Fréttablaðið - 17.09.2005, Blaðsíða 12

Fellibylurinn og eyðileggingin í
New Orleans á dögunum hafa vald-
ið ólýsanlegum hörmungum.
Mannskepnan má sín lítils gagn-
vart slíkum náttúruhamförum og
enda þótt við höfum horft á marg-
ar stórslysamyndirnar í bíóunum,
jafnast ekkert ímyndunarafl kvik-
myndaframleiðanda á við þessa
heljarslóðarorrustu. Sjálfan veru-
leikann.
En að slepptum þessum hildar-
leik náttúrunnar, sem að hluta til á
sér sínar skýringar í loftlagsbreyt-
ingum og gróðurhúsaáhrifum af
manna völdum, hafa þessar ham-
farir varpað ljósi á staðreynd, sem
reyndar hefur legið ljós fyrir, en
sjaldnast komið fram í sviðsljósið.
Og aldrei betur en nú. Í Louisiana
og Suðurríkjunum og raunar víð-
ast hvar í Bandaríkjunum, leynist
fátæktin og nauðin berskjölduð og
nakin í allri sinni eymd. Eða eins
og ágætlega var sagt í fréttaskýr-
ingum einhvers staðar: Stórveldið
Bandaríkin fékk yfir sig fellibyl og
eftir stóð keisarinn nakinn.
Við höfum löngum litið aðdáun-
araugum til Bandaríkjanna, lands
frjálsræðis og tækifæra, lands
ríkidæmis og velmegunar, lands
framfara og fegurðar. Og vissu-
lega hafa Bandaríkjamenn fært
okkur fyrirmynd og verið í farar-
broddi frelsisbaráttu og lýðræðis.
En kastljósinu hefur verið beint að
hinum fallegu og fjáðu og frægu,
sem hafa verið einhvers konar
sýnishorn af þeirri glæstu ímynd,
sem Bandaríkjamenn og raunar
margir aðrir, hafa reynt að mála af
þjóðinni. Hin fyrirheitna glans-
mynd. Allt í nafni kapítalismans og
kenninganna um hið fullkomna
frelsi. Skólabókardæmið hvernig
eigi að brjótast til auðæfa og álits.
Hin hliðin á bandarísku þjóðlífi
hefur ekki verið eins til sýnis. Sú
hliðin sem snýr að fátæktinni, ves-
öldinni, sem ríkir víða í þessu landi
tækifæranna. Hún varð ekki leng-
ur falin þegar Katrín reið yfir og
skildi eftir sig vegsummerkin og
fólkið í allsleysi sínu. Í Bandaríkj-
unum búa milljónir manna við
skort, híbýli sem jafnast á við ís-
lenskan kotbúskap fyrri alda, fé-
lagslega einangrun, menntunar-
leysi og lágmenningu. Að lang-
mestu leyti blökkumenn og undir-
málsfólk. Engin atvinna, ekkert ör-
yggisnet, engin framtíð, nema
slömmið og skyndibitinn og næsta
sápa í sjónvarpinu. Þetta er fólkið
og fórnarlömb fellibylsins, sem
allar bjargir voru bannaðar, þegar
holskeflan reið yfir. Hafði hvorki
bifreið, getu né rænu til að koma
sér í burt.
Ég hef komið til Dnepropro-
tovsk og Donetsk, Kuala Lumpur
og Kalotta, Río de Janeiro og Rú-
anda og hef séð með eigin augum
betlarana, útigangsfólkið, um-
komulaus börnin í leit að fæðubita
og næturstað. Hún er grimm, fá-
tæktin, víða í heiminum. En er hún
eitthvað betri hjá hinni guðsút-
völdu þjóð í Vesturheimi? Er hún
jafnvel ekki ennþá verri, ef tekið
er tillit til þess að Bandaríkjamenn
hafa alla möguleika, alla burði, til
að útrýma þessu sjálfskaparvíti, ef
ekki væri fyrir þá yfirgengilegu
pólitísku trúarkenningu, sem þar
hefur ráðið för, að hver eigi að
bjarga sjálfum sér. Að hver sé
sjálfum sér næstur og þeir kalla
hið skandinavíska velferðarkerfi
kommúnisma og eru með nátttröll
við stjórnvölinn, sem setja kíkinn
fyrir blinda augað, þegar þeir
heyra minnst á félagslega þjón-
ustu.
Fátæktin í Bandaríkjunum er
smánarblettur á ríkri þjóð, feimn-
ismál og raunar þöguð í hel, því
hún skemmir fallegu ímyndina af
fallega fólkinu sem sífellt er að
mata okkur í sjónvarpsþáttunum
og fyrirsögnunum. Nú blasir hún
við, nú sést hún í kastljósinu, í
hrollvekjunum sem birtast af
veruleikanum í fréttamyndum frá
New Orleans.
Það þurfti fellibyl til.
Er það svona þjóðfélag sem við
viljum, Íslendingar, himinn og haf
á milli ríkra og fátækra, milli hins
ljúfa lífs og lágkúrunnar? Ætlum
við að ganga þessa sömu götu til
móts við ríka fólkið og stéttamun-
inn, þar til bilið verður aldrei brú-
að og hér búi tvær þjóðir í einu
landi? Flotta fólkið í flóðljósunum,
fátæklingarnir í skúmaskotunum.
Frjálsræði viljum við. Sjálfs-
bjargarviðleitni og einkaframtak.
Við gleðjumst yfir velgengni ann-
arra. En gleymum ekki þeim sem
minna mega sín, sem eiga um sárt
að binda og eiga sér enga framtíð,
nema með hjálp og styrk samfé-
lagsins. Ísland og Bandaríkin eru í
hópi ríkustu þjóða. Við skulum
aldrei láta það um okkur spyrjast
að ríkidæmið sé notað til annars en
að rétta þeim hjálparhönd sem
næst okkur standa. Það er skylda
þjóðfélagsins, skylda stjórnmál-
anna, skylda samborgarans.
Kapitalismi er góður til síns
brúks og keisarar geta verið ágæt-
ir en allar kenningar og glans-
myndir eru harla lítils virði, ef
þær þola ekki dagsljósið og faldar
myndavélar. Nekt hins áferðar-
fallega kapítalíska keisaradæmis í
Bandaríkjunum sem birtist okkur
þegar óveðrinu slotaði, er aðvörun,
sem vonandi gleymist aldrei. ■
Það kemur ekki á óvart að Steingrímur J. Sigfússon, for-maður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs, skuli takafagnandi hugmyndinni um að Samfylkingin og Vinstri
grænir geri með sér bandalag fyrir næstu þingkosningar að fyrir-
mynd hinnar sigursælu „rauðgrænu“ fylkingar í Noregi. Eins og
mál hafa þróast er erfitt að sjá fyrir sér ríkisstjórnarþátttöku VG
nema í einhvers konar samfloti við Samfylkinguna. Hitt er meira
undrunarefni að Guðjón Arnar Kristjánsson, formaður Frjáls-
lynda flokksins, telji sinn flokk eiga heima í slíku bandalagi. Orðið
sjálfsmyndarkreppa kemur í hug í þessu sambandi.
En það var skynsamlegt af Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur,
formanni Samfylkingarinnar, að stökkva ekki á hugmyndina. Í
fyrsta lagi er hún algjörlega ótímabær. Þingkosningar verða ekki
fyrr en eftir tæp tvö ár. Margt á eftir að gerast á vettvangi
stjórnmálanna á þeim tíma. Í öðru lagi virðist blasa við að of náin
tengsl við Vinstri græna geti skaðað þá ímynd sem Samfylking-
unni er nauðsynleg til frekari fylgisaukningar, að hún sé miðju-
sækinn vinstriflokkur. Hvað stjórnarmynstur að kosningum
loknum áhrærir þarf hún enn að halda öllum leiðum opnum.
Horfast verður í augu við það að vinstri stjórnir hafa slæmt
orð á sér hér á landi. Sporin frá 1956, 1971, 1978 og 1988 hræða.
Þessar ríkisstjórnir náðu engum tökum á stjórn efnahagsmála og
samstarf flokkanna einkenndist af sundurþykkju. Þessu er ekki
eins farið í Noregi og víðar á Norðurlöndum. Þar hafa stjórnir
jafnaðarmanna oft staðið sig vel og ekki síður en stjórnir borg-
araflokkanna. Þess vegna er þar grundvöllur fyrir vinstri stjórn-
um eða rauðgrænum stjórnum eins og það heitir núna. Hér á
landi verða margir hins vegar óöryggir og áhyggjufullir þegar
farið er að tala um „vinstri stjórn“ í fullri alvöru. Þess vegna
kemur ekki á óvart að formaður vinstri grænna kýs frekar að
tala um „velferðarstjórn“, en það hugtak hefur enn enga áþreif-
anlega merkingu fengið í íslenskum stjórnmálaumræðum.
Margir munu líta á það sem feluorð fyrir vinstri stjórn.
Samfylkingin er höfuðflokkur stjórnarandstöðunnar og ólík-
legt er að miklar breytingar verði í íslenskum stjórnmálum á
næstu árum ef flokknum tekst ekki að styrkja stöðu sína meðal
kjósenda og í almenningsálitinu. Forsenda þess að það takist er
að flokkurinn hafi skýra og raunsæja stefnu sem höfðar til fjöld-
ans. Ekki skiptir síður máli að forysta flokksins sé einörð, trú-
verðug og samhent. Mörgum sem virða flokkinn fyrir sér utan
frá virðist sem forystan sé ekki nægileg öflug og gangi ekki í
takt. Slík vandamál þarf að yfirvinna. Verra er þó að óvissa ríkir
um það hvað það er nákvæmlega sem Samfylkingin vill gera í ís-
lensku þjóðfélagi komist hún til valda. Of mörg dæmi eru um
misvísandi skilaboð í því efni frá flokknum.
Sennilega er hlutverk leiðtoga stjórnarandstöðu eitt hið erfið-
asta sem menn taka sér fyrir hendur í stjórnmálum. En það er
jafnframt eitt hið mikilvægasta. Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
sýndi það sem borgarstjóri Reykjavíkur að hún er prýdd ýmsum
hæfileikum leiðtogans. Nú þarf hún að sýna þessa hlið á sér með
ótvíræðum hætti á Alþingi og í landsmálunum. Fram undan er
ögurstundin á stjórnmálaferli hennar. ■
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Hugmyndir um „rauðgrænt“
bandalag á Íslandi eru ótímabærar.
Rétt a› halda
lei›um opnum
FRÁ DEGI TIL DAGS
Keisarinn er nakinn
Dauðasyndirnar fjórar
Þeir eru ekki margir Íslendingar sem
jafnan eru kallaðir „meistarar“. Einn
þeirra – kannski sá eini – er Þórbergur
heitinn Þórðarson rithöfundur. Þetta
viðurnefni öðlaðist hann fyrir stílsnilld
sína sem löngum hefur verið rómuð.
Og Þórbergur hefur ekki aðeins þótt
skrifa fínan texta heldur hefur hann
verið talinn höfuðleiðbeinandi þjóðar-
innar um greinarmun góðs og vonds
texta. Ritgerð hans um
íslenskan stíl, „Einum
kennt – öðrum bent“,
sem birtist upphaf-
lega árið 1944, hefur
verið kennsluefni í
skólum um ára-
tugaskeið. Margir
hafa á hraðbergi
grundvallarhugtök ritgerðarinnar sem
eru skalli, uppskafning, lágkúra og
ruglandi. Þetta eru stundum kallaðar
„dauðasyndirnar fjórar“ í íslenskum stíl.
Ekki fræðileg hugtök
En nú ber það til tíðinda að Kristján Jó-
hann Jónsson bókmenntafræðingur
birtir í nýjasta hefti Tímarits Máls og
menningar grein þar sem með ljósum
hætti er sýnt fram á að hugtök Þór-
bergs rísa engan veginn undir því að
vera stílfræðileg. Þau eru öll meira eða
minna huglæg og siðferðileg, óná-
kvæm og stundum vanhugsuð og for-
dómafull dómsorð en ekki skýrar skil-
greiningar. Segja má að þar með sé
botninn dottinn úr þeim sem algildum
viðmiðunum í ritgerðarkennslu eins og
tíðkast hefur lengi.
„Refsandi þröngsýni“
Kristján Jóhann telur að í hugtökum
Þórbergs felist að þeir sem standa sig
ekki á ritvellinum séu „fáfróðir, heim-
óttarlegir og illgjarnir spjátrungar“.
Þetta vill hann að vonum ekki fallast á:
„Að mínu mati er Þórbergur, í þessari
grein sinni um kosti og lesti ritverka,
að einhverju leyti að minnsta kosti
knúinn áfram af refsandi þröngsýni fá-
tæks bændasamfélags. Það á að berja
niðursetningana og bera virðingu fyrir
hreppstjórunum. Það á að benda þeim
hólpnu á sæti meðal útvalinna og velja
þá sem kenna skal um ómenningu og
eymd í andlegu lífi Íslendinga,“ segir
Kristján Jóhann.
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550
5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprent-
smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum
verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA
17. september 2005 LAUGARDAGUR
Hin hli›in á bandarísku fljó›-
lífi hefur ekki veri› eins til s‡n-
is. Sú hli›in sem sn‡r a› fá-
tæktinni, vesöldinni, sem ríkir
ví›a í flessu landi tækifær-
anna. Hún var› ekki lengur
falin flegar Katrín rei› yfir og
skildi eftir sig vegsummerkin
og fólki› í allsleysi sínu.
ELLERT B.
SCHRAM
UPP ÚR EINS
MANNS HLJÓÐI