Tíminn - 14.12.1976, Blaðsíða 8

Tíminn - 14.12.1976, Blaðsíða 8
8 Þriöjudagur 14. desember 1976 Minningabrot veiðimanns Björn J. Blöndal: SVANASÖNGUR 179 bls. Setberg 1976. MAÐUR liggur við i veiðihúsi sinu sumarlangt, veiðir lax og silung, gefur náttúrunni og lif- inu i kringum sig nánar gætur og skeggræðir við þá sem heimsækja hann. Þetta er meginefni bókarinnar sem Björn J. Blöndal rithöfundur sendir frá sér að þessu sinni. Ætla mætti að slikt sé næsta fá- breytilegt til þess að gera úr þvi heila bók, og satt er það: veiði- sögurnar gerast nokkuð margar og oft hver annarri likar, en þó væri rangt að segja að ekki drifi neittá daga einbúans i veiðihús- inu. Snemma i bókinni veikist hann af mislingum, og er lengi að ná sér, og raunar er gefið i skyn, að hann hafi aldrei náö sér aö fullu. Þaö er ekki þægilegt fyrir einbúa að liggja þungt haldinn, af hitasótt, en hann er þó ekki eins illa staddur og i fljótu bragöi kann að sýnast, þvi að gömul kona sem Guðrún heitir,og er alltaf kölluð Gunna, gerir sér tiöförult til hans allt sumariö og annast hann af stakri prýöi i veikindunum. Gunna er annars merkileg per- sóna, sem verðskuldar nánari athygli. Hún er aldin aö árum, nokkuð forn i skapi og kann ógrynni af sögum og sögnum. Hún sér oft huldufólk, stundum tíaglega (bls. 168), hún karin að gera mun á álfabruna og venju- legum sólbruna, og hún veit meira að segja af hverju álfa- bruninn stafar. Hann kemur af Björn J. Blöndal þvi að skepnan, sem fær hann, hefur álpazt til þess að bita gras á álagabletti. „Dýrunum er ekki refsað- meira, þó aö þau brjóti smávegis af sér,” segir Gunna gamla, — og veit vel hvað hún syngur. Og það er ekki nóg með að islenzk þjóðtrú blómstri i bókinni, við fáum lika að kynn- ast irskum draug, sem ásótti Is- lending einnerstaddurvarþar i landi, en reyndar var hann nú vistafholdi og blóði, og allt ofur skiljanlegt, þegar betur var skoðað. Þannigerþjóðtrú bókarinnar. Þar er nóg af draugum og dvergum, huldufólki og fylgj- um. En það er meira blóð i kúnni. Hin næma náttúruskynj- un höfundarins er styrkur bók- arinnar og jafnframt fegurð hennar. Björn J. Blöndal talar um frostilminn, þetta einstæða fyrirbæri, sem alltof fáir menn veita athygli: „Snemma i ágúst kom fyrsta frostnóttin á sumrinu. Þegar ég opnaði úti- dyrahurðina sé ég, að himinninn er heiður. Blæjalogn er úti og frostilmurinn berst að vitum minum, dularfullur eins og dauðinn sjálfur. Enginn veit hvaðan hann kemur eða hvert hann fer. En hann finnst varla nema einu sinni á sumri.” (Bls. 114). Þessi og fjölmargar aðrar náttúrulýsingar bókarinnar eru hin jákvæða hlið hennar. Nei- kvæða hliðin er hins vegar endalausar veiðisögur, sem verða þreytandi til lengdar, og veiðiskraf, þar sem lýsingum hlýtur óhjákvæmilega að svipa mjög saman. Segja má lika, að litt sættanlegt misræmi sé i hug arheimi einbúans i veiðihúsinu. Hann er i aðra röndina náttúru- dýrkandi, sem hefur ótakmark- að yndi af öllu lifandi, fuglum, ferfættum dýrum og gróðri jarðar, en samt getur hann unað við það dag eftir dag og viku eftir viku að kvelja h'fið úr fegurstu dýrum Islenzkra berg- vatna, laxi og silungi, með þvi að krækja járnkrók einhvers staðar i skrokk þeirra og „þreyta” þá siðan klukkutima eftir klukkutúma, þangað til skepnan gefst loks upp i von- lausu striði við ofureflið. Hvers vegna veiðir hann ekki hressi- lega i net svo sem tvisvar til fjórum sinnum á sumri og lógar veiðidýrum sinum hreinlega og fljótt, i stað þess að ástunda þetta endalausa þjáningadráp, sem ég leyfi mér að nefna svo? Hversvegna beita ekki náttúru- dýrkendur áhrifum sinum á rit- velli og annars staðar til þess að teknar verði upp sómasamlegri veiðiaðferðir i ám og vötnum en þær sem nú tiðkast? — Mér finnst að dýravinir og náttúru- unnendur eigi að hafa að leiðar- ljós.i hugarfar konunnar, sem bar jafnt fyrir brjósti smáfugl og kött, af þvi hún vissi að báðir vildu lifa. Þótt þessi nýja bók Björns J. Blöndals sé góð lesning, einkum þeim sem ekki hafa annað en malbik og múrveggi fyrir aug- um og undir fæti mestan hluta ársins, þá finnst mér hún ekki hafa jafnmikið aðdráttarafl og til dæmis Hamingjudagar, svo aðeins ein af bókum hans sé nefnd til samanburðar. Mál- farið er vitaskuld gott, eins og Björns er vandi, hann hefur aldrei ástundað að skemma texta sinn með ambögum. Ég tók aðeins eftir einum málfars- legum draug, sem trúlega hefur laumazt inn i bókina fyrir slysni: Á bls. 104 er talað um tvo menn, feðga, sem fóru á rjúpna- veiðar„með