Tíminn - 04.01.1976, Page 25

Sunnudagur 4. janúar 1976.
TÍMINN
25
Heimur smdsögunnar
Einar Kristjánsson:
ELDRAUÐA BLÓMIÐ OG
ANNARLEGAR MANNESKJ-
UR.
133 bls. Bókaútgáfan Skjald-
borg, Akureyri 1975.
ÞAÐ er kunnara en frá þurfi
að segja, að hin ýmsu form
skáldskapar hafa löngum verið
skáldum og rithöfundum mis-
jafnlega tiltæk. Ef til vill kann
tilviljun að ráða einhverju um
það. hvaða form skáldin velja
sér, hvort þau skrifa ljóð, leikrit
smásögur eða langar og yfir-
gripsmiklar skáldsögur, en á-
reiðanlega er þar ekki um ein-
bera tilviijun að ræða. Það er
jafnv„el eins og að sumir menn
séu blátt áfram fæddir til þess
að helga sig einhverri einni
grein bókmennta — og engri
annarri.
Einar Kristjánsson frá Her-
mundarfelli er skáld smásög-
unnar, meistari og herra þessa
knappa og vandasama, en heill-
andi, skáldskaparforms. Hann
er alveg tvimælalaust i hópi
þeirra tslendinga, sem skrifa
smásögur af hvað mestri i'þrótt
nú um stundir. Með þvi er auð-
vitað ekki sagt, að hann hefði
ekki getað valið skáldgáfu sinni
annan farveg, ef hann hefði lagt
á það stund. Útvarpshlustendur
vita til dæmis mæta vel, að hann
er fyrirlesari og erindasmiður
eins og þeir gerast beztir.
Smásagnasafnið, sem hann
sendir nú frá sér, Eldrauða
blómið og annarlegar mann-
eskjur, er sjöunda bók hans.
Hún hefur að geyma ellefu smá-
sögur, misjafnlega góðar að
visu, en allar verðskulda þær
fyllstu athygli.
Fyrsta sagan, Eldrauða
blómið, — sagan um Ólafs-
fjarðarstelpuna með eldrauða
hárið, sem dró heiðvirðan ekkil
og aflakóng á tálar, — sú saga
er kannski ekki sérlega nýstár-
legað efninu til, kvenlegir duttl-
ungar eru svo sem ekki nein ný-
bóla, — og veikleiki karlkynsins
ekki heldur. — en skrámbáns
ári er sagan vel skrifuð, fyndin i
aðra röndina, en átakanlega
fögur i hina: ,,En sársauki er
iika góður. Sumir kunna ekki að
gefa neitt annað. En þú hefur
gefið mér svo margt fleira, sem
ekki verður frá mér tekið. Og þú
gætir það ekki þó að þú vildir.”
(Bls. 17).
Sögurnar Tómstundagaman
ogHeimsókná haustdægri, hafa
báðar verið fluttar i útvarp.
Tómstundagaman var flutt sem
leikrit, en Heimsókn á haust-
dægri las Lárus heitinn Pálsson
upp fyrir alllöngu. Þessar sögur
munu þvi koma lesendum kunn-
uglega fyrir sjónir. Báðar eru
þær liklegar til þess að kitla
hláturtaugar manna, en vera
má, að sumum þykir „stór-
skáldið” i Heimsókn á haust-
dægri óþarflega litilsigld per-
sóna, — að hægt hefði verið að
ná enn sterkari áhrifum með þvi
að gera hann ekki alveg svona
aulalega upphryggjaðan og til-
litslausan. Aftur á móti er Tóm-
stundagaman frábærlega góð
saga, sem lýsir vel vandkvæð-
um athafnamanns, sem allt i
einu verður að snúa baki við
fyrirtæki sinu fyrir aldurs sakir
og tekur þá til að rexa i ná-
grönnunum vegna smámuna,
sem hann hafði ekki einu sinni
tekið eftir á meðan hann hafði
nógu öðru að sinna. Vist er strið
hans og hamagangur stund-
um næsta broslegt, en þó er i
rauninni ekki hægt annað en að
vorkenna honum. Það er ekkert
spaug að vera allt i einu sviptur
þeim grundvelli sem menn hafa
staðið á, alla sina starfsævi.
Brjálaði maðurinn i Hæða-
borg og Hláka blóðsins eru að
þvi leyti likar, að þær eru báðar
örstuttar. Sagan af brjálaða
manninum er einkar gott dæmi
um það, hversu lagið Einari
Kristjánssyni er að segja stóra
hluti i fáum orðum, en aftur á
móti er Hláka blóðsins i raun-
inni hrekkur, — fyndinn og
þrauthugsaður. Höfundinum
tekst að láta lesendur sina vaða
i villu og svima allt til söguloka,
en þá verður honum (þ.e. les-
andanum) á að hugsa með sér:
,,Ja, hver röndóttur. Þar fór
hann laglega með mig!”
í sögunni um manninn með
tref japlasthausinn og togleðurs-
hjartað gerir Einar réttmætt
grin að ómennskri tæknidellu
aldar vorrar, og sjálfsagt er efni
Einar Kristjánsson
þeirrar sögu ekki fáránlegra en
búast má við, enda mun höfund-
ur hennar naumast hafa ætlazt
til þess að hún yrði tekin bók-
staflega.
Eina sagan, sem mér fannst
ég eiginlega ekki græða neitt á
að lesa, var Góða hlutskiptið.
Vist er það þó vel skrifuð saga.
þegar litið er til máls og stils, en
ekki bætir hún miklu við það
sem áður hefur verið sagt. eða
auðvelt var að láta sig gruna um
hinar fornfrægu systur Mörtu og
Mari'u og afstöðu þeirra,
hvorrar um sig til meistarans
frá Nasaret.
Saga um fólk lýsir þeim
ragrrarökum, þegar heimurinn
ferst i atómstriði, sem að visu
orsakast af misgáningi. Snjall-
asti hluti þeirrar sögu er upp-
hafið, þar sem höfundurinn lýsir
þvi skilmerkilega, hversu skáld
getur ráðstafað öllu sinu fólki að
geðþótta, veitt þvi hamingju,
göfgiog glæsileika, en lika kval-
ið það, kúgað og drepið, ef hon-
um sýnist svo.
Þá er vist aðeins eftir að
minnast á þrjár sögur þessarar
athyglisverðu bókar. Þær heita
Ráðleysi dauðans, Við, sem eig-
um að deyja og Gálginn. Sú,
sem fyrst var nefnd, segir frá
ekkju, sem ræðir við mann sinn
og rekur fyrir honum hugsanir
sinar.eftir að hann er horfinn af
sjónarsviðinu. Still þeirrar sögu
er undarlega seiðandi og áhrifa-
rikur, og sagan öll hinn ánægju-
legasti lestur, þótt augljóst sé,
að ekki hefur hjónabandið verið
nein sérstök fyrirmynd á meðan
það var.
Um næstu sögu, Við, sem eig-
um að deyja, (sem er seinasta
saga bókarinnar), vil ég helzt
ekki segja neitt, fyrr en ég veit
meira um tilurð hennar, einkum
hvenærhun var skrifuð. En mál
Einars og still standa fyrir sinu,
þar sem annars staðar.
Nú hefur höfundi þessa
greinarkorns farið eins og börn-
unum, sem geyma sér bezta bit-
ann þangað til seinast. Sú sag-
an, sem eftir er að minnast á.
heitir Gálginn. Og ekki held ég
að neinn vafi leiki á þvi, að þar
sé að finna beztu sögu bókarinn-
ar. Gálginn er hnitmiðað, og að
þvi er virðist, gallaláust lista-
verk, þar sem engu orði er of né
van. Ég segihér ekki efni þeirr-
ar sögu, af þeirri einföldu á-
stæðu, að menn eiga að lesa
hana sjálfir. Þetta er saga. sem
hver kennari, hvert foreldri og
hver uppalandi þarf að lesa. og
það vandlega. Sagan á brýnt er-
indi til allra. sem umgangast
börn og unglinga, en auk hins
hagnýta notagildiser hér á ferð-
inni listaverk, sem ólfklegt er að
láti nokkurn mann ósnortinn.
Litið er um stilhnökra i' þess-
ari bók, en þó er hún þvi miður
ekki alveg án þeirra. Smáorðið
,,nú” þykir mér koma óþarflega
oft fyrir i máli söguhetjanna á
bis. 25, og á bls. 75 er orðasam-
bandið ..heim að húsinu'' endur-
tekið með aðeins tveggja lina
millibili. Slikt má að visu kalla
smámuni. en þeim niun minni
vartdi ætti að vera að sneiða hjá
þeim, ekki si'st fyrir jafnvand-
virkan höfund og Einar Krist-
jánsson frá Hermundarfelli.
Þetta mál er orðið lengra en
ætlað var i fvrstu, en á þvi er
augljós skýring : Hver smásaga
er heimur út af fvrir sig — og
hann oft harla stór. Tiu blað-
siðna smásaga getur haft meira
að fa>ra en skáldverk sem telur
tvö hundruð siður.
Ýmsu hefur verið alveg sleppt
hér. eins og til dæmis persónu-
sköpun Einars Kristjánssonar.
en hún er næstum alltaf sann-
færandi og oft djúpt hugsuð.
Auðvitað skrifar hanmekki ailt-
af jafn vel. — það gerir enginn
maður. — og ósjálfrátt verður
okkur að gera miklar kröfur til
manns, sem hefur látið frá sér
fara aðrar eins sögur og Vaxta-
vexti. Allar vildu meyjar og
Kjörgrip. (Þessar sögur eru i
eldri smásagnasöfnum höfund:
ar). En hversu sem lesendur
Einars Kristjánssonar kunna að
gera upp á milli sagna hans.
hver el'tir sinum smekk. hlytur
niðurstaða þeirra óffast a?r
verða á þessa leið: Höfundurinn
veit h\ að hann vill segja — og
honum tekst það. —VS.
Árni Árnason, hagfræðingur:
AFSKRIFTIR
— misskildasti rekstrarkostnaður atvinnuveganna
Hagnaður atvinnuveg-
anna
Að undanförnu hafa fullyrðing-
ar um afskriftir atvinnuveganna
keppt við ýmis konar æsifréttir
um risafyrirsagnir dagblaðanna.
Er þess ekki að furða, þar sem
um afskriftir hefur á margan hátt
verið fjallað i æsifréttastil. En
hvaðeru aL«skriftir: undanbrögð
frá skattgreiðslu, eða ósköp
venjulegur rekstrarkostnaður?
Svariðereinfalt.Eign,sem notuð
er i atvinnurekstri, rýrnar að
raunverulegu verðmæti við notk-
un vegna slits, en auk þess kann
hún að úreldast vegna tækninýj-
unga og tapa verðgildi þannig.
Þetta verðmætatap, eða öllu
heldur þessi verðmætanotkun, er
kostnaður, sem þarf að gjaldfæra
til þess að fá rétt mat á rekstrar-
afkomu atvinnurekstrar, hagnað
eða tap. Arleg afskriftarupphæð
miðast þvi við það, að upphaflegu
verðmæti eignarinnar sé dreift
réttilega yfir allan endingar-
timann. Venjulega er þetta til-
tölulega auðleyst vandamál, sé
verðlag stöðugt.
60% verðbólga.
tslenzk verðbólga, eins og hún
hefur verið undanfarin ár, jafnvel
60% á 12 mánuðum, setur strik i
reikninginn. Upphaflegt kaup-
eða kostnaðarverð eigna, sem
keyptar voru fyrir nokkrum ár-
um, verður þannig i krónum ekki
nema brot af þvi, sem sömu eign-
ir kosta nýjar i dag. Atvinnu-
rekstur er þvi að gjaldfæra kostn-
að á eldgömlu verðlagi, sem er á-
lika vonlaust og það, að hafnar-
verkamaður reyndi nú að lifa á
þvi kaupi, sem hann fékk i dag-
vinnu 1. nóvember 1968, kr. 57,69
á klst., á meðan almennt verðlag
hefur fimmfaldazt. Trúir nokkur i
alvöru, að atvinnurekstur geti lif-
að á afskriftartöxtum frá 1968,
fremur en launþegar f kauptöxt-
unum?
Bænarskjölin.
Talsmenn atvinnurekstrar hafa
löngum haldið þvi fram, að af-
skriftir þyrftu að gjaldfærast i at-
vinnurekstri á verðlagi hvers árs
á sama hátt og laun og annar
rekstrarkostnaður. Um þetta
hafa þeir ritað yfirvöldum löng
bænarskjöl að fornum sið. Þar
hefur verið lagttil, að leyft yrði að
afskrifa af endurkaupsverði eða
aðupphaflegt kostnaðarverð væri
árlega fært til gildandi verðlags,
sem siðan væri afskrifað af.
Þannig fylgdu afskriftir ávallt
verðlagi.
Alþingi valdi þá leið að stytta
afskriftartimann, oft langt um-
fram venjulegan notkunartima
eigna, i vissum tilfellum. Akveðn-
ar voru hámarks- og lagmarksaf-
skriftir. Sérstök 30% flýtifyrning,
sem nota má 6% af á fimm árum
(6%x5 = 30), var leyfð. Auk þessa
kom til svokölluð óbein verð-
stuðulsfyrning. Sé eign seld,
kemur til fjöldi ákvæða, sem ger-
ir núverandi afskriftarreglur að
hinni mestu „Fjarðarheiðar-
þoku”. Þessar flóknu reglur eru
afleiðing þess, að Alþingi reyndi
að fara bakdyramegin að réttlát-
ustu lausninni.
Litið dæmi.
Þau dæmi, sem menn taka til
þess að skýra núverandi afskrift-
arr&glur, fara eftir þvi, hvað þeir
vilja „sanna”. Skrifstofuhúsnæði
ert.d. fyrnt á 50—100 árum, og af-
skrifað er af fasteignamatsverði,
sem er ekki nema brot af mark-
aðsverði fasteignar og veldur þvi,
að raunverulegur afskriftartimi
verður 150—300 ár. Jafnvel þótt
verðlag væri stöðugt eru afskrift-
ir of lágar og ná yfir of langt
timabil.
Skip eru annað vinsælt dæmi.
Þau má fyrna hámarksfyrningu á
fimm árum þrátt fyrir e.t.v. mun
lengri æskilegan notkunartima.
Gjaldfærðar afskriftir geta þó
samt sem áður verið of lágar,
vegna ört hækkandi verölags og
sá söluhagnaður, sem talinn er
myndast við sölu i bókhaldinu,
verið imyndun ein vegna verð-
rýrnunar krónunnar.
Til þess að sýna hvernig þessar
afskriftarreglur koma út i reynd
má taka sem dæmi VW station
sendiferðabifreið, sem keypt er
ný i janúar 1971 ftrir 253.000
krónur. Slikar bifreiðar, i góðu á-
sigkomulagi, seldust notaðar
fyrir 550.000 krónur I janúar 1975,
ogkostuðu nýjar 1.178.000krónur.
Þegar dæmið er gert upp, verður
niðurstaðan sú, að fengnar af-
skriftir þurfa 50% skattfrjálsa ár-
lega ávöxtun til þess að þær, á-
samt þvi, sem fyrir gömlu bif-
reiðina fæst við sölu, eftir að
skattar hafa verið greiddir sé jafn
•há upphæð og ný bifreið kostar.
Islenzk stjórnvöld sniða af-
komu atvinnuveganna yfirleitt
þrengri stakk en gerist i okkar
nágrannalöndum, enda er hagn-
aður atvinnuveganna i samræmi
við það. Er nú svo komið, að það
er með meiriháttar plágum hér-
lendis, hversu fjarstætt arðsemis
sjónarmiðið er oröiö.
Hagnaður af atvinnurekstri er
nauðsynlegur, ef fjárfesting at-
vinnuveganna áaðskila arði. Tap
i atvinnurekstri verður hins veg-
ar til vegna þess, að tekjur nægja
ekki fyrir þeim kostnaði, sem
varð til við öflun þeirra. Hagnað-
ur verður þvi einungis til, ef at-
vinnurekstur hefur haft tekjur
umfram afskriftir og annan
rekstrarkostnað. Góð rekstraraf-
koma er þannig nauðsynleg svo
að hægt sé að mæta öllum rekstr-
arkostnaði. Endurvakning hagn-
aðar mundi einnig leysa önnur
vandamál þessa lands, en það er
önnur saga og lengri.
Gjafafé.
Að undanförnu hefur fjármögn-
un fjárfestingar blandazt umræð-
um um afskriftir. Fjármögnun
fjárfestingar er þó algjörlega ó-
skylt mál og kemur afskriftum
ekkert við. Það er við fjármagns-
eigendur eina að sakast, ef þeir
vilja sólunda fjármagni sinu i
gjafafé til fjárfestingaraðila.
Hvort eign, sem rnotuð er i at-
vinnurekstri, er fengin sem
gjöf, fjármögnuð—meö lánum
eða eigin fé. skiptir engu máli
við mat á afskriftum ). Afskriftir
þarf ávallt að meta sjálfstætt út
frá verðmæii og endingartima
eignarinnai', burtséð frá fjár-
mögnun.
Hinu er svo ekki að leyna. að
það er orðið stórt vandamál, að
þvi litla sparifé, sem myndast i
landinu, sé safnað saman og siðan
lánað út sem gjafafé. Asókn i slikt
gjafafé hlýtur ávallt að verða
meiri en hægt er að anna. enda
hefur raunin orðið sú. að umsækj-
endur þurfa að uppfylla ýmis af-
káraleg skilyrði til þess að fá lán.
Arðsemi þess, sem lánið á að not-
ast til, og tryggingar fyrir endur-
greiðslu lánsins ásamt vöxtum er
nánast orðið aukaatriði i sumum
tilfellum.
Hagvöxtur.
1 umræðum um afskriftir að
undanförnu hefur þjóðhagslegt
mikilvægi afskrifta gleymzt. en
afskriftiratvinnuveganna ættu að
vera sú fjárhæð.sem þarf til þess
að viðhalda og endurnýja at-
vinnutæki þjóðarinnar. Fé lagt til
hliðar vegna úreldingar og rýrn-
unar fjárfestingarfjármuna, þarf
þannig að samsvara raunveru-
legri verðmætarýrnun. Einnig
þarf þetta fé að leita i fjárfestingu
á nýjan leik.
A s.l. ári var fjárfesting fjár-
mögnuð sem nam 36% með er-
lendu lánsfé. Menn virðast sam-
mála um, að slik fjármögnun
stenzt ekki til lengdar. Einnig
virðast menn sammála um. að
60% verðbólga og lögboðnir há-
marksvextir hafa gengiö að al-
Framhald á bls. 27.