Tíminn - 08.08.1976, Qupperneq 16

16
TÍMINN
Sunnudagur 8. dgúst 1976
menn og málefni
Bæði kapitalisminn
og marxisminn hafa
misheppnazt
Gróöur og regnský viö Elliöavatn. Tlmamynd: Róbert.
Kapitalisminn
Það er furðulegt að sjá þann
boðskap fluttan i islenzkum blöð-
um, að ómengaður kapitalismi sé
hin eina rétta lausn á vanda efna-
hagslifsins. Hjá þeim, sem eitt-
hvað fylgjast með málum, ætti
ekki að leika neinn vafi á þvi, að
þessi stefna beið endanlegt skips-
brot i heimskreppunni miklu, sem
húnátti mestan þáttl. Siðan hefur
nær einróma verið viðurkennt, að
þessi stefna, sem fyrst og fremst
boðar frjálsræði hins sterka,
væri orðin úrelt og ætti ekki
heima i þjóðfélagi, þar sem þegn-
arnir þurfa að hafa margs konar
samstarf i stað samkeppni, og
þjóðfélagið er knúið til að hafa
forystu á mörgum sviðum, ef
nokkurt réttlæti á að vera i lifs-
kjörum.
Eins og áður segir, er það
kjarni þessarar stefnu, að hinir
sterku einstaklingar eigi að hafa
sem takmarkaminnst frelsi, og
rlkið eigi að hafa sem minnsta
forystu og minnst afskipti. Þann-
ig fái hinir atorkusamari ein-
staklingar notið sin bezt. Þeir
eiga að hafa sem mest sjálfstæði
til að safna fjármagni og yfirráð-
um. Afleiðing þessarar stefnu
verður oftast mikill ójöfnuður eða
gifurleg fjársöfnun fárra ein-
staklinga og mikil örbirgð alls
fjöldans. Þessari stefnu hefur
stunedum verið lýst þannig, að
hhn væri frelsi, án skipulags. En
þar sem lög og skipulag vantar,
skapazt fyrr en varir östjórn og
óréttlæti. SU hefur jafnan verið
reynslan af þessari stefnu.
AAarxisminn
Það eru ekki aðeins áhangend-
ur kapitalismans, sem halda
dauðahaldi i úrelta stefnu. önnur
stefna, marxisminn, hefur beðið
svipað skipbrot og kapitalisminn
á undanförnum áratugum. Hann
leggur megináherzlu á alveldi
rikisins og strangt skipulag, og
þvimálýsa honum á þann veg, að
hann sé fólginn i skipulagi, án
frelsis. Hann hefur verið reyndur
iþeim löndum, þar sem kommún-
istar hafa náð yfirráðum, og af-
leiðingarnar orðið þær, að per-
sónufrelsi hefur orðið miklu
minna og lifskjör lakari en þar
sem frjálsari stjórnarhættir hafa
rikt. Þó eru til hérlendir stjórn-
málaforingjar, sem láta sig
dreyma um marxisma i einu eða
öðru formiogkalla slikt islenzkan
sósialisma.
Þriðja stefnan
Ef reynt er að læra af reynslu
þjóðanna á undanförnum árum,
verður niðurstaðan ótvirætt sú,
að þeim þjóðum hefur farnazt
bezt, sem hafa hafnað kenningum
bæði kapitalismans og marxism-
ans, en valið sér eins konar
meðalveg milli þessara öfga.
Segja mætti, að stefna þeirra
væri frelsi með skipulagi. Glöggt
dæmi um þetta eru Noröurlönd,
þar sem hægfara sósial-demó-
kratar og umbótasinnaðir mið-
flokkar hafa mótað stjórnarhætt-
ina. Það hefur stefnu hinnar
skefjalausu samkeppni verið
hafnað, en heldur ekki verið
horfið til hins almáttuga rikis-
valds. Þar hefur verið fariö bil
beggja. Reynt þpfur veriö að
tryggja frjálsu framtaki hæfilegt
svigrúm, en rikisvaldinu verið
jafnframt beitt til að hafa forystu
um jöfnuð og skipulegt stjórnar-
far. Hvergi hefur náðst betri
árangur.
