Atuagagdliutit - 11.12.1985, Page 16

16
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
NR. 50 1985
J'assa Aariassuarmik oqaluttuaq, ima oqaasertalik: Aariassuaq makim-
mat nunaqqatai qimarrakkamik kuuk ikaarpaat.
Her er illustration tit sagnet om A ariassuaq med følgende tekst: Da A arias-
suaq genopstod, flygtede hans pladsfæller over elven.
■*4
A alup assiliartaliussaa Ivanniisaamik oqaluttuamut ima allallugu: Ivannii-
saaq toqummat ilaasa imaanut iliartoraat.
Denne akvarel er en illustration til sagnet om Ivanniisaaq. Arons tekst ty-
der: Da Ivanniisaaq døde, styrtede de efterladte hans afsjælede legeme ud i havet.
Aalup qalipagaanit torrallataanerpaatut isigineqartartoq, inuata ima oqaasertalersimasaa:
Kumallaasi qimaasoq tikeraarfimminit.
En af Arons bedste akvareller med hans egen billedtekst, der lyder: Kumallaasi flygter fra sine værtsfolk.
P*
■1 t< trfrt /y tf/ ri.,
vfv rr?<7 <v *>
Aalut Kangermiu
Atuagagdliutit pilerlaataanni assiliartaliortorsuaq
taama imminut atsiortarpoq, noorliugami
kinguliaquteqannginnami. All.: Emil Rosing
Aalut 1822 Kangermi inunngor-
poq. Angutaa Kristian Hendrik
ajoqitut atorfeqarpoq, Aalullu al-
latulli piniartussatut perorsarne-
qarpoq. Kangermiut angallavii
meeraanerminiilli sungiusimavai.
Avannamut Kangaamiut Kanger-
lussuarlu, soorlu oqaluttuaq
»Utoqqannguamik erneranillu«
Tasersiami pisimasoq, pingasuusu-
nik assiliartaliorpaa nunataa qaq-
qaalu ilisarnarsivillugit. Titarta-
gaqqaarisimagunarpaa Kangaami-
ut nunaqarfiat 1858-imi Saamuali-
kasimmut nassiussani.
Taama paasinarpoq Aalut taa-
manili titartaanermik allannermillu
soqutigisaqartuusimasoq.
Siuariarnerit arlallit
Ukiut taakkorpiaat nunatsinni i-
ngerlatsinerup iluani siuariarnernik
arlalinnik pisoqarpoq. 1858-imi na-
qiteriveqalerpoq, ukiorlu taanna
upernaakkut naalagaq H.J. Rink
naqitamik »Nalunaarut«-mik nas-
siussuivoq piumasut allattaqqullu-
git oqaluttuanik, misigisalikkersaa-
rutinik assigisaannillu. Kiisalu ti-
tartakkanik nunallu assiliornerinik
kissaateqarluni.
1861 Lars Møller, Arqaluk, Dan-
markimi ukiivoq naqiterivimmi su-
liassanut sungiusarluni. Utermat
1862 naqiterivik illutaqalerpoq
makku naqiterlugit: Nalunaarutit
(Paarsisut sulinerannut tunngasut),
Atuagagdliutit aliikkutassianik
imaqartussat, kiisalu oqaluttuat
piffissaqassagaangat naqinneqar-
tarumaartut.
Taamani nunatsinni ingerlaatsip
pisariaqartilerpaa kalaallit inuiaat
ingerlatseqataallutillu aalajangii-
sarnissaat peqataallutik aalajangi-
gassanut pingaarutilinnut. Taama-
nilu misissuisut (paarsisut) pilersin-
neqarput.
Misissuisunut ilaasortaq
Ukiuni taakkunanerpiaq Aalup nu-
naa »Kangeq piniagassalissuaq«
ajornartorsiutinik nalaanneqarta-
lerpoq. Nappaalanerit tusarnartaa-
junnaarput. Qaqutigoortuunngi-
laq atugarliortoqalersillugu nap-
paalanerit ukiorlullu ataatsikku-
luutsillugit ikiuutinik niuertoqar-
fimmit pajuttoqartarnera. Tama-
tuma nalaani (1862) inuit 60 sakial-
luummik toqquteqarput Nuup eq-
qaani.
Qaammat januar umiatsiarsuaq
Kangermut aallartinneqarpoq usi-
galugit orsut nerisassallu allat, a-
ngerlarsimaffinni qiiallunilu perli-
muulinnginnissaq isumagalugu.
Taamanikkullu Aalut nunaqqati-
minit qinigaalluni misissuisunut
(paarsisunut) ilaasortaavoq.
7-10. oktober 1862 Nuummiip-
poq ataatsimiinnernut peqataallu-
ni. Sakialluummilli attorneqarsi-
mavoq, tassami 1958 Saamualika-
simmut allakkami naggasiivoq »su-
li makitasinnaanngikkaluarluni ki-
sianni pitsaanerulerluni«.
