Atuagagdliutit - 11.12.1985, Qupperneq 6

6
ATUAG AGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
NR. 50 1985
Il ageeq arner mit
eqqaatsiarumasat
Tyskit »Noorliit« ajoqersuinertik nunatsinni aallarnerpaat ukioq 1733 erniinnarlu assut nuannarineqalerlutik alu-
tornartumik qarlortartortalimmik naalagiartarnermikkut. Maani takussaavoq Nuummi Noorlernit titartagaq
1700-kut ingerlaneranni. Noorliit illorsuatoqaat maanna iluarsaanneqarpoq nunatsinni palasissat ilinniarfissaat-
tut.
Den tyske Herrnhut-mission startede i Grønland i 1733 og blev meget populær blandt befolkningen ved sine festli-
ge gudstjenester med hornmusik. Hersesen tegning af »Neu Herrnhut« i Godthåb fra 1700-taUet. Herrnhutternes
gamle hovedbygning er nu under ombygning til Grønlands Teologiske Institut.
All.: Kristian Mørch
Nunatsinnut ajoqersuisup siulliup
tikinneraniit ukiul 140-it qaangiut-
tullu Atuagagdliutit aallarnerne-
qarsimapput. Ajoqersuiartortita-
qarneq assigiinngitsut atugarliuu-
taanerusut pissutigalugit ingerla-
nerliortaraluarsinnarluni patajaal-
liartorsimavoq, aallaqqaataani ti-
kisitaannarnik sulisoqarluni, ka-
laallinik ikiortissanik ilinniartitsi-
nissaq periarfissaq siulleq atorlugu
pimoorunneqarsimagunanngim-
mat. Aatsaalli kingusinnerusukkut
ilaatigul noorlernit unammiorne-
qartutut misigisimalersimagunar-
neq pissutigalugu eqeeriartorneqa-
lersimavoq. Kalaallinik ikiortissa-
nik ilinniartitsisoqallattaalerpoq
seminaariaqalerneratigut pimoo-
runneqavissulersumik.
Taamaasilluni 1845-miit pimoo-
russamik ilinniartitsisussaajutiga-
lutik oqaluussisussanik ilinniartit-
sineq aallartinneqarsimavoq, peqa-
tigitillugu ilinniarfissuup illutaasa
pilersaarusiorneqalersimasoq uki-
ut marlussuit qaangiummata ine-
reerluni atorneqalerluni.
Kalaallit sungiusimasaat
Taamatut atuartitsinerup pata-
jaaqqutigaa kalaallit sungiusima-
saat pingaartilluinnarlugit inger-
lanniarneqarnini. Aammalu taa-
mani ilinniarfissuarmi siulittaasuu-
sartut nikerarpallaannginnerat ta-
matumani toqqissisimanaqutaasi-
mavoq. Taamanikkullu angalani-
arneq imaannaanngikkaluaqisoq
siulittaasuusartut ilaat ilinniartus-
sarsiuutigalutik angalasarsimap-
put.
Taamaasilluni ilagiiussutsimi
ilinniagaqalerneq qaammaasaqari-
artornerlu toqqaannartumik Atua-
gagdliutit aallartinneqarnerannut
pissutaasutut oqaatigineqarsin-
naanngikkaluarpoq, qularuti-
saanngilarli taamani ilinniartitsi-
suusut soqutiginnillutik atuagassia-
qalernissap aallartinnissaanut ta-
persersuisimassasut. Tamannalumi
erserluarpoq kingusinnerusukkut
ilinniarfissuarmiunik aviiseqarner-
mi suleqataasoqartarsimammat al-
Iaallumi tassanimiut ilaat Atua-
gagdliutit aalarteqqaarneranni
aaqqissuisuusimalluni. Aviisip
imassaqartinniarnerani ilagiinni
sulisut pingaaruteqalaavissorsi-
mapput, allaammi ilanngutassior-
tutut isigineqapajaarsinnaallutik.
tassaagamik taamani allalluarsin-
nasortaallutillu avammut sinniisu-
tut isumalluutaaqqajaasaqisut.
Ajoqiitissat
Ilinniarfissuatoqqami nutaamillu
aaqqissuussinerup atulernerata
kingunersuanut ataasiinnarmik
sammivilimmik ilinniartitsineqar-
simavoq, ilinniartunngortartut
amerlassusiannut sunniusimaaru-
saarsimagaluartoq ilaannilu ilinni-
artussaaleqisoqartarsimalluni ili-
magisamit pilertornerujussuarmik
nunaqarfippassuit taamani suli ul-
lumikkornit siamasinnerugunan-
ngikkaluqalutik amerlanerusut
ajoqilersorneqarsinnaasimapput.
Tamatuma nunaqarfimmiunut
pingaaruteqassusia nalileruminaat-
suuvoq taamani ajoqi nunaqqati-
giinni arlalippassuartigut toqqam-
mavissatut qiviarfissatuaasarmat.
Ilagiinni atuartitsinermilu suliner-
mi saniatigut ajoqi qaammarsaa-
nermi annertoorujussuarmik sulia-
qartarsimavoq, ilami kingusinne-
rusukkut peqatigiiffiit aallarnerne-
qartalerneranni sallersaajuartarsi-
malluni.
Ajoqinngortartut inuusunneru-
sut 19-20-iinnarnik ukioqartarput.
Taama inuusutsigaluni nunaqar-
fimmi kisimiivilluni ilinniartitsisu-
tut, oqaluussisartutut pattattullu
atorfinilluni imminut annikiginar-
torujussuusassaaq, pingaartumik
misilittagaqarluareersumik nunaq-
qatigiit sungiusimallugulu ungagi-
lersimasaannik siuleqarsimagaan-
ni, toqukkulli allamulluunniit
nuuttariaqalernikkut qimagussi-
masumik. Ajoqi inuusuttoq nuna-
qarfissaminut pisaraangami anner-
tuumik imminut ilinniarteqqittari-
aqartarpoq pingaartumik pattagis-
sap tungaatigut. Suliassanut tunni-
usimanerup kinguneri oqaluttuari-
saanermi qaanngiinnarneqarsin-
naanngitsut arlalippassuupput,
soorlu manna tikillugu tussiallaq-
qissutut oqaatigineqartarnerput
taamanersuarli tunngavileriartu-
aarneqarsimasoq allarpassuillu.
Piniarncq tapertaralugu
Oqaatigineqatsiareerpoq ajoqissa-
nik ilinniartitsineq pissutsit sungiu-
simasaasut iluanni allamiut periaa-
siinik sunniivallaarnaveersaarluni
ingerlanniarneqarsimasoq. Ta-
mannalu iluatsilluarsimavoq, im-
maqami allaat iluatsilluarpallaarsi-
malluni. Taama allanninnut pissu-
tigaara ajoqi ulluinnarni inuuner-
mini imminik inoqutiminillu napa-
titsiniarnermini innuttaminit sulif-
figisaminit timikkut atukkamigut
immikkooruteqanngitsoq. Qaam-
mammusiamininnguani allatut a-
jornartumik ilungersorluni piniar-
tutut inuuniarnermigut tapertaqar-
tinniartariaqarsimallugit.
Tamatuma kingunerisarsimavaa
ajoqip ajoqitut sulinermini ukiuni
pissatteruttorfissaraluamini nu-
ngullareertarnera. Ajoqerpassuit
toqujaarpallaartaarsimapput taa-
mani nunatsinni nappaatip atugaa-
qisup sakialluutip eqqoruminarti-
taanut ilaasimagamik. Ilaallu peq-
qissutsiarsuullutik inuutissarsiutip
tapertaralugu ingerlanniakkamik
aallunnerani qajaasarsimapput.
Taama kingusinaarpasitsigisu-
mik qanganngoreersimasunik eq-
qartuineq sumut iluaqutaasinnaa-
nersoq apersuuserneqarsinnaavoq.
Ilagiinnilu oqaluttuarisaanitta ni-
paatsumik oqaasii ilaatigut silap
qaamarnanut appakaatinngilluin-
naraanni pitsaanerusorinaraluar-
tut noqiinnarneq ajornartarput.
Taamaasiussagaluaraanni qujassu-
tissarpassuit qaangiinnarneqas-
sammata, ilagiillu ingerlaasianni
akisussaaqataalluni ingerlaqqinni-
arsarinermi kingumut qivianngin-
neq ajornarluinnartarmat.
Palaserpassuittaaq qallunaat ka-
laallillu inuiaqatigiit ilagiillu oqa-
luttarisaaneranni mappersakkanut
naliminni naammasisamikkut atsi-
oreersimasutut illutik nunani avan-
narlerni nunatsinnilu saarngusi-
mapput, soorlumi aamma ajoqer-
passuit taama pisimasut.