Það er tvimælalaust slik stefna,
sem hentar íslendingum bezt. Is-
lendingar eru félagslega sinnaðir
og fylgjandi jafnrétti. Þeir vilja
ekki sætta sig við óstjórn, hvort
heldur er að ræða um óstjórn
rikisvalds eða óstjórn auðkýfinga
og stéttarhópa. Hór eins og hjá
hinum Norðurlandaþjóðunum,
hentar áreiðanlega bezt frelsi
með skipulagi, en hvorki frelsi án
skipulags né skipulag án frelsis.
Vinnulöggjöfin
frá 1938
Sú vinnulöggjöf, sem nú er i
gildi, verðursenn 40 ára. Hún var
sett árið 1938 af þáv. minnihluta-
stjórn Framsóknarflokksins, en
áður hafði náðst samkomulag um
hana i nefnd, sem hafði verið
skipuð af rikisstjórn Fram-
sóknarflokksins og Alþýðuflokks-
ins. Alþýðuflokkurinn var þá i
beinum tengslum við Alþýðusam-
bandið og þýddi þvi samþykki
hans, að Alþýðusambandið hafði
einnig fallizt á hana. Tilgangur-
inn með setningu vinnulöggjafar-
innar var tviþættur. Annar var
sá, að tryggja verkfallsrétt
verkalýðsfélaga innan eðlilegra
marka. Hinn var sá að tryggja
sáttatilraunir og tima til við-
ræðna áður en til verkfalls kæmi.
Það var Hermann Jónasson,
sem hafði forystu um setningu
vinnulöggjafarinnar 1938. Það
var eitt fyrsta verk hans eftir að
hann hóf pólitisk afskipti, að beita
sér fyrir setningu sérstakrar lög-
gjafar um vinnudeilur. Hann
flutti um þetta stórmerkilegt er-
indi á flokksþingi Framsóknar-
manna 1931. Þegar hann varð svo
forsæHsráðherra i rikisstjórn
Frumsóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins þremur árum siðar,
beitti hann sér fyrir þvi, að slik
löggjöf yrði sett i samráði við
verkalýðshreyfinguna. Arangur
þess varð vinnuiöggjöfin 1938.
Þáttur Ásgeirs
og Tryggva
Setning vinnulöggjafarinnar
1938 var eðlilegt áframhald af
fyrri afskiptum Framsóknar-
flokksins af þessum málum. Arið
1925hugðist þáverandi rikisstjórn
Ihaldsflokksins (Sjálfstæðis-
flokksins) koma á fót svonefndri
varalögreglu, sem bersýnilega
átti að beita i vinnudeilum.
Framsóknarflokkurinn beitti sér
harðlega gegn þessum áformum.
Honum tókst að stöðva þau. Þetta
sama ár fengu þeir Tryggvi Þór-
hallsson og Asgeir Asgeirsson,
sem þá voru forustumenn Fram-
sóknarflokksins i neðri deild, sett
lög um sáttatilraunir i vinnudeil-
um. Samkvæmt þeim skyldi sér-
stakur sáttasemjari vinna að
lausn kjaradeilna. Þessi lög voru
mikilvægt spor i rétta átt, og átti
dr. Björn Þórðarson, sem var
fyrsti sáttasemjarinn, drjúgan
þátt i lausn margra kaupdeilna.
Þó var bersýnilegt, að viðtækari
löggjöf þurfti um þetta.
Frumvarp
Gunnars
Thoroddsen
Það er ótvirætt, að vinnulög-
gjöfin frá 1938 hefur áorkað miklu
til að stuðla að vinnufriði i land-
inu. Hitt er jafnljóst, að hun er nú
orðin úrelt á mörgum sviðum.