2. maj 1864 misissuisut ataatsi-
miimmata Aalut ilaasortaajun-
naarsimavoq. Ataatsimiinnermi
tassani 143 rigsdaler misissuisut
kajumissaatitut Kujataanut tamar-
mut agguaappaat, taakkunanngalu
Aalut tunineqarpoq 6 rigsdaler 24
skilling, tamannalu pivoq ukioq
1865.
Taama pisoqarmat Aalup nulii
Persita qitornarsianilu marluk illo-
qatigai. Taamani kajumissaatit i-
nunnut inuiaqatigiinni sunniute-
qartunut agguaanneqartarput.
Eqqumiitsuliortoq inersimasoq
Meeraanerminit angalatooq taku-
sartooq misigisartooq uninngaan-
nalerpoq.
Amerlanerit tunniutiinnarlutik
utaqqiinnalerfisaraluanni Aalut
naalakkap Rinkip nalunaarutaanut
tiguartippoq. Siullermik qisummut
kigartuilluni assilialiorneq aliikku-
tarilerpaa pisussaaffimisullu isigisi-
massallugu. Siulit pissusii, inuuni-
arnerat, oqaluppalaat pisimasuiillu
misigisartakkani assilialiamigut si-
aruartilerpai. 1860 imilertakkanik
qalipaasersuineq sammilerpaa. 1-
nuuneq atoriikkani illermiiginna-
lernermini sarsuatitatut isigisuusi-
sarsimavaa.
Suliaasa takutippaatigut angala-
sutut piniartutut pinngortitamik
misissuilluarluni tatiginnittutut i-
nuuseqartoq. Silagissuaq saniagul-
lu silapiluk oqaluttuani assiliarta-
lersortagaani imarisaminnut naleq-
qussaasarnera uppernarsaavoq Aa-
lut eqqumiitsuliortutut inersima-
suusimasoq eqqarsariallaqqissutsi-
millu pisuussuteqarnini assilialior-
tarnermini ikorfartuutigilluarsi-
mallugu. Assersuutigisigu Ava-
runnguaq nannunik inorroortunik
ukeeqateqarluni issersuup ataani
qilalukkamik uniarnerat. Assiliaq
takuinnarlugu »qiianartoq« asulu-
mi Aalut qilalukkamiki aatsaat ta-
kornalinngitsoq malunnarluni.
1858-ip kingorna kippiveqan-
ngitsumik assilialiorneq sammisi-
manngilaa. 1867-ip siorna ukiua-
lunnisaqqummiisaqanngilaq. Nap-
paamminit aniguiusarsimavoq qu-
larnanngilarlu piniarneq sammeq-
qileraluarsimallugu — tupinnan-
ngitsumik, taamani pissutsit atu-
gaasut inissaqartinngilaat angut pi-
niartutut sungiusarsimasoq allan-
nermik titartaanermillu sammisa-
qartissallugu, tamannattaarlu kisi-
mi ilaqutariit inuuniassappata
tunngavissaasinnaanngilaq.
Anersaamigut nikallunngilaq
1859-mit 12. marts 1869 tikillugu
peqqiilliorluni piniarsinnaanngif-
fimmini immaqa ilaatigut sukisaar-
saatitut minnerunngitsumillu eq-
qarsaatimigut nappaamminik qi-
matsiniutitut naammaasisaani
makku taaneqarsinnaapput:
Assilissanut naqitsivissat (træs-
nit) kigartukkat 40 missaat. Imiler-
takkanik assililaliat titartagaan-
naallu 308, oqalunngusiallu allaa-
serisai 56-it katillutik 250-inik qup-
perneqartut.
Ukioq 1905 Aalup assilialiai
204-it Københavnimi katersugaa-
sivissuarmut Signe Rinkip inissip-
pai. Aatsaat ukioq 1961 iluamik tu-
sarpavut Eigil Knuthip Atuagag-
dliutit 100-nngortorsiormata avii-
sikkut allaaserimmagit, taamalu
aatsaat uppernarsisillugu assilialiat
nersualaarlugit Signe Rinkip pi-
ngaartitsinera.
August 1982 siunissami malugi-
neqartarumaarpoq. Qaammammi
tassani Aalup assilialiai 160-it nu-
natsinnut pipput. Inuiaqatigiit ka-
laallit kulturikkut pisuussutitta
ilaannik utertitsivigineqarpugut.
Taakkunatigut periarfissaqalerpu-
gut siulitta ukiorpassuunngitsut
matuma siornagut pissusiat eqqar-
sartaasiallu taakku aqqutigalugit
eqqaaqqissallutigu.
Aalut qanoq isikkoqarsimagalu-
arnersoq tamatsinnut takorluu-
gaannaavoq, suliaasigulli ersippoq
inuk anersaamigut nikallujuitsuul-
lunilu nukittuujusimasoq. Suliai
maannakkut nunatsinneeqqilersi-
masut Kalaallit Nunaata Katersu-
gaasiviani isumannaatsumik inissi-
simallutik. Isiginnaarsinaavavut
atuarlugillu, taakunatigullu sumit
aallaaveqarnerput eqqarsaatigalu-
tigu. Tamannami siunissami ineri-
artornitsinni nakooqutigalugu
tunngavissarigatsigu.