sinn hvornmejsinn á bakinu.” (Leturbr. min. — VS). Þessi „sinn hvor” — vit- leysa er einn þeirra drauga i is- lenzku máli, sem mikil nauðsyn er að kveða niður hið bráðasta. Islendingar luma á ótrúlegum aragrúa af sögum og sögnum, sem aldrei hafa komizt á bækur. En þeim fer fækkandi, sem leggja slikt á minnið. Margir virðast ekki muna nema fá ár aftur i timann — og ekki hirða um að vita neitt um fortiðina. Það er þvi mikið þarfaverk, þegar menn koma vitneskju sinni á framfæri, eins og Bjffl"n J. Blöndal gerir i þessari bók. Það væri reyndar gaman að vita hvort Gunna, sem segir flestar þjóðsögurnar i bókinni, hefur einhvern tima verið tileða hvort hún er hugsmið höfundar. Og hver er Sigurður, veiðimaður- inn, sem er söguþulur i allri bókinni? Voru þessar manneskjur til, eða hefur Bjffl-n J. Blöndal skapað þær? Fann hann i raunveruleikanum gulnuð blöð látins veiðimanns? Allt þetta væri gaman að vita. Ef þau Gunna og Sigurður eru raunverulegar persónur, ætti Björn J.Blöndalaðskrifa meira um þau. önnur bók með þjóð- legum fróðleik úr Borgarfirði yrði áreiðanlega vel þegin. — VS Jóhannes Helgi: Farmaður i friði og striði. Ólafur Tómasson stýri- maður rekur sjóferðaminn- ingar sinar. Skuggsjá. Aldrei hef ég séð Ólaf Tómas- son, en þá hugmynd hef ég, þeg- ar þessi bók er lesin, að þar sé geðþekkur maður, drengur góð- ur, mannvinur. Gott er að hafa samneyti við slika. Eins og titill bókarinnar segir til um, eru þetta sjóferðaminn- ingar. Ævisagan á landi er ekki rakin umfram þaö, sem kalla má nauðsyn samhengis vegna. Þó er þess getið, þegar ólafur átti að læra bakaraiön hiá Sie- urði Hjaltested og var vikapilt- bókmenntir Hetiusaga íslendingasagna ur hjá honum, en lét skrá sig án samráðs við aðra sem ungþjón á Esjuna. Siðan er sagt: „Mamma tók undir handlegg- inriámérog leiddimig ibakari- ið til Sigurðar að biöjast afsök- unar á frumhlaupi minu, en Sig- urður var ekki venjulegur mað- ur, hann var eðalborin sál og sagði góðlátlega: Ekki mun ég leggja stein á brautina, sem hann Óli vill ganga. Þannig maður var Sigurður Hjaltested. Slfkir menn eru meiri skólar en margur hyggur.” Þessi tilvitnun á að gefa ör- litla mynd af verki þeirra Ólafs Tómassonar og Jóhannesar Helga. Það er hægt að koma með margar aðrar tilvitnanir þarsemmikiðersagtmeð fáum orðum. Og oft mætti segja, að það væri vel sagt, sagt frá þvi, sem vert er að heyra og hugsa um. Þessifarmannsbók er laus við sögur af slarki og svalli. Þó er ekki svo, aðhvergi sé sagt frá á- tökum og árekstrum í erlendum hafnarborgum, Vist er þess get- ið, að þar létu menn stundum hendur skipta. Þá eru það gjarnan hetjusögur eins og þeg- ar Egill „barðist einn við átta.” Helzta kvennafarssagan er vist sú, er hetjan Pétur Hoffman fór á bióið i Skotlandi og hélt að stúlkan, sem hann settist hjá, væri alltaf að biðja að kyssa sig, en var þá að biðja hann forláts og vildi ná kápulafi sinu undan rassinum á honum, eða svo á Pétur að hafa sagt frá. Mér dettur ekki i hug, að allt sé nákvæmlega rétt í smáatrið- um i þessari bók. Faðir rithöf- undarins kemur talsvert við sögu, og trúlegt þykir mér, að nokkuð af efninu sé frá honum runnið. Honum er að visu lýst sem nokkuð ölkærum manni og vorkunn væri það syninum þó hann vildi láta liggja i þagnar- gildi ef það hefði korriið illa við skyldustörfin. En atgjörvis- maður var Jón Matthiasson, eins og hann átti kyn til, og sögumaður ágætur. Ólafur Tómasson er góður fulltrúi þeirra farmanna, sem litu á sig sem fulltrúa sjálf- stæðrar þjóðar og skip sitt sem sönnun þess, að á íslandi byggi frjáls og fullvalda þjóð. Þegar hann kynntist framandi stór- borgum og kjörum manna i fjarlægum löndum, lærðist hon- um að meta islenzka menningu. Og mér finnst, að hann eigi er- indi við okkur. Það erindi er ekki bara að halda á .lofti minn- ingu liðinna sæmdarmanna, og er það þó gott erindi, heldur engu siður að minna á það, sem kalla má kjarna islenzkrar menningar, og glæða skilning á gildi þess. H.Kr. bókmenntir Úr fórum Stefáns Vagnssonar frá Hjaltastöðum. Frásöguþættir, þjóð- sögur og bundið mál. Hannes Pétursson valdi efnið og bjó til prentunar. Iðunn. Höfundur ritsins er kynntur i inngangi bókar meö tveimur stuttum greinum eftir þá Jón á Reynistað og Sigurð Nordal. Það má vera staðfesting þess, að Stefán Vagnsson var hlut- gengur fræöimaöur og sögu- maður ef menn vita það ekki fyrir. Þeim sem eitthvað hafa heyrt getiö um Stefán, mun vera kunnugt að hann hafði kimni- skyn gott og var gamansemi „f hornið til ömmