Tíminn - 07.12.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 7. desember 1975.
EL TINGA RLEIKURINN
í V-Þýzkalandi veikjast meira en 220.000 manns
árlega af krabbameini. Fyrir flesta er það
dauðadómur. En visindamenn eru byrjaðir að
króa hinn grunaða af. Smá kveikjur-veirur.
í fyrsta skipti eygja þeir með því leið til að leita
markvissar að lækningaleiðum, og meira að
segja að búa til bólusetningarefni, sem gæti
útrýmt krabbameini eins og barnalömunarveikinni
OinluHiiríaTi :M'
HVAR ER HÆTTAST
VIÐ KRABBAMEINI?
llU-lllt llj.l kolMllll l,i,ýluiK l I
liiuau oi’ .
kakyJi n
Hænsnin eru betur á vegi stödd
en mennirnir I þessum efnum.
Fyrir þau er nú þegar til — fyrsta
bólusetningarefni gegn krabba-
meini. Strax og ungi skrfður úr
egginu á stóru hænsnabúunum er
hann sprautaður með efni, sem
kallað er Herpes-bóiuefni. Þaö
verndar fuglana gegn krabba-
meinsa fbrigði, sem var til
skamms tfma ein óttalegasta
hænsnaplága sem til var. Það er
sogæðakrabbi, nefndur
Mareks-veiki. Á fáum árum hefur
bóiusetningin nær alveg útrýmt
veikinni.
En ekki aðeins hænur geta
fengið sprautu við krabba. Með
tilraunum á rannsóknastofum
hafa visindamenn búið til á síð-
ustu mánuðum bólusetningarefni
fyrir aðrar dýrategundir lfka.
Þeir gerðu mýs mótstöðuhæfar
gegn brjóstkrabba og ketti ómót-
tækilega fyrir hvitblæði Meira að
segja næstu ættingjar mannsins,
aparnir, eru gerðir ónæmir gegn
krabba. Prófessor Rainer Laufs i
Göttingen hefur framleitt blóð-
vatn, sem hindrar sogæðakrabba
hjá hárkolluöpum.
Aiangurinn hjá músum, hæn-
um og öpum getur gefið heimin-
um von. Hann gerir hugsanlegt,
að hægt sé að gera fólk ónæmt
fyrir hinu óhugnanlega krabba-
meini.
Á þessu ári munu finnast
einkenni krabbameins i 220.000
manns i V.-Þýzkalandi. Fyrir
marga er það dauðadómur. Að-
eins 30 af hverjum 100, sem veikj-
ast lifa sjúkdóminn af. 1
V.-Þýzkalandi deyja 150.000
manns árlega úr honum.
Til þess að vinna bug á krabba-
meininu hafa visindin gert stærra
átak en nokkru sinni fyrr I sögu
læknavisindanna. Sérfræðingar
áætla.aöum 100.000 visindamenn
og læknar taki beinan þátt i her-
ferðinni gegn krabbameini.
Apollo-áætlun
læknisfræðinnar
Fjölmörg lönd lýstu yfir þvi
sem helzta takmarki sinu að sigr-
ast á sjúkdómnum. Þýzkaland
byggði krabbameinsrannsókna-
stöð i Heidelberg. Stjórn Sovét-
rikjanna fyrirskipaði „sjálfboða-
liða” vaktir á helgum, og átti
ágóðinn af þeirri vinnu að renna
til krabbameinsrannsóknastöðva.
5000 visindamenn voru ráðnir til
þess i Bandarikjunum. Þar að
auki voru hundruð annarra
studdir fjárhagslega i öðrum
löndum. Þjóðarkrabbameinsstöð
Bandarikjanna byggði upp
rekstrarkerfi, ,-,sem er næstum
eins umfangsmikið eins og Nasa
áætlunin um mannað flug til
tunglsins” (segir bandarfska
hagfræöitimaritiö „Business
Week”).
Aður fyrr var gullgrafaragerð-
araðferðinni beitt, er finna átti
nýtt lækningalyf. Gerðar voru
tilraunir með þúsundir efna i
þeirri von að eitt þeirra hefði læk-
andi verkanir.
Þessi aöferð var algjörlega
ónothæf við krabbamein. 1
þjóðarrannsóknastöð Bandarikj-
anna einni hafa verið reynd
300.000 efni og plöntuseyði með
tillti til læknandi áhrifa.
