Atuagagdliutit - 14.12.1995, Síða 21

Nr. 98 • 1995
21
7^1ag'ajt'c/é/a £/£
GRØNLANDSPOSTEN
Ilisimatuut qanoq oqarpat
AlkBartho Rosing, Sisimiut
Ukiuni arlalissuanngortuni
raajarniartuulluni sineriassu-
arlu utikajaarfigiuarlugu i-
nuutissarsiortuulluni ukiuni
kingulliunerusuni, ukiaq
mannalu itisooq ikkattorlu
kaliffigisarlugu, allanarsiar-
tortoq maluginiartariga,
soorluuna ukiuni siuliinin-
ngamit immap naqqa nuar-
lussuarnit ingasakkaluttuin-
nartunit raajamiarneq akor-
nusersomeqaleriartortoq.
Tassami nuarlunikkaangat
raajaqalaaraluartoq erniinnaq
tammartarput immallu itissu-
sersiutitta malugisarpai raa-
jat immap naqqaniit qaffattut
ikerinnarmut, ila tujormigi-
sarsimagunaqaat aalisagan-
nguit taama mikitigigaluarlu-
tik malussarilluinnassusii.
Ukiariartulemerani nuarlu-
nittarpoq, ilami immap qaa-
vaniit pueqqortilernera iluti-
galugu appartarput, pingaar-
tumik sineriassiortuulluni
kangerlussiortuullunilu qalut
iggiaasa putui tamarluinnar-
mik militsitertarput, taamaa-
lillunilu piniarsinnaajunnaar-
lutik, ilalumi ipertusakkulo-
qalutik.
Imaassimanerpali ukiakkut
issangikulaarpallaaleraangat
sualunnerusartut? Sivitsuler-
poq ukiaq manna tamakkor-
passuaqarpoq taamaalillunilu
raajamiartuusugut pissakilli-
ulersartugut oqartoqartar-
pormi raajaarutilersorooq. 11a
nuarluppassuaqartillugu a-
merlanaalaarneq ajornartar-
put, kisianniuna aalisarfim-
mut allamut pisariuminame-
rulersartut. Taamaattumik i-
lisimatuut qanoq oqarpat?
Aasaq ukiassariartulerne-
ranilu qangatut raajat takku-
simangajakkaluartut, nuarlu-
nimmat immap naqqaniit i-
kerinnarmut qaffapput pisa-
risaajunnaangajallutillu.
Kiisalu tapullugit eqqaa-
laarlakka, ukiut kingulliit
aamma imatta raajaniit allaa-
nerusukasiit, naparutaasali-
kasiit sualulluinnartumik a-
kuuleraluttuinnartut, oqaati-
giniameqartarput Akilemup
raajaaniit pisuusut, sulilu
ajornerusarpoq akuusut ta-
makku piiarnerliorsimagutsi-
git tunisaniit nalilersuinermi
procentinngorlugit tunisaniit
ilanngaataarujussuartarmata.
Taama amerlatiginngik-
kaluartut procentinngomeri-
ni kiilorpassuit peemeqartar-
mata, aalisartullu kiilussara-
lui ilanngarujussuameqartar-
lutik. Apererusunnarporlu tu-
nisassiat akornini tapullugit
igagaangamikkit tunisassia-
nut ilanngutiinnartartut suna
ajoqutigisaramikku?
Taavami sooq ilanngaataa-
juaannassappat, aalisartu-
mummi suliaquterujussuum-
mata piiaqqissaamiarsarineri
amerlanaartillugit tiimerpas-
suarnik atuiffiusarmata.
Soormiuna qeeraq neqitta-
nut kiiuaannartoq tammakar-
simava? Saarulliummi suna
tammakarneranut pissutaa-
va? Neriullunga tamakkiine-
rusumik akineqarumaarlu-
nga.
Hvad siger biologerne
Af Bartho Rosing, Sisimiut
Efter at have sejlet farvande-
ne tynde i efterhånden man-
ge år, op og ned ad kysten og
i fjordene som rejefisker, og
da jeg her i efteråret har
trawlet i både lave og dybe
vande, har jeg lagt mærke til,
at der er ændringer på hav-
bunden, således at rejefiske-
Qanormiaasiit KNR TV-kkut
isiginnaarpara, imminortar-
neq pillugu aallakaatitassiaa-
soq. Oqaluuserisaat ullutsin-
nut naleqquteqaaq, oqalli-
tsinneqartulli inuit (arnaa-
neq/angutaaneq uani pivara)
ullutsinnut naleqquppat?