Hún er samin á timum; þegar að-
stæður voru á margan hátt allt
aðrar en nú. Af hálfu Fram-
sóknarflokksins hefur oft verið
bent á nauðsyn þess, aðhún væri
endurskoðuð. M.a.beitti hann sér
fyrir þvi i stjórnartið vinstri
stjórnarinnar 1956-1958 að sett
var nefnd til að vinna að slikri
endurskoðun. Hún hætti störfum,
þegar viðreisnarstjórnin kom til
valda. Núverandi rikisstjórn hét
þvi i stefnuyfirlýsingu sinni, að
taka þetta mál til meðferðar og
hefur Gunnar Thoroddsen félags-
málaráðherra nú látið semja
frumvarptil nýrrar vinnulöggjaf-
ar. Það er nú til athugunar hjá
stéttarsamtökunum.
Stöðugt eru að gerast nýir at-
burðir, sem sýna, að hér stefnif i
hreint óefni, ef vinnulöggjöfin er
ekki samræmd breyttum aðstæð-
um. Smáhópar, sem gegna lykil-
störfum, geta misnotað sér verk-
fallsrétt til að ógUda samkomu-
lag, sem heildarsamtökin hafa
staðið að. Þetta er ekki siður
hættulegt fyrir verkalýðs-
hreyfinguna en aðra viðkomandi
aðila. Þá þarf að auka og lengja
sáttastarfið áður en til verkfalls
kemur. Bezt væri, að höfuðaðilar
vinnumarkaðarins næðu sam-
komulagi um lagfæringar og leið-
réttingar á vinnulöggjöfinni. Tak-
ist þeim það ekki, verða r&is-
stjórn og Alþingi að lagfæra það,
sem fer mest aflaga og er jafn-
skaðlegt báðum höfuðaðilum
vinnumarkaðarins, sbr. smá-
hópaverkföllin, þegar tveir eða
þrir menn i lykilstöðum eru látnir
gera verkfall.
Átti að skerða
irfskjörin meira?
Samtimis þvi að sumir stjórn-
arandstæðingar telja, aö hér hafi
orðið of mikil kjaraskerðing,
deila aðrir á rikisstjórnina fyrir
það, að kjaraskerðingin hafi verið
of litU og þvi orðið meiri við-
skiptahalU og skuldasöfnun er-
lendis en hófi gegnir. Rikisstjórn-
in hafi ekki sýnt nægan kjark i
þessum efnum.
í tilefni af þessu er rétt að rifja
upp, að þegar rikisstjórnin kom
til valda, i ágústmánuði 1974, var
það sameiginlegt mat sérfræð-
inga og stjórnmálaforingja i ÖU-
um flokkum, að nauðsyn væri að
framkvæma 15-17% gengisfell-
ingu tU að tryggja rekstur út-
flutningsframleiðslunnar. OtUtið
var hins vegar ekki talið verra en
það, að þessi gengisfelling myndi
nægja. Viðskiptaástandið versn-
aði hins vegar mUclu meúra en
menn höfðu séð fyrir. Þess vegna
var það mat sérfræðinga i febrú-
armánuði 1975, að enn þyrfti að
lækka gengið um 20%, ef útflutn-
Uigsframleiðslan ætti ekki að
stöðvast. Svo skýr rök voru færð
fyrir' nauðsyn þessarar ráðstöf-
unar, að fulltrúar Alþýðubanda-
lagsins i stjórn og bankaráði
Seðlabankans treystu sér ekki til
að vera á móti henni, og greiddi
annar atkvæði meðhenni, en hinn
sat hjá. Það var von sérfræðinga
á þessum tima, að umrædd ráð-
stöfun myndi nægja tU að tryggja
atvinnureksturmn. RUcisstjórn,
sem þannig hefur tvifellt gengið á
einu ári, verður var ásökuð fyrir
það, að hafa brostið þor til að
gera róttækar ráðstafanir.