„Krabba-pensilinið”, sem menn
dreymdi um var ekki meðal
þeirra.
Þessi árangurslausa leit varð
til þess að annarri aðferð var
beitt við krabbameinið. Með
víðtækum undirstöðurannsóknum
átti fyrst að gera grein fyrir hvað
sjúkdómurinn yfirleitt er, hvert
er upphaf hans og hvernig hann
þróast. Þá fyrst var ætlunin að
láta til skarar skriða, svo að segja
finna upp krabbameinspillu.
Verkið var erfiðara en haldið
var. Visindamennirnir sáu sig
tilneydda til að kryfja leyndustu
liffræðilegu þætti lifsins til
mergjar. Krabbameinsfræðingur
einn segir: — Við vorum i sporum
steinaldarmanns sem hefði verið
látinn fá loftstein og verið sagt að
skýra tilveru hans. Hann hefði
þurft að kanna hið algjörlega
óþekkta himinhvolf.
Steinöldinni er nú að ljúka eftir
tveggja ératuga söfnun stað-
reynda, uppgötvana og skilgrein-
inga. Hin langa ganga visir.danna
nálgast lokamarkið. — Hægt er
örugglega lyfta visindamenn
hulunni af krabbameininu —, seg-
ir bandariska visindaritið
„Science News” sigri'hrósandi.
Þar til fyrir skömmu staðhæfðu
læknar? — Krabbamein, það er
ekki sjúkdómur, það eru hundrað
sjúkdómar. Þeir töluðu um hvit-
blæði, Hodgkin, nasopharyngeal
carcinoma.
Uppgötvanir krabbameinssér-
fræðinganna leiddu til algjörlega
breyttra skoðana þeirra um
sjúkdóminn. Hver mannvera
samanstendur af 10 milljónum
örsmárra afmarkaðra fruma.
Þær hafa byggt sér grind, þ.e. —
beinin —. Hver fruma hefur hlut-
verk og stað i heildarkerfinu.
tbúatalan i „frumunýlendunni”
er takmörkuð. Tap er aðeins bætt
innan settra reglna.
Þrátt fyrir þessar skýru reglur
geturkomið fyrir nær hvarvetna i
„frumunýlendunni maður”, að
andfélagsleg öfl geri vart við sig.
Mitt i hinum vel skipulagða
frumuvef t.d. i brjóstinu, magan-
um eða i hinum blóðframleiðandi
beinamerg, koma allt i einu i ljós
frumur, sem halda sig ekki innan
ramma heildarsamtakanna. Þær
skipta sér mynda sifellt stærri
frumukökk, sem ekki er gert ráð
fyrir I likamanum. Æxlismyndun
hefur hafizt.
Hvernig stendur á þvi?
Visindamenn telja sig nú geta
svarað þessari úrslitaspurningu.
Flestar ef ekki allar tegundir
krabbameins telja þeir að sé hægt
að rekja til einnar sameiginlegr-
ar orsakar — til örsmárra
kveikja, sérstakra veira.
Dulbúin árás veiranna
Stig l.Krabbaveirurnar setjast
að i vissum frumueiningum og
dyljast þar. Þær leysast alveg
upp, en lauma erfðamassa sinum
i formi eftirlikingar á meðal
erfðamassa frumunnar.
Framtiðartakmark veirunnar er
að ná yfirráðum yfir frumunni.
Heilbrigð fruma getur komið i
veg fyrir það. Hún lokar af hinn
framandi erfðamassa, sem kom-
izt hefur inn. Hinn sýkti tekur oft
alls ekkieftir þvi að eitthvað hafi
læðzt inn i likama hans og getur
fundizt hann vera fyllilega
heilbrigöur árum eða áratugum
saman.
Stig 2. Við aldur, efnaáhrif eða
annars konar umhverfisáhrif
veikjast frumurnar eða skemm-
ast. Þar með fær erfðamassinn,
sem veiran hefur smyglað inn,
möguleika á þvi að ná stjórninni.
Fyrsta skipunin er afdrifarik: Að
skipta sér stöðugt, fjölga sér,
mynda æxli með frumum, sem
allar eru undir stjórn veiru.
Margar tilraunir hafa sýnt
fram á virkjun slikra veira, sem
liggja i dvaia i frumunum. Dr
Wallace Rowe við þjóðar-
rannsóknarstöð Bandarikjanna
tók frumur úr músum af stofni,
sem er sérstaklega næmur fyrir