Arnarpaat qangatut umia-
mi anguartuusut, angutitartik
aquttoralugu oqalliseqati-
giipput. Tassa ullutsinni
misigissutsit oqaluuserineqa-
leraangata oqallinnerit taama
aaqqissuunneqartassappat?
Ila, qassinik tusartarpar-
put, arnat misigissutsit tu-
ngaanut oqaloqatigiinnerup
oqaluuserinninnerullu tunga-
anut qanoq pikkorinneruti-
gisut. Ila, qassinik tusartar-
parput, silassorissutsip tu-
ngaatigut politikkillu tungaa-
nut oqallinnermi angutit qa-
noq oqaluuserinnillaqqitsigi-
sut. Ila, qassinik oqaaseq
»naligiisitaaneq - assigiisitsi-
niarneq« tusartarparput. Uani
aallakaatitassiami ataatsimil-
luunniit ersersinneqanngi-
tsoq.
Qanormiaasiikkuutitusa-
gassiortut ilissi oqallinner-
mik aaqqissuisuusartusi ape-
rissavassi, tassa ullutsinni tu-
sagassioriaaseq oqallitsitisar-
nerlu suli taama ittangatigis-
sava? Aperiinnarpunga!
Ilissilu, perorsaanerooq
pillugu ataatsimeersuartut,
allaanngilasi ilisimasaqaqqa-
laarnersi amigaralugu ilisi-
masakeqatisilu ilisimasaqar-
riet, i forhold til tidligere år,
bliver mere og mere generet
af vandmænd.
Rejerne forsvinder, når der
kommer vandmænd, vi kan
på vores sonar registrere, at
rejerne søger væk fra hav-
bunden og ender midt mel-
lem bund og overflade. Ef-
nerulerumallusi ilissinnut
sullittusi? Naammi tamakku
inuit qaammarsagassat?
Naak tamakku inuit sullitas-
sat? Ilisimasassanik amiga-
ateqartut? Nuummiinngillat,
nunatta sineriaanniipput.
Nuummiunaa! Nunatta sorlai
sullitassallu Nuummiinngil-
lat, nunatsinni pikialaartutut
sinnguttutullu ipput.
Ataatsimeersuaipusi arnar-
uupajaarlusiluunniit. Tassa
ullutsinni misigissutsit tu-
ngaanut oqallinneq arnar-
roorneriinnaassava? Ima-
luunniit misigissutsit oqaluu-
serinagit inuit silaqarneruler-
nissaat (ilissilu) anguniaralu-
arpisiuk?
Kulturikkut imminomeru-
voq siunissami oqallittartus-
sat qallunaatut eqqarsarlutik,
kalaallisut oqaluttut qallu-
naatulli nipeqarlutik nunat-
sinni oqallisileraangata. Inut-
tut imminomeruvoq, inuttut
kiserliorneq akuerinagu, illo-
qarfimmili pisorpaluk kisiat
pinngitsoorsinnaaj unnaarlu-
gu inuk kisimiikkusugun-
naarsimagaangat.
Eqqarsaatikkali ajortuin-
naanngillat. Aallakaatitassi-
aq piffissaq eqqorlugu aalla-
kaatitaavoq sammisarlu inui-
aqatigiinnut tamanut pingaa-
ruteqarluni. Isomartuili tap-
pingeqqaffigiinnarneqarsin-
naanngillat.
Qujanaq uummammit pisu-
mik - kamaammemertalim-
milli eqqarsaatissikkassinga.
teråret er højsæson for vand-
mænd, og i takt med, at det
bliver koldere, søger de ned
mod havbunden. Især er det
mærkbart, når man fisker
indenskærs eller indenfjords,
så bliver trawlens bælgma-
sker helt tillukkede, så man
ikke længere er i stand til at
fiske, og vandmændene er
utroligt snavsede.
