Tíminn - 01.08.1975, Blaðsíða 10

Tíminn - 01.08.1975, Blaðsíða 10
TÍMINN Föstudagur 1. ágúst 1975 AUSTURLANDSÁÆTLUN, fyrri hluti, er nýkomin út á vegum áætlanadeildar Fram- kvæmdastofnunar rikisins og Hagvangs h/f. í formála ritsins segir Bjarni B. Jónsson, yfirmaður áætlanadeildar Framkvæmda- stofnunarinnar m.a...Varð þvi að ráði að > skipta áætlunarverkinu i tvo hluta til birt- ingar, annars vegar þá almennu lýsingu á vandamálum og þróunartækifærum lands- hlutans, sem hér liggur fyrir, og hins vegar nánari athuganir og tillögugerð um æskileg- ar framkvæmdir og aðrar aðgerðir i at- vinnumálum og á vegum opinberra aðila. Fyrri hlutinn er þannig til nota við nánari at- huganir og umræður um stefnumótun, en er lagður fram, án þess að í honum felist stefnumótun af hálfu Framkvæmda- stofnunarinnar”. Bætt félagsleg aðstaða eykur á brottflutning fólks úr strjólbýli 1 þeim kafla ritsins, þar sem al- mennt er rætt um fólksflutninga kemur ma. fram staöreynd sem kann að koma sumum undarlega fyrir sjónir. Þvi er haldið fram, og sagt að sé alkunn staðreynd jafnthér á landi sem annars stað- ar, að auknar og bættar sam- göngur (þar með talið slmi, fjöl- miðlar o.s.frv.) séu oft hvetjandi á brottflutning úr þeim byggðar- lögum er áður hafa verið tiltölu- lega einangruð. „Þessi þáttur er nokkuð flókinn, en má einfalda með þvf að segja, að fólk sé llk- legra til að flytja, er það telur sig hafa komizt að raun um aðstöðu- og aðbúnaðarmun sinn og ann- arra. Fleira mætti tína til, þar sem i ljós kæmi að margt það, sem ætlað er til hagsbóta fyrir dreifbýlið, reynist tvíeggjað vopn,” segir I ritinu. Auka mó sauðfjórrækt til mikilla muna t Austurlandsáætlun kemur fram, að viða á Austurlandi kreppir mjög að ræktuðu landi, þar sem undirlendi er tiltölulega lltið og sundurslitið af heiðum og fjall- görðum. Hins vegar séu ofan byggöar viðáttumiklar afréttir, sem vel henta til sauðfjárbeitar, og segir i ritinu, að þetta eigi einna helzt við um norðurhluta landsfjórðungsins. Siðan segir: —...enn ekki fengizt heildar- vitneskja um beitarþol þessara afrétta, en fullvist má þó telja, að með skynsamlegri nýtingu megi auka sauðfjárrækt til mikilla muna á Austurlandi. Hvað gróðureyðingu áhrærir segir i ritinu, að sennilegt sé að gróður- og jarðvegseyðing á Austurlandi sé minni en viðast annars staðar á landinu, og vitn- að er i landgræðsluáætlun 1974—1978 þar segir, ,, að á Aust- urlandi sé a.m.k. jafnvægi milli eyðingar og uppgræðslu”. Þótt láglendi og ræktanlegt land sé tiltölulega litið á Austur- landi telja höfundar ritsins að það verði þó ekki til að standa land- búnaði í landsfjórðungnum I heild fyrir þrifum. Þá segir, að við at- hugun hafi komið i ljós, að stærð túna á Austurlandi sé heldur und- ir landsmeðaltali. Mannfjöldaþróun á Austurlandi: 1901: 13,6% ÍSLENDINGA 1970: 5,8% ÍSLENDINGA Gert róð fyrir áframhaldandi fækkun í strjálbýli Austurlands HLUTFALL AUSTURLANDS AF’IBÚAFJÖLDA LANDSINS ÞAÐ kemur fram I kafla Austur- landsáætlunar um mannfjölda- þróun, að árið 1901 hafi Austfirð- ingar veriö 13,6% tslendinga, en árið 1970 hafi þeir verið 5,8% Is- lendinga. (sjá kort). Þá kemur fram að stöðugt stærri hluti fbú- anna býr i þéttbýli og er það hlið- stæð þróun og á landinu öllu. Þó er tekið fram, að hiutfall þéttbýlis sé ekki jafn hátt á Austurlandi og á landinu öllu. — Sé nánar litið á Ibúaþróun Austurlands, kemur i ljós, að ibú- um I dreifbýli (þ.e. stöðum með 300 ibúa og færri) hefur fækkað um 55.9%, timabilið 1901-1970, en fækkun i dreifbýli á landinu öllu er 48,4% á sama tima. Fjöldi Ibúa á landinu öliu hefur ellefufaldazt en sexfaidazt á Auturiandi 1901-1970. A Austurlandi hefur þannig hvorki tekizt að halda fólki I dreifbýli I sama hlutfalli og gerzt hefur á landinu öllu né auka ibúafjölda i þéttbýli til jafns við landið allt. Þá segir, aö Seyðisfjörður hafi verið stærsti þéttbýlisstaður svæðisins framan af öldinni, en fjölgun Ibúa þar hafi nær engin verið þar, sem af er þessari öld. „Neskaupstaður hefur verið stærsti staðurinn siðan 1930, en eftir að þvi marki var náð, hefur vöxtur Ibúafjölda verið fremur hægur”, segir I áætluninni. — Tölurfyrir árið 1973 sýna, að þróunin heldur áfram. Kaupstað- irnir, auk þéttbýlisstaða auka hlutdeild sina I Ibúafjöldanum. Einkum vekur athygli hinn öri vöxtur Hafnar, en þar fjölgaði ibúum um 21,8% 1970-1973, og 42,6% 1960-1970. 