Atuagagdliutit - 11.12.1985, Qupperneq 18

18
ATUAGAGDLIUTIT/GRØN LANDSPOSTEN
NR. 50 1985
Atuagagdliutit saqqaanni assiliartaqqaaq Nuutoqqap qeqqa: naalakkap illorsua, oqatuffik siminariatoqarlu
maanna vicebiskorpip illugisaa palasissanullu atuartitsiviusoq. Oqaatigisarpaat una Rasmus Berthelsenip qisum-
mut kigartugarigaa.
A tuagagdliutits første hoved viser bycentret i det gamle Godthåb med inspektørboligen, kirken og det gamle semi-
narium, der i dag tjener som vicebiskopbolig og undervisningslokale for vordende præster. Det siges, at Rasmus
Berthelsen er mester for tegningen.
Atuagagdliutit
ilisimatorsiissutaat
sunniutaallu
All.: Frederik Nielsen
Atuagagdliutit aallarteqqaarsima-
lersut sinerissap kujataani misissui-
sut pillugit Nalunaarutit (1862) ima
allassimasoqarpoq:
Atuagagdliutit, nalinginnarnik
kalaallinut tusaruminassasunik
imaqartussat. Ajornanngikkaa-
ngallu aamma kalaallit oqaluttuari-
saat naqinneqartarumaarput. Ka-
laallilluunniit qallunaalluunniit ka-
laallisut allanneq sapinngitsut na-
linginnarnik Atuagagdliutinut ilu-
assasunik allaffigisarlisigut. Iluas-
sasut tassa imaattut: nalinginnaat
sinerissami qanoq ilisut tusarumi-
nassasut, sinersortulluunniit qaan-
nalluunniit sumik eqqumiitsumik
tupinnartumilluunniit malugisa-
qarpata, inuilluunniit ukiuutillugu
qanoq inuusut, nutsikkamilluun-
niit oqaluttuassaqarpat nunamit al-
lamit.
Taava misilinniariassagipput pi-
umasarineqartut — imaluunniit si-
unertarineqartut — taakkua eq-
quututunneqarsimanersut, taavalu
aamma qanoq atsigisumik qanorlu
sunniutilimmik.
Tusaruminassasunik
Qanoq atorneqartoq »tusaruminå-
sassunik« Atuagagdliutit aallartin-
neranniilli taaguutaannut nassuiaa-
taasutut atorneqalerpoq. Tusaru-
minassasut suugamik? Tassa Atua-
gagdliutit aallartinnerannilli kingu-
nersuarmut kalaallit atuarsinnaa-
saat suulluunniit, sumik imaqarne-
rat pingaarnerunani. Kingornali
paasinninneq tamanna allanngori-
artorpoq kalaallisuunik atuagassa-
qarnerujartortillugu. Uagut mee-
raagallaratta atuagassaasinnaasoq
tamaat oqummiupparput — imma-
qa oqaluutsit kisiisa pinnagit, ta-
makku tusartuagarigatsigit.
Kalaallit oqaluttuarisaat — taan-
na atuaannarlugu suut pineqartut
iluamik paasinanngikkaluartut qal-
lunaatoorneri malillugit tassaap-
punngooq kalaallit oqaluttuaannik
taasartakkavut. Atuagagdliutit aal-
lartinngitsiartulli Rink kalaallit
oqaluttuaannik katersuilereersima-
voq naqiterivittaaminilu naqiteri-
sitsisimalluni. Naqitertitaani siul-
lerni oqaluttuartut tassaanerupput
Nuup eqqaamiut, kingusinneru-
sukkulli naqitertitai ungasissormi-
ut nassiussaannik ilaqartalermata
paasinarsinnaavoq Atuagagdliuti-
tigut kajumissaarineq pissutaasin-
naasoq. Kalaallit oqaluttuaasa
Atuagagdliutinut ilanngunneqarta-
lernerata kingunerai kalaallit nam-
minneq oqaluttuaatiminnik atua-
gassaqalernerat oqaluttuanillu pi-
gisaqartut saqqummiussinissamin-
nut ammaaanneqarnerat, kiisalu
oqaluttuaatit immaqa tammaraan-
nartussaagaluit taamaalilluni an-
naanneqarnerat.
