Fréttablaðið - 04.12.2005, Page 66

4. desember 2005 SUNNUDAGUR38
baekur@frettabladid.is
„Ramminn sem nútíminn
markar veruleikanum
segir að þótt útilokað sé
að hersing beinagrinda,
hunda og glottandi hesta
komi af hafi við skyndileg
heimsslit og lokasigur
dauðans, sé ekki hægt að
útiloka að konan manns
haldi við svila sinn.“
Stóuspekingarnir Guðjón og Lína velta fyrir sér
því versta sem getur gerst í Stefnuljósi Hermanns
Stefánssonar.
Ljóðið virðist stundum eins og aldraður
frændi skáldsögunnar. Það er talað um
það í virðingartóni en lítið fer fyrir því í
jólaboði íslenskrar bókaútgáfu þar sem
það fellur í skuggann af háværari gestum.
Það verður þó í hávegum haft hjá Máli
og menningu í dag, þar sem nokkur af
helstu ljóðskáldum þjóðarinnar munu
troða upp. Haukur Már Helgason, eitt
efnilegasta ungskáld þjóðarinnar, mun
lesa upp úr nýútkominni bók sinni
Rispa Jeppa, sem kemur út í ljóðabókaseríu Nýhil,
Norrænar bókmenntir. Haukur Már hefur áður gefið út
ljóðabækurnar Eini strákurinn í heiminum sem kunni
að telja, og 2004 sem kom reyndar út árið 2003.
Aðrir ungir höfundar sem lesa upp eru Sölvi Björn
Sigurðsson en önnur skáldsaga hans, Gleðileikurinn
djöfullegi, er nú kominn út, og hugbúnaðarverkfræð-
ingurinn Kristian Guttesen, sem nýlega hefur gefið
út sjöttu ljóðabók sína, Litbrigðamyglu. Yngstur allra
er þó hinn 25 ára gamli Óttar Norðfjörð,en Edda gaf
nýlega út fyrstu skáldsögu hans Barnagælur.
Strákarnir verða að hafa sig alla við því
öndvegisskáldið Þorsteinn frá Hamri mun
einnig lesa úr bók sinni Dyr að draumi.
Eina konan sem kemur fram er Halldóra
Thoroddsen sem les úr bókinni Gangandi
vegfarandi. Halldóra fékk góða dóma fyrir
örsögusafn sitt 90 sýni úr minni mínu.
Upplesturinn hefst klukkan 15 og mun
standa til 17.
Halldóra mun einnig koma fram í kvöld
á Næsta bar þar sem Skáldkvennakvöld byrjar
klukkan 21. Úrvalslið íslenskra kvenhöfunda mun
þar bera saman bækur sínar. Ekki minni kvenmenn
en Ingibjörg Hjartardóttir, Steinunn Sigurðardóttir,
Súsanna Svavarsdóttir og Vigdís Grímsdóttir mæta
til leiks ásamt Halldóru. Konur og ljóðskáld, og þá
sérstaklega kvenljóðskáld, haft oft virst hálfgerður
minnihlutahópur í íslenskum bókmenntum. Því er
ekki seinna vænna að hvor hópurinn um sig fái að
baða sig í sviðsljósinu um stund.
Ljóðskáld og kvenhöfundar kveða
BÓK VIKUNNAR
Bókin sem kostaði
bókmenntaverðlaunanefnd fleiri
rósir en allar hinar sem tilnefndar
voru í flokki fræðirita samanlagt.
Sex höfundar skrifa bókina, þar
á meðal Silja Aðalsteinsdóttir
sem skrifar um skáldið Kjarval,
Matthías Jóhannesson sem skrifar
um persónuleg kynni sín af honum
og bandaríski listheimspekingurinn
Arthur C. Danto skrifar um Kjarval
með augum útlendings. Bókin
er 640 blaðsíður með yfir 600
myndum. Þetta er bók sem aðrar
íslenskar listaverkabækur verðar
miðaðar við um ókomin ár.
HALLDÓR GUÐMUNDSSON
> SKRIFAR UM BÓKMENNTIR
„Þetta er náttúrulega mikill
heiður,“ segir Vilborg Davíðsdóttir
í símann frá Edinborg, en hún
var nýlega tilnefnd til íslensku
bókmenntaverðlaunana. „Síðustu
tvær bækurnar mínar komu
reyndar út í Þýskalandi, en ætli
þetta hjálpi ekki einnig eitthvað
þar.“
Nýjasta bók Vilborgar,
Hrafninn, gerist í Inúítaþorpi í
Grænlandi á 15. öld. „Hugmyndin
kviknaði fyrst þegar ég var á
Grænlandi á vegum Rásar 2. Þar
komst ég að því að á Grænlandi
hafa varðveist heillegustu
búningar miðaldamanna í Evrópu.