Peqatigiinniat
Ilagiittut oqaluttuarisaanitta eqee-
ruttorfiata ilagisimavaa ukiut
1900-ip aallartinnerani peqatigiif-
feqaleqqaarneq. Peqatigiinniat aal-
lartissimaleqqaaramik . eqeersaa-
nermik annertuumik pilersitsisi-
mapput, taamani noqartit kukki-
lanneqarsinnaasut arlaqarnerusu-
tut issimammata. Kristumiutut inu-
iaqatigiittullu inuuneq imminnut
qaninnerusutut issimagaluarput.
Anersaakkut timikkullu ittut avis-
saarsinnaanatik siumukartitaaqati-
giittariaqarnerat erseqqissuliuuti-
gineqartarsimavoq.
Puigunaatsuuvoq septemberimi
1908-mi nalliuttorsiornermi kristu-
miutut suliniarnerup eqeersagaasa-
riaqarnera persuarsiutigiitigalugu
umiarsuup Tjalfip aalisakkanik
misissuisimanerata inernera erseq-
qissuliuutigineqarmat. Tamatuma-
ni sulerusussuseqartariaqarneq pe-
riarfissanillu atorluaanissap pi-
ngaaruteqassusia erseqqivissumik
taannarineqarsimapput.
Timikkut anersaakkullu inuune-
rup imminnut katagaannatik inger-
laqatigiittariaqarnerat erseqqissuu-
liuutaajuarsimasoq ullumikkut eq-
qarsaatigilerlugu nukillaajallan-
nartoqarpoq. Unneqqarilluta nali-
liiniassagutta timikkut anersaak-
kullu inuunerup avissaaruteqalersi-
manerat nassuerutigisariaqalersi-
magatsigu: sapiissuseqarluta piviu-
sorsiorlutalu ullumikkut killiffigi-
simasarput nalilerniartariaqalersi-
mallutigu.
Ajoqissaaleqineq
1950-ikkut affaanni siullerni ajo-
qissatut ilinniartarneq unimmalli
tamatuma taartigisinnaasaanik pi-
lersitsisoqarsimanngilaq. Semina-
riami kateketskolinilu ilinniarsima-
sut sinninngui ilaatigut utoqqalisut
ajoqiuffimmik ukiuni amerlaner-
paani nunaqarfinni sulerulussima-
sut illoqarfinnut nutseriartuaaler-
put, tamatumalu kinguneranik ilin-
niarsimasunik nunaqarfinni ajoqis-
saaleqineq ilimagisamit sukkaneru-
jussuarmik malunniukkiartulerlu-
ni. Tamanna 1970-ikkunni ajoqis-
sanik ukiuni marlunni atuarsima-
sunik pingasoriarluni ilinniartitsi-
nikkut kigaallaamisinneqaraluar-
poq, atuartitsinerli ingerlaannan-
ngimmat nunaqarfiillu ornigine-
qartorsuunngimmata ilinniarsima-
sunik nunaqarfinni pissaaleqineq
misinnartuarpoq, naak ajoqit ikit-
tunnguit suli aalajaallutik nunaqar-
finniikkaluartut. Ukiuni makkuna-
nerpiaq ilagiinni sulinitsinni ilinni-
arsimasunik suleqatissaaleqinitta
annertunerpaaffissani tikissima-
vaa. Ilagiinni suliffigineqarnitsinni
inuinnaat suleqataanngippallaar-
nerat ilaanni uparuarniarneqartar-
poq. Eqqaaneqarnerliuna ajortoq
ilinniarneqanngitsorpassuarnik su-
leqateqarnerput. Ajornartoornit-
sinni ikiuutilaarsinnanersut aperi-
sarangaatsigit akuersisarput ukior-
passuarnilu atasinnaasarlutik. Ilaat
allaat imminnut ilinniartillutik
oqaluusissiorneq pattannerlu sun-
giutivissinnaasarlugu. Pattassin-
naanermikkut nunaqarfimminni
tussiartarneq tussiaqattaartarnerlu
annertuumik siuarsaavigisarpaat.
Taamaakkamiguna ilinniarsi-
manngitsutut isigineq ajornarsisar-
tut, imminnut ilinniarterusaartuar-
nerisa misilittagarpassuarilersa-
gaasalu ilinniarfinni aalajangersi-
masuni ilinniarsimanngikkaluarne-
rat malunnarunnaarsittarmassuk.
Ukiut palasissaaleqiffiit
Palasissanittaaq 1960-ikkut qiteq-
qutilerneranniilli ataasiakkaan-
nguit eqqaassanngikkaanni atuar-
toqarsimanngimmat ukiut palasis-
saaleqiffiit nalaanniipput. Palasit
tamangajammik utoqqalipput, qu-
janartumilli peqqikkamik ilaatigut
soraarninngoreeraluarlutik suli su-
lipput.
Kisianniliuna soorlu suleqatis-
saaleqinitta tungaatigut ammukar-
tutut innitsinni apparnerpaaffissar-
put tikissimagipput. Suut tamar-
mik toquliorluinnartutut ilerian-
ngitsut kingumut masseqqinniarsa-
rilerpugut. — Ukiut kingulliit talli-
mat ingerlaneranni palasissat ajo-
qissallu atuarnissaat pilersaarusior-
neqaannaratik aallartinneqarsima-
lerput. Taaneqartoq siulleq
1983-imi kingullerlu 1985-mi.
Palasissat katagaallutik aallartit-
taqattaarsimasut 1986-mi aasakkut
inertoqartussaapput, ukiunilu tulli-
uttuni inertoqallattaaginnalissallu-
ni. Ila inikillioraluaqaat maannak-
kut illugisatta initaasa ilaat arfineq
pingasuullutik atuarfigigamikku.
Qatanngutigiinnialli illutoqarsuat
piareeriarpat inittuallaaminissaan-
nut qilanaakkunnaqaat.
Ajoqissat kingumut
Ajoqissat ukioq-manna atuarlutik
aallartittut palasissanit amerlane-
rujussuupput 60-ullutik aallartik-
kamik, atuarnissamullu qinnute-
qartut ilarpassui inissaqartinne-
qanngikkallarsimallutik. Aasaane-
rani qaammat ataaseq atuartitarisi-
mavavut, maannalu ukiariarmat
allakkatigut suliassersulerlugit.
Ukiuni pingasuni taamatut ingerla-
titsivigineqartussaaput. Taama aal-
lartitsineq pilersaarusiorneqareer-
simagaluarluni piviusunngortinni-
alernera Upperisarsiornermik ilisi-
matusarfiup pisortaqarfianut an-
nertuumik misiligaanertaqarpoq.
Iluarsaalluakkamik atuarnissap i-
ngerlanissaa qulakkiiginnarnagu
ilinniusiassat kalaallisuut piareer-
sarneqarlutillu inereersimasaria-
qarmata. Ullumikkullumi ingerla-
tat kalaallisut oqaluffiullutillu ka-
laallisuunik ilinniuteqarfiusut suli
qaqutigoorallarput. Neriuppugut
taama pisussaaffiligaasimaneq su-
leqatigiikkusussuseqarluta inger-
Iassinnaassagipput tamatsinnut ilu-
aqutissamik kinguneqarsinnaaq-
qullugu.
Annikitsutigut annertuutigullu
ilagiit tamani tamaannittugut atas-
suteqaqatigiinnitta nukittorsarne-
qarnissaa pisariaqartuassaaq. Ta-
mannalu ulluni persuarsiorfiin-
naanngitsuni, »ataatsimeersuar-
fiinnaanngitsuni« pimoorunniarta-
riaqarpoq. Ilagiissutsip nalunartua
isiginngisaraluamik ataasioqati-
giiffeqarneq ilaanni aanngajussisa-
raluarluni erseqqissiimeqqittar-
poq.
Taamaattumik-una ilaanni ernu-
maammersimaaraluarsinnarluta i-
sumallualeqqittartugut.
Atugagdliutit ukiorpassuarnik
angusaqarnerani qujaqataallutalu
pilluaqquseqataavugut, kissaassil-
lutalu suli ukiorpassuarni atuagal-
leeqqittarumaarnissamik.
VI ØNSKER
GLÆDELIG JUL
til alle, der i årets løb har købt
O ADA VIDEO-TV
OMDM HI-FI - m.v.
gennem vore forhandlere i Grønland
RADIOGROS A/S Klarup
- EN GROS FOR GRØNLAND -