Angalasut misigisartagaat
Tulliutillugit piumasarineqartut al-
lassimanerattut atuaannarlugit su-
ussutsimikkut erseqqinngikkaluar-
tut qallunaartoorneri erseqqissaa-
suupput. Maannakkutuut oqaasili-
ussagutsigit imaapput: Kalaallit
Nunaanni pisartut angallavinni na-
linginnaanngitsuni angalasut misi-
gisartagaat, qajartortarnilersaaru-
tit pisarisartakkallu nalinginnaan-
ngitsut. Imaluunniit naatsumik o-
qaatigalugit: Angalanilersaarutit
piniarnilersaarutillu.
Atuagagdliutit taamaattorpassu-
arnik imaqarput. Taamaassagami-
mi, tamakkua tassaammata kalaal-
lit namminneq inuunerannut tun-
ngassuteqarluinnartut, nalunngi-
saat, misigisartagaat, nuannari-
saat, taamaattumik allaaserissallu-
git oqaluttuarissallugillu piginnaa-
neqarfigilluagaat. Soorlu uanga
meeraanerma nalaa eqqarsaatigi-
gukku atuarfimmi nammineq nu-
narput pillugu ilinniuteqanngila-
gut, ilinniutinulli taartaapput Atu-
agagdliutit. Sinersortarpugut soor-
lu Nuummit Atanikerlummut uter-
lugulu, taavalu aamma Qaqortuli-
arluta Atuagagdliutini suleqataasut
ilisimasortaralugit sulilu aamma
taama isorartutiginngikkaluartu-
nut angalaartarluta assigiinngitsu-
nik ilisimasortaqarluta, aqqutaani
assigiinngitsorpassuarnik misigisa-
qartarluta inuillu assigiinngitsut
naapittarlugit, ilaanni angalaneq
sivisunaarujussuartarlugu soorlu
taamani ukiakkut Maniitsuliaratta
ukioq anigormat aatsaat aalllarfit-
sinnut utertariaqarsimalluta. Ki-
ngorna ingerlavipput takorloorsin-
naasarparput nunap assilersuutta-
riaqarnagu. Nunatta ilaani anni-
kinnerusukkuutaani nunaqarfinn-
guit tikeqattaartarpavut soorlu pi-
niariat atorfimminnilluunniit anga-
lasut ilisimasortaralugit. Nunatta
avannarsuani Suersap (Hans Hen-
rik) angallappaatigut, Tunuliarpu-
gullu ajoqi Hanséraq ilisimasorta-
ralugu. Allaammi nunat allat tikit-
tarpavut soorlu Akilineq Såmuali
ajoqersuisoqataalu ilisimasortara-
lugit, taamatullu aamma qassinik
Danmarkiliarnerpugut avalattartut
angallassisoralugit.
Ilisimasassat
Atuagagdliutit ilisimasassarpassu-
arnik tuniorarpaatigut soorlu pin-
ngortitamut namminermut uuma-
suinullu tunngasunik, piniariarni-
lersaarutitigut misigisalikkersaaru-
titigullu. Tamakku tassaapput pini-
arnilersaarutit immakkut nunak-
kullu, (ajoraluartumilli maqaasi-
sarpakka Avannaamiut qimusser-
nilersaarutaat, tamakku iluamik
tusagaqarfigineq ajoratsigit). Qa-
jartortarnerit ilungersuanartulissu-
it ilaatigullu allatut ajornartumik
toqumik kinguneqartartut atuar-
tarpavut inuttaat sikiffigalugillu-
sooq, tassaammatami »imaani sa-
piitsuliortut«, allamiuunngitsut
nunaqqativut. Taamatuttaarlu pis-
sanganartigisinnaasarput aavarni-
lersaarutit, nunakkut inuutissarsi-
ornerup ilungersunartoqartarneri-
nik, aammali pinngortitarsuarmi
angalanerup nuannersuinik oqalut-
tuarinnittut.
Inuit ukiuutillugu qanoq inuusut
— tamanna alapernaasernerinnaa-
nermik pissuteqarunanngilaq i-
maassinnaammat tusagassat taama
ittut pisortat atorfissaqartikkaat.