Þeir samsvara búningum í
Frakklandi frá sama tíma, þannig
að Grænlendingar hafa tollað í
tískunni á miðöldum. Þeir hafa
ekki verið afskekktari en það.“
Byggðir norrænna manna
hurfu svo skyndilega undir lok
15. aldar á dularfullan hátt, en
Vilborg setur upp kenningu um
það í lok bókar sinnar. Bækur
Vilborgar hafa allar gerst á
miðöldum, síðustu tvær á 15. öld en
í þeirri næstu er hún að hugsa um
að snúa aftur til Landnámsaldar.
„Ég er ekki spennt fyrir tímanum
eftir siðaskipti, hann er svo
drungalegur og allt, svo sem dans
og söngur, var bannað. Mér finnst
eins og það hafi verið meiri gleði
í kaþólskunni, þó að hún hafi haft
slæmar hliðar líka.“
Vilborg fór í rannsóknarferð
til Grænlands áður en hún hófst
handa við ritun bókarinnar. „Ég
vildi fara að skoða miðaldakirkju
sem er í firði í tveggja tíma
siglingu frá flugvellinum. Ég hafði
engin tök á að komast að kirkjunni
eftir að til Grænlands var komið,
þannig að ég þurfti að bjóða mig
fram sem leiðsögumann fyrir hóp
af amerískum ellilífeyrisþegum,
og leiðbeina þeim um stað sem ég
hafði aldrei komið á áður.“ Seinni
ferð hennar til Grænlands var
farinn árið 2001, svo bókin hefur
verið talsverðan tíma í vinnslu.
„Ég fór að læra þjóðfræði í
millitíðinni sem ég útskrifaðist
úr í vor og er nú í mastersnámi í
Edinborg. Námið hefur nýst vel
við gerð bókarinnar, og bókin
við námið. Svo hef ég líka bætt
við mig barni.“ Og nú hefur hún
einnig bætt við sig bók.
valurg@frettabladid.is
Miðaldagrænlendingar toldu í tískunni
Í Bókatíðindunum 2005 eru
tilgreindar einar 11 frumsamdar
íslenskar sakamálasögur sem hlýtur
að vera nýtt met. Hér áður fyrr liðu
oft mörg ár á milli nýrra íslenskra
spennusagna og á fyrri hluta 20.
aldar voru þær varla skrifaðar, nema
þá undir dulnefni. Það er skemmtileg
tilviljun að þessi bylgja á íslenskum
bókamarkaði rís nánast nákvæmlega
eitt hundrað árum eftir að bókaútgáfa
á Íslandi stórefldist fyrir tilstuðlan
erlendra „raufarasagna“ sem svo
voru kallaðar (áður en orðið breyttist
í reyfara).
Um aldamótin 1900 var
bókaútgáfa á Íslandi ósköp
aumingjaleg; áratuginn þar á undan
höfðu landar okkar bæði í Winnipeg
og Kaupmannahöfn staðið sig betur
á þessu sviði. En á fyrsta áratug 20.
aldar styrktist bókamarkaðurinn hér
til muna, mest vegna stóraukinnar
útgáfu á þýddum skemmtisögum.
Umsvifamesti útgefandinn, Jóhann
Jóhannesson sem kallaður var
„próki“, gaf út fjölda slíkra bóka, allt
frá Kapítólu til Valdemars munks,
verk með dásamlegum nöfnum
einsog Hinn óttalegi leyndardómur
eða Kynblandna stúlkan. Þetta voru
auðvitað ekki allt sakamálasögur, en
þó komu í bland við ástarsögurnar
sumar hinar frægustu morðgátur,
einsog Baskerville hundurinn eftir
Conan Doyle árið 1911. Þessar
þýddu afþreyingarsögur nutu
mikilla vinsælda, en unnendur
íslenskrar menningar urðu strax
áhyggjufullir.
