Tíminn - 01.08.1975, Blaðsíða 10
TÍMINN
Föstudagur 1. ágúst 1975
AUSTURLANDSÁÆTLUN, fyrri hluti, er
nýkomin út á vegum áætlanadeildar Fram-
kvæmdastofnunar rikisins og Hagvangs h/f.
í formála ritsins segir Bjarni B. Jónsson,
yfirmaður áætlanadeildar Framkvæmda-
stofnunarinnar m.a...Varð þvi að ráði að
> skipta áætlunarverkinu i tvo hluta til birt-
ingar, annars vegar þá almennu lýsingu á
vandamálum og þróunartækifærum lands-
hlutans, sem hér liggur fyrir, og hins vegar
nánari athuganir og tillögugerð um æskileg-
ar framkvæmdir og aðrar aðgerðir i at-
vinnumálum og á vegum opinberra aðila.
Fyrri hlutinn er þannig til nota við nánari at-
huganir og umræður um stefnumótun, en er
lagður fram, án þess að í honum felist
stefnumótun af hálfu Framkvæmda-
stofnunarinnar”.
Bætt félagsleg aðstaða
eykur á brottflutning
fólks úr strjólbýli
1 þeim kafla ritsins, þar sem al-
mennt er rætt um fólksflutninga
kemur ma. fram staöreynd sem
kann að koma sumum undarlega
fyrir sjónir. Þvi er haldið fram,
og sagt að sé alkunn staðreynd
jafnthér á landi sem annars stað-
ar, að auknar og bættar sam-
göngur (þar með talið slmi, fjöl-
miðlar o.s.frv.) séu oft hvetjandi
á brottflutning úr þeim byggðar-
lögum er áður hafa verið tiltölu-
lega einangruð. „Þessi þáttur er
nokkuð flókinn, en má einfalda
með þvf að segja, að fólk sé llk-
legra til að flytja, er það telur sig
hafa komizt að raun um aðstöðu-
og aðbúnaðarmun sinn og ann-
arra. Fleira mætti tína til, þar
sem i ljós kæmi að margt það,
sem ætlað er til hagsbóta fyrir
dreifbýlið, reynist tvíeggjað
vopn,” segir I ritinu.
Auka mó sauðfjórrækt
til mikilla muna
t Austurlandsáætlun kemur fram,
að viða á Austurlandi kreppir
mjög að ræktuðu landi, þar sem
undirlendi er tiltölulega lltið og
sundurslitið af heiðum og fjall-
görðum. Hins vegar séu ofan
byggöar viðáttumiklar afréttir,
sem vel henta til sauðfjárbeitar,
og segir i ritinu, að þetta eigi
einna helzt við um norðurhluta
landsfjórðungsins.
Siðan segir:
—...enn ekki fengizt heildar-
vitneskja um beitarþol þessara
afrétta, en fullvist má þó telja, að
með skynsamlegri nýtingu megi
auka sauðfjárrækt til mikilla
muna á Austurlandi.
Hvað gróðureyðingu áhrærir
segir i ritinu, að sennilegt sé að
gróður- og jarðvegseyðing á
Austurlandi sé minni en viðast
annars staðar á landinu, og vitn-
að er i landgræðsluáætlun
1974—1978 þar segir, ,, að á Aust-
urlandi sé a.m.k. jafnvægi milli
eyðingar og uppgræðslu”.
Þótt láglendi og ræktanlegt
land sé tiltölulega litið á Austur-
landi telja höfundar ritsins að það
verði þó ekki til að standa land-
búnaði í landsfjórðungnum I heild
fyrir þrifum. Þá segir, að við at-
hugun hafi komið i ljós, að stærð
túna á Austurlandi sé heldur und-
ir landsmeðaltali.