Taama isumaqarnermut uppernar-
saataasinnaavoq ukiut pineqartut
nalaanni misissuisut pillugit nalu-
naarutit nunaqarfinni assigiinngit-
suni ukiuunerata qanoq issusianik
imalerujussuusarmata. Taama ittu-
nik allaatiginneqqusineq akuer-
saarluarneqarsimasoq nalunanngi-
laq allaatigisarpassuartigut, ukiut
1900-it atuutereerneranni allaat.
Nutsigarpassuit
Kiisalu taava nutsikkat. Atuagag-
dliutit pingaartumik qanganisaane-
rusut nutsigarpassuarnik imaqar-
put, ilaatigut oqaluttuanik naatsu-
nik, ilaatigullu atuagavissuarnik.
Taamani Atuagagdliutini suleqa-
taasut namminneq nutserinermik
suliaqartarsimaqaat tamatumuu-
nattaaq nersortariaqarluinnarlu-
tik. Nutsikkat ilaat ukiut qassiit i-
ngerlanerini nangeqattaarneqar-
tarsimapput, tamannalu eqqarsaa-
tigalugu paasisinnaavarput Atua-
gagdliutit ukiumut ataasiarlutik
takkunnissaasa qanoq qilanaarine-
qartartiginerat. Atuakkat silarsu-
armi tamarmi ilisimaneqartut ilaat
taamani kalaallit atuarsinnaale-
reersimavaat soorlu »Robinson
Crusoe«, »Piiaasorsuaq Robin
Hood«, »imåne iluanårtut«,
H.C.Andersenipoqaluttuai, taava-
lu atuakkat saqqummerfimmik na-
laani nuannarineqarluartut soorlu
Holger Danskemik oqaluttuaq,
»arfangniaq — merdlertup anga-
jorKåKångitsup perorsagaunera«,
»Qimugsiussissartup oqaluttuai«,
»Uglespilimik«, »Italialiarnermik«
il.il. — Nutsikkanullu ilagitillugit
taasinnaavavut silarsuup ilaani na-
lusatsinni ilisimasassarsiortarnerit
allaaserineqarneri.
Allassaanngimmammi ilanngu-
tassiassatut kissaatigineqartut taa-
gorneqartut saniatigut allarpassu-
arnik ilanngutassiaqartarpoq. Ta-
makkunani pingaarnerit ilaattut
taasinnaavavut ilitsersuussutit, isu-
massarsiat pitsaasut allanuttaaq
iluaqutigisinnaaqqullugit ilisima-
sassiissutit. Assersuutigalugit taa-
lakka illut qanoq kusitsaaliorne-
qarsinnaanerat, aallaasit passuttar-
nissaat, qaannamut tunngatillugu
taalutaq, poortaq aquullu, qassu-
sersortarneq il.il.
Silarsuarmiut nutaaliaat maan-
nakkut nutaaliaajunnaartut taama-
nikkulli ilisimatitsissutigineqartar-
put: Aniffiikkiat, pujorsiut, imaar-
saat, nalunaarasuartaat allallu.
Oqaluttuunneqarpugut fabrikki-
nik, illulianik, umiarsualianik, ul-
lorissanut allaat inorsaatigineqan-
ngillat.
Ungaaralak aamma Aalut
Atuagagdliutini allaatigineqartar-
tuni suut pingaarnerutinnartutut
oqaatiginissaat ajornakusooqaaq.
Atuartartut ataasiakkaat nammin-
neq isumartik pissarsiaqarnertillu
najoqqutaralugit tamatumuuna aa-
lajangiisussaapput. Uanga pingaa-
ruteqarluartutut isigiumasarpakka
kalaallit kultooriannut tunngassu-
teqartut, Atuagagdliutini allaatigi-
neqanngitsoorsimagaluarunik im-
maqa qammuinnartussaagaluit.