Krafa um stór-
fellt atvinnuleysl
Þvier nú haldiðfram, að tU við-
bótar gengisfellingunum hefði
rikisstjórnin átt að gera róttækar
ráðstafanir til að draga úr fram-
kvæmdum og minnka þenslu á
þann hátt. Það var hins vegar
ljóst, að hefði það verið gert,
myndi hafa hlotizt af þvi miklu
meiri kjararýrnun en eUa, eink-
um hjá láglaunafólki, og auk þess
hefði komið til verulegs atvrnnu-
leysis. Hætt er við, ef svo langt,
hefði verið gengið, að launþega-
samtökin hefðu oröið enn haröari
I kröfum sinum og ekki aðeins
komið tU verkfalla, heldur méiri
kauphækkana, sem hefðu gert á-
standið verra. TUlögur um sUkan
samdrátt bárust lika siður en svo
úr hérbúðum stjórnarandstæð-
inga, heldur komu þaðan kröfur
um margvislegar hækkanir.
Þess er svo að geta, að verð-
hækkun oliunnar hefur mjög ýtt á
eftir þvi, að framkvæmdum i
orkumálum yrði flýtt og þær
auknar og landsmenn þannig
gerðir óháðir oliunotkuninni.
Þess vegna var bæði hafizt handa
um Kröfluvirkjun og byggðalinu
norður, ásamt þvi að kapp var
lagt á að flýta Sigölduvirkjuninni
sem mest. Nú telja sumir þeirra,
sem mest ráku á eftir þessum
framkvæmdum, að hægar. hefði
átt að fara i sakirnar. Sennilegt
er, að þessi tónn eigi eftir að
breytast, ef oliuverðið hækkar,
jafnframt þvi, sem þeim fjölgar,
sem verða óháðir oliunni.
Nú eru horfur á, að viðskipta-
kjörin batni varanlega að nýju,
þótt enn sé batinn hægur og ekki
megi treysta um of á hann. Þenn-
an bata viðskiptakjaranna verður
að nota til að draga úr viðskipta-
hallanum og verðbólguvextinum.
Möguleikinn til þess er meiri og
betri vegna þess, að á erfiðleika-
timanum var kjaraskerðingunni
stillt i hóf og þvi þarf ekki að taka
stórtstökktil lagfæringar, eins og
gert var eftir efnahagsaðgerðirn-
ar 1967 og 1968.
2,5-föld aukning
Það kom nýlega fram i viðtali,
sem Timinn átti við Halldór E.
Sigurðsson landbúnaðarráð-
herra, að 1975 námu útlán stofn-
lánadeildar landbúnaðarins tæp-
lega tifalt hærri upphæð en 1970
að krónutölu. Að raungildi höfðu
þau 2,5-faldazt, þegar miðað er
við visitölu byggingarkostnaðar.
Lán til vélakaupa, útihúsabygg-
inga og ræktunar hafa 2,8-faldazt
að verðgildi á þessum tima, en
lán til vinnslustöðvar hafa
1,9-faldazt. Þá hefur Stofnlána-
deildin veitt lán til fleiri fram-
kvæmda en áður eins og t.d. til
bústofnskaupa, grænfóðursverk-
smiðju og þungavinnuvéla.
Hin mikla aukning á útlánum
Stofnlánadeildarinnar stafar
jöfnum höndum af þvi að kjör
bænda hafa batnað og fram-
kvæmdageta þeirra þvi eflzt og
að meiri áherzla hefur verið lögð
á það af hálfu landbúnaðarráð-
herra en áður að útvega deildinni
fjármagn. Halldór E. Sigurðsson
tók við embætti landbúnaðarráð-
herra sumarið 1971 og hefur nú
gegnt þvi samfleytt i fimm ár.
Ótvirætt hefur hagur landbúnað-
arins batnað á þeim tima.
Þ.Þ.