Þannig segir Matthías Viðar
Sæmundsson frá því í Íslenskri
bókmenntasögu (3. bindi) að Jónas
frá Hriflu, sem þá var ekki orðinn
sá umsvifamikli stjórnmálamaður
sem hann varð síðar, hafi fundið
sig knúinn til að gera atlögu að
útgáfu Jóhanns próka. Jónas taldi
að reyfararnir myndu auka heimsku
og spillingu með þjóðinni, enda
hugsuðu höfundar sem útgefendur
þeirra ekki um neitt nema ágóðann
og að þóknast lesendum sínum:
„Þeir vita að lesendurnir lesa ekki
til að fullnægja fegurðarþrá, þeir
vita að það eru menn sem lesa til að
gleyma stundaráhyggjunum, stór,
sterk dýr, fjárplógs-klakaklárar sem
vinna 18 tíma á dag, en þykir gott
að hvíla ofreyndan heilann nokkur
augnablik undir svefninn; með
því að blaða í gegnum æsandi og
spennandi skáldsögu“, skrifaði Jónas
í blaðagrein 1909. Í framhaldinu
hófu hann og skoðanabræður hans
einskonar herferð gegn hinum
þýddu reyfurum, og létu hvarvetna
í ljósi áhyggjur yfir því hvað yrði
um Íslendinga „á þessari óöld
raufarasagna og skrílræðis“ einsog
einn þeirra orðaði það.
Það má vera til marks um
breytingu í ríkjandi viðhorfum að
nú orðið myndu margir réttlæta
spennusögur með sömu rökum og
Jónas notaði til að gagnrýna þær
fyrir hundrað árum ¿ að þær séu vel
til þess fallnar að þreytt vinnandi fólk
geti hvílt heilann nokkur augnablik
undir svefninn. Og íslenskir
höfundar keppast við að hasla sér
völl á þessu sviði undir fullu nafni,
svo þar er nú komið heilt samfélag
höfunda með konungi, krónprinsi
og þá væntanlega líka drottningu
og prinsessum og stöku hirðfífli. Og
það er vandséð hvers vegna nokkur
maður ætti að koma sér í hugaræsing
yfir útgáfu afþreyingarbókmennta;
ekki rættust aldargamlar heims-
endaspár Jónasar frá Hriflu. Þegar
nánar er að gáð er sakamálasagan
einmitt kröfuhörð bókmenntagrein
fyrir sinn hatt; það þarf að vera í
henni bæði flétta og fletta, það er
löngun til að lesa áfram. Ekkert er
fjær góðri sakamálasögu en tilgerð,
þokukennd hugsun og langdregið
tíðindaleysi.
Raufarasögur er orð ættað úr
dönsku, röverhistorie, sem þýðir
bókstaflega ræningjasaga, en er
í yfirfærðri merkingu haft um
ýkjusögur og lygisögur. Það fer vel
á því, þar sem Íslendingar tengdu
einmitt í öndverðu saman lygisögur
og góða skemmtun. Í Sturlungu,
nánar tiltekið Þorgils sögu og
Hafliða, segir frá því að Hrólfur
nokkur af Skálmarnesi hefur ofan af
fyrir Sverri konungi í veislu með því
að segja honum sögu af Hröngviði
víkingi og Ólafi liðsmannakonungi
og haugbroti Þráins og sjálfsagt
fleiri sakamálum: „En þessari
sögu var skemmt Sverri konungi
og kallaði hann slíkar lygisögur
skemmtilegar.“ ■
Raufarasögur
Í tilefni af því að 50 ár verða liðin frá
því að Laxness hlaut Nóbelsverðlaun
verður haldin viðamikil dagskrá í
Þjóðmenningarhúsinu næsta laugard-
ag. Umsjónarmaður er Viðar Eggerts-
son, og þar sem hann vildi ekki að
hátíðarhöldin „væru eins og líkkista“
fékk hann Nýhilhópinn til að ljúka
dagskránni, til að minna á framtíð
íslenskrar ritlistar. Allir helstu Nýhil-
liðarnir munu koma fram og lesa upp
verk til heiðurs Laxness, og að lokum
mun Böddi Brútal synja Maístjörnuna
afturábak. Nýhilmenn hafa fengið
tvo tíma til ráðstöfunar frá 20-22.
En kvöldinu lýkur þó ekki þar, því
að útgáfukvöld verður haldið til að
fagna nýútkominni seríu er nefnist
Norrænar bókmenntir. Staðsetning
mun verða tilkynnt síðar. ■
Maístjarnan
sungin afturábak
KJARVAL