Mannfjöldaþróun á Austurlandi:
1901: 13,6% ÍSLENDINGA
1970: 5,8% ÍSLENDINGA
Gert róð fyrir áframhaldandi fækkun í strjálbýli Austurlands
HLUTFALL AUSTURLANDS AF’IBÚAFJÖLDA LANDSINS
ÞAÐ kemur fram I kafla Austur-
landsáætlunar um mannfjölda-
þróun, að árið 1901 hafi Austfirð-
ingar veriö 13,6% tslendinga, en
árið 1970 hafi þeir verið 5,8% Is-
lendinga. (sjá kort). Þá kemur
fram að stöðugt stærri hluti fbú-
anna býr i þéttbýli og er það hlið-
stæð þróun og á landinu öllu. Þó
er tekið fram, að hiutfall þéttbýlis
sé ekki jafn hátt á Austurlandi og
á landinu öllu.
— Sé nánar litið á Ibúaþróun
Austurlands, kemur i ljós, að ibú-
um I dreifbýli (þ.e. stöðum með
300 ibúa og færri) hefur fækkað
um 55.9%, timabilið 1901-1970, en
fækkun i dreifbýli á landinu öllu
er 48,4% á sama tima. Fjöldi Ibúa
á landinu öliu hefur ellefufaldazt
en sexfaidazt á Auturiandi
1901-1970. A Austurlandi hefur
þannig hvorki tekizt að halda
fólki I dreifbýli I sama hlutfalli og
gerzt hefur á landinu öllu né auka
ibúafjölda i þéttbýli til jafns við
landið allt.
Þá segir, aö Seyðisfjörður hafi
verið stærsti þéttbýlisstaður
svæðisins framan af öldinni, en
fjölgun Ibúa þar hafi nær engin
verið þar, sem af er þessari öld.
„Neskaupstaður hefur verið
stærsti staðurinn siðan 1930, en
eftir að þvi marki var náð, hefur
vöxtur Ibúafjölda verið fremur
hægur”, segir I áætluninni.
— Tölurfyrir árið 1973 sýna, að
þróunin heldur áfram. Kaupstað-
irnir, auk þéttbýlisstaða auka
hlutdeild sina I Ibúafjöldanum.
Einkum vekur athygli hinn öri
vöxtur Hafnar, en þar fjölgaði
ibúum um 21,8% 1970-1973, og
42,6% 1960-1970.
1 Austurlandskjördæmi, sem
heild, óx ibúafjöldi um 0.9% á ári
áratuginn 1960-1970 og var Ibúa-
fjöldi landsfjórðungsins 11.315
hinn 1. desember 1970. „Sami
vöxtur áratuginn 1970-1980 þýddi
12.349 Ibúa árið 1980. Það sem af
er þessum áratug er vöxturinn
heldur örari eða 1.2%, en það þýð-
ir 12.720 ibúa árið 1980, ef svo
heldur áfram.”
íbúum Austurlands fjölgaði um
286 (2.5%) á árinu 1973, en á þvi
ári var fjölgun allra landsmanna
1.29%. 1 ritinu segir, að hvort
tveggja var, að náttúruleg fjölgun
hafi verið tiltölulega mikil þetta
ár, 171 manns, eða 1.5% og
nettó-að-flutningar til Austur-
lands hafi verið 115 manns, eða
1,0%. „Sé breyting mannfjöldans,
flokkuð niður á hin ýmsu byggða-
stig, kemur I ljós, að öll fjölgunin,
185, hefur orðið I þéttbýli með yfir
50Ibúa, en strjálbýlið hefur staðið
nákvæmlega I stað.” Siðar i ritinu
kemur fram, að s.l. 20 ár hefur
Ibúum landsins alls fjölgaö um
40%. Fjölgun á Austurlandi hafi
einungis verið 1/3 þess hlutfalls.
Flestar likur benda tii
áframhaldandi fækkun-
ar i strjálbýli Austur-
lands
í Austurlandsáætlun segir að
fólksflótta úr strjálbýli á Austur-
landi sé ekki enn lokið, þó að
„ekki séstraumurinn eins þungur
og áður” eins og segir i áætlun-
inni.