Tamakkunuuna qujagalugulu ner-
sugaralugulu ataqqinartikkuma-
sarpara Ungaaralak (Johannes Sal-
lermiu). Qujanartumik Atuagag-
dliutini ilanngutarisartagaasa atua-
gannguanngorlutik naqiterneqar-
neranik atuartartut radiukkullu tu-
sarnaartartut inuk taanna oqalut-
tuarisaalu ilisarilluarsimalinnguat-
siarpaat. Atuagagdliutitdlo 125-lii-
nerat iluatsillugu kissaatigigaluar-
para oqaluttuaasa naqiterneqarnis-
saat atuagaq iluamik kusanartun-
ngorlugu, kalaallinut titartaasartu-
nut pikkorissunut assiliartaliortil-
lugu. Taava taamaalilluta inuk
ataqqinaasertarialik ataqqinaasis-
sagaluarparput. — Atermillu taa-
saqareerama taasara aappissavara,
tassaassaarlu Aalut kangermiu, pi-
ngaartumik assilialiullaqqissutsi-
migut ilaatigut Atuagagdliutitorqa-
ne takkuttartutigut nunatsinni piin-
narnani silarsuarmioqatitsinnis-
saaq tusaamasarsuanngortoq.
Atuagagdliutitoqqat
Atuagagdliutitoqqani taajumane-
rusarpavut aallarteqqaarfimminnit
1900-t aallartissimalernerannut
saqqummersartut. Allatummmi
aamma uumassusilittut allanngori-
artussaapput. Ukiut 1900-t aallar-
tissimalerneranni atuagassiat allat
saqqummeriartulerpåut qanga
Atuagagdliutini ilanngunneqarta-
raluartunik imaqartartut. Sulili
Atuagagdliutitoqarsuarniipput.
Allanngorneq annertunerusoq pi-
voq 1922-mi nutaamik aaqqissui-
sortaarneranni, imarisaanni pi-
ngaartinneqarnerulermata inuia-
qatigiissutsimut naalakkersuiner-
mullu tunngassuteqartut. Allan-
ngornerlu tamanna Atuagagdliuti-
toqqanik asannittunit ippingiatuu-
tigineqaraluartoq kalaallit ineriar-
tornerat isumagalugu taamaattus-
saaginnarpoq. Allanngornerillu
pingajuat sorsunnersuaqarnerani
aallartisarneqalersoq maannamut
atuuttutut oqaatigisinnaavarput,
ukiut ingerlanerisa nassataannik al-
lanngoriartuuteqartinneqartarlu-
ni.
Atuagagdliutit aningaasaliiffigi-
neqartarnerat ilanngutilaassavara.
Nunap (Kujataata) akissaataanut
(fælleskassen) naatsorsuutit pigine-
qartut malillugit naqiterivimmut
aningaasartuutit imaapput:
1862/63
.......nappartat (rigsdalerit) 784
1863/64
.......nappartat (rigsdalerit) 108
1864/65
.......nappartat (rigsdalerit) 569
1865/66
.......nappartat (rigsdalerit) 264
1866/67
....... nappartat (rigsdalerit) 413
1867/68
.......nappartat (rigsdalerit) 440
Naqiterisup ukiumut akissarsi-
aasut nalunaarneqarput 1963/64-i-
mi nappartat 72, 1965/66-imilu
75.)
Aningaasartuutit ilaasa amerla-
nerussuteqarnerannut pissutaasi-
mavoq illunnguamik naqiterivilior-
neq iluarsaanneralu. Aningaasat
naqiterivimmut atorneqatunik na-
lunaarneqaraluartut Atuagagdliu-
tinut atorneqartunik taasinnaava-
vut taakku pingaarnerpaamik naqi-
terivimmi suliaasarmata. Naqiteri-
vik nunap akissaataanit akilersor-
neqarmat taamaalillutik atuartar-
tut akilersueqataapput tunisanit
akissarsiap ilassaralua nunap akis-
saataanut aningaasaliissutigineqar-
tarmat.
Pilluarit qujanarlu!
Kiisalu: Asasara Atuagagdliutit.
125-liininni pilluarit! Qujanaq
meeraagallaratta aliikkutassaqar-
tittaratsigut, inuusukkallaratta ili-
simatorsaatissittarsimagatsigut, i-
nersimaleratta immersorlutalu isu-
maliutersuutinik allagaqarnissat-
sinnut periarfissaqartissimagatsi-
gut, utoqqalinitsinnilu »tusarumi-
nassasunik« tusagassaqartittaratsi-
gut inuiaqatitsinnullu attaviullutit.