Kan det mon være mere
udtalt, når der for tit er
tøvejr? Efterhånden er der
her i efteråret mange vand-
mænd, og på den måde fan-
ger vi færre rejer. Det siges
jo også, at rejerne er på retur.
Man kan ikke fange ret man-
ge rejer, når der er for mange
vandmænd, men det er på
bestemte fiskepladser, de er
nemmere af fange. Derfor vil
jeg spørge, hvad biologerne
siger til det?
1 sensommeren mod be-
gyndelsen af efteråret, var
der ellers ligeså mange rejer
som før, men da vandmænd-
ene kom, og rejerne kom
væk fra bunden, var det
næsten umuligt at fange re-
jer.
Ass./foto: AG-arkiv
Jeg vil i den forbindelse
også lige nævne, at vi de sid-
ste år har fået megen bifangst
af rejer, der ikke hører med
til vores rejer. Disse rejer har
noget der ligner finner, og
det siges, at de kommer fra
de canadiske farvande. Det
værste er, når vi ikke har fået
hele bifangsten sorteret fra,
bliver det under indhand-
lingsvurderingen trukket
Maani nunatsinni meeqqanut
akilersuititsisarneq ippassaq
radio-aviisikkut ullup-qeqqa-
nut eqqartorneqartoq illuatu-
ngeqartikkakku assuarler-
para.
Tassa 165 millioner koruu-
ninik kommuni matussutii-
sarnera annertuutut naliler-
sinnaagatsigu inuiaqatigiisu-
gut uparuarpara.
Ajoraluaqaaq maani nuna-
tsinni taamak annertutigisu-
mik kommuni matussuteqar-
sinnaammata, taamaattumik
taamatut eqqartuisoqartillu-
gu sooruna tikkuagassat tik-
kuamiarneqameq ajortut.
Minnerunngitsumik uparu-
arusuppara ataatassarsiuisar-
mange procenter fra i den
totale indhandling. Så fristes
man til at spørge, hvilken
skade de gør, når fabrikkerne
alligevel producerer dem
sammen de andre rejer?
Hvorfor skal man blive
ved med at trække dem fra,
da det er et stort arbejde for
fiskerne, og man bruger
mange timer på at sortere
dem fra, når der ind imellem
nermi inatsi qangali malinne-
qartoq kommunini artukkii-
sarmat kingunerlutsitsinnaal-
lunilu akilersuisussanut.
Tassa meeqqap amaa arla-
linnik ilaqarsimappat tassani
ataasiinnaanngitsut akilersui-
sarmata.
Soorlu uanga naammagit-
taalliortunga nammineq as-
sersiussuunga, uanga meeq-
qamut akilersuivunga, kisi-
anni angut alla aamma aki-
lersuivoq meeqqamut tassu-
nga.
Ajoraluaqaallu angutit tal-
limat allaat meeqqamut ataa-
tsimut akilersuisinnaamma-
ta, taamatummi oqaluttuun-
neqarpunga tamakkuninnga
er stor bifangst.
Hvorfor er havkatten, der
ellers altid bider på agn, el-
lers væk? Hvad er grunden
til, at torsken er væk? Jeg hå-
ber at få nogle uddybende
svar.
(Vi har sendt spørgsmåle-
ne videre til biologstationen
og bringer svarene senere,
red).
suliaqarsimasumit.
Naggataatigut oqarusup-
pugut inatsiseq taamaattoq a-
kuerineqarsinnaanngilaq tas-
sami meeraq marlunnik ima-
luunniit tallimanik ataataqar-
sinnaanngilaq. Meeraruna a-
taatsimik ataatalik, tassanilu
ataataasoq akilersuisussaa-
voq.
Tamannalu inatsiseq Qal-
lunaat Nunaanni atorunnaar-
nikuulluni, naak eqqartuussi-
soqameq qallunaat ingerlak-
kaluaraat. Issuaqqissavara ta-
manna Qallunaat Nunaanni
inatsiseq qangali atorunnaar-
nikuummat.
Arnarpaat
angutitatuaat
All:Markus E. Olsen
Meeqqanut marloqiusamik
akilersuisoqarsinnaanngilaq
All: Orla Sikemsen, Narsaq