— Ef talið er að fækkun I strjál-
býlinu stafi að mestu leyti af
vélvæðingu landbúnaðarins og
aukinni framleiðni hvers
einstaklings, verður einnig að lita
svo á, að þessi fólksfækkunar-
áhrif vélvæðingarinnar sé enn
töluverð á Austurlandi. Allar lik-
ur eru á, að þessara áhrifa og
annarra samsvarandi gæti enn
um mörg ár, og fólksfækkun haldi
þannig áfram i strjálbýli Austur-
lands. Að visu má ætla, að aukið
þéttbýli kalli á aukna framleiðslu
landbúnaðarvara og bættar sam-
göngur geri kleift að búa I strjál-
býli og vera jafnframt i góðu
sambandi við þéttbýlið. Hvort
tveggja ætti að draga úr fólks-
fækkun I strjálbýlinu, en óliklegt
er þó, að það hafi úrslitaáhrif.
Að lokum segir að fólksfjölgun
á Austurlandi hljóti sem annars
staðar að verða i þéttbýlinu og
fjölgunin verði að koma aðallega
með fólksflutningum frá öðrum
landshlutum. „Það er þvi við-
gangur þéttbýlisstaðanna, bæði
hvað atvinnu og aðbúnað fólks
snertir, sem mestu máli skiptir,
ef fólksf jölgun á að verða veruleg
á Austurlandi,” segir i ritinu.
Konum fækkar
geigvænlega
eftir tvítugsaldur
1 KAFLANUM um mannfjölda-
þróun á Austurlandi er vikið að
kynjasamsetningu i landshlutan-
um, og kemur þar fram athyglis-
verð staðreynd: „Þess má yfir-
leitt sjá merki á svæðum með
fólksfækkun, að konur eru hlut-
fallslega mun- færri en karlar.
Sérstaklega verður þetta áber-
andi i strjálbýlum héruðum”,
segir i ritinu.
í þessum kafla kemur fram, að
,hlutfall karía bg kvenna á Austur-
Jandi hefur.haldizt óbreytt á slð-
ustu árum, þannig að á móti
hvcrium 100 körlUm hcfur vcrið
87.76-88,12 konur á árunum
1970-1973. — AuðséÖ er að
breytingarnar eru ékki miklar á
þessu íimabili, en .einmitt Jjað
segir sina sógj, p.e.a.s.
fyrir nettóaðflutriinga, og fjölgun
á Austurlandi batnar ekki hlut-
fallið milli karla og kvenna. Þetta
ér einnig að þvi leyti alvarlegra,
að fjölgunin hefur eingöngu orðið
i þéttbýli', þar sem helzt er að
vænta aðstreymis kvenna.
„Hér við bætist, að viða á
Austúrlandi er kvenfólk hlutfalls-
lega fátt i aldurshópnum ' 18-30
ára. Þegar borinn er saman hlut-
fallslegur fjöldi kvenna og karla I
aldurshópnum á Austurlandi öllu,
blasir við heldur óheillavænleg
mynd tsjá kort). Það óálitlega við
kynjasamsetninguna er hversu
konuru fækkar hlutfallslega eftir
tvitugsaldur.”
Um afleiöingar þessara stað-
reynda segir i ritinu: — Hlutfalls-
leg fæð kvenna á giftingaraldri og
helzt frjósemisaldri hlýtur að
draga úr ibúafjölgun og hafa
brottflutning karla frá svæðinu.
En hverjar eru orsakir þess áð
hlutfallslega fáar konur á aldrin-
um 18-30 ára- búa á Austurlandi?
„Fábreytt atvinnulif stendur,
einna helzt i vegi fyrir fjölgun
kvenna”.
. &
I I !
íö o
Híutfal!sl@gur fjö!di 1 5 árs aklursfiokkum
mitfacTvid 100 kara í sör.nj &<£ursfiokkum. H&kriid:
Austurtand -íandidaiií 1970.