1 Austurlandskjördæmi, sem heild, óx ibúafjöldi um 0.9% á ári áratuginn 1960-1970 og var Ibúa- fjöldi landsfjórðungsins 11.315 hinn 1. desember 1970. „Sami vöxtur áratuginn 1970-1980 þýddi 12.349 Ibúa árið 1980. Það sem af er þessum áratug er vöxturinn heldur örari eða 1.2%, en það þýð- ir 12.720 ibúa árið 1980, ef svo heldur áfram.” íbúum Austurlands fjölgaði um 286 (2.5%) á árinu 1973, en á þvi ári var fjölgun allra landsmanna 1.29%. 1 ritinu segir, að hvort tveggja var, að náttúruleg fjölgun hafi verið tiltölulega mikil þetta ár, 171 manns, eða 1.5% og nettó-að-flutningar til Austur- lands hafi verið 115 manns, eða 1,0%. „Sé breyting mannfjöldans, flokkuð niður á hin ýmsu byggða- stig, kemur I ljós, að öll fjölgunin, 185, hefur orðið I þéttbýli með yfir 50Ibúa, en strjálbýlið hefur staðið nákvæmlega I stað.” Siðar i ritinu kemur fram, að s.l. 20 ár hefur Ibúum landsins alls fjölgaö um 40%. Fjölgun á Austurlandi hafi einungis verið 1/3 þess hlutfalls. Flestar likur benda tii áframhaldandi fækkun- ar i strjálbýli Austur- lands í Austurlandsáætlun segir að fólksflótta úr strjálbýli á Austur- landi sé ekki enn lokið, þó að „ekki séstraumurinn eins þungur og áður” eins og segir i áætlun- inni. — Ef talið er að fækkun I strjál- býlinu stafi að mestu leyti af vélvæðingu landbúnaðarins og aukinni framleiðni hvers einstaklings, verður einnig að lita svo á, að þessi fólksfækkunar- áhrif vélvæðingarinnar sé enn töluverð á Austurlandi. Allar lik- ur eru á, að þessara áhrifa og annarra samsvarandi gæti enn um mörg ár, og fólksfækkun haldi þannig áfram i strjálbýli Austur- lands. Að visu má ætla, að aukið þéttbýli kalli á aukna framleiðslu landbúnaðarvara og bættar sam- göngur geri kleift að búa I strjál- býli og vera jafnframt i góðu sambandi við þéttbýlið. Hvort tveggja ætti að draga úr fólks- fækkun I strjálbýlinu, en óliklegt er þó, að það hafi úrslitaáhrif. Að lokum segir að fólksfjölgun á Austurlandi hljóti sem annars staðar að verða i þéttbýlinu og fjölgunin verði að koma aðallega með fólksflutningum frá öðrum landshlutum. „Það er þvi við- gangur þéttbýlisstaðanna, bæði hvað atvinnu og aðbúnað fólks snertir, sem mestu máli skiptir, ef fólksf jölgun á að verða veruleg á Austurlandi,” segir i ritinu. Konum fækkar geigvænlega eftir tvítugsaldur 1 KAFLANUM um mannfjölda- þróun á Austurlandi er vikið að kynjasamsetningu i landshlutan- um, og kemur þar fram athyglis- verð staðreynd: „Þess má yfir- leitt sjá merki á svæðum með fólksfækkun, að konur eru hlut- fallslega mun- færri en karlar. Sérstaklega verður þetta áber- andi i strjálbýlum héruðum”, segir i ritinu. í þessum kafla kemur fram, að ,hlutfall karía bg kvenna á Austur- Jandi hefur.haldizt óbreytt á slð- ustu árum, þannig að á móti hvcrium 100 körlUm hcfur vcrið 87.76-88,12 konur á árunum 1970-1973. — AuðséÖ er að breytingarnar eru ékki miklar á þessu íimabili, en .einmitt Jjað segir sina sógj, p.e.a.s. fyrir nettóaðflutriinga, og fjölgun á Austurlandi batnar ekki hlut- fallið milli karla og kvenna. Þetta ér einnig að þvi leyti alvarlegra, að fjölgunin hefur eingöngu orðið i þéttbýli', þar sem helzt er að vænta aðstreymis kvenna. „Hér við bætist, að viða á Austúrlandi er kvenfólk hlutfalls- lega fátt i aldurshópnum ' 18-30 ára. Þegar borinn er saman hlut- fallslegur fjöldi kvenna og karla I aldurshópnum á Austurlandi öllu, blasir við heldur óheillavænleg mynd tsjá kort). Það óálitlega við kynjasamsetninguna er hversu konuru fækkar hlutfallslega eftir tvitugsaldur.” Um afleiöingar þessara stað- reynda segir i ritinu: — Hlutfalls- leg fæð kvenna á giftingaraldri og helzt frjósemisaldri hlýtur að draga úr ibúafjölgun og hafa brottflutning karla frá svæðinu. En hverjar eru orsakir þess áð hlutfallslega fáar konur á aldrin- um 18-30 ára- búa á Austurlandi? „Fábreytt atvinnulif stendur, einna helzt i vegi fyrir fjölgun kvenna”. . & I I ! íö o Híutfal!sl@gur fjö!di 1 5 árs aklursfiokkum mitfacTvid 100 kara í sör.nj &<£ursfiokkum. H&kriid: Austurtand -íandidaiií 1970.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.