segir mikilvægt
að greina krabbamein snemma í
sjúkdómsferlinu svo betur gangi
að lækna þau.
„Það má segja að það borgi sig
að vera vel á varðbergi í tilfellum
sem þessum, en alltaf getur verið
um dulda afneitun að ræða hjá
báðum kynjum. Það er enginn
sem segir manni að fólk hafi ekki
áttað sig á stærðar fyrirferðar-
aukningu í eista eða brjósti, sem
hefur verið til staðar í langan
tíma. Karlar ættu alls ekki að vera
feimnir við að leita læknis þar
sem trúnaður ríkir og skoðunin
sjálf ekkert tiltökumál, hvorki
fyrir lækni eða sjúkling.“ ■
16 6. mars 2005 SUNNUDAGUR
Samskip
Á eftir Kóngsgili
kemur kaka!
Skíðablikar bjóða öllum öfum og ömmum, pöbbum
og mömmum, frændum og frænkum, bræðrum og
systrum í kökuhlaðborð og kaffi í Breiða-
bliksskálanum (beint fyrir ofan aðalskála)
á sunnudaginn.
Verið velkomin!
Skíðadeild Breiðabliks
Skíðadeild Hauka
óskar Bláfjallagestum til hamingju
með nýju lyftuna!
Heilsa kvenna er mikið í umræðunni, en minna fer fyrir umfjöllun um
heilsu karla og lítil fræðsla um óvægna sjúkdóma, leiðbeiningar og
hópskoðanir, líkt og konur fá í tilfellum brjósta- og leghálskrabba-
meins. Þórdís Lilja Gunnarsdóttir ræddi við Jón Gunnlaug Jónas-
son yfirlækni Krabbameinsskrár Krabbameinsfélagsins um vax-
andi krabbamein í körlum.
JÓN GUNNLAUGUR JÓNASSON YFIRLÆKNIR „Illkynja æxli í eistum finnst hjá körlum á aldrinum 25 til 45 ára. Á því aldursskeiði
hafa menn sjaldnast hugann við að eitthvað alvarlegt ami að þeim, en verða meira vakandi gagnvart heilsubresti þegar þeir eldast. Þess
vegna kemur þeim oftast mjög á óvart að þetta geti gerst.“
Karlakrabba-
mein í vexti
Krabbamein í eistum er í efsta sæti illkynja æxla karla á aldrinum 25 til
45 ára Óvenjuleg fyrirferð, þykkildi, eða það að eista stækkar úr takti við hitt eistað er
algengasta einkenni krabbameins í eistum, sem og óljósir verkir og þrýstingsverkir.
Meinið dreifir sér helst í lungu og eitla, en batahorfur hafa batnað mikið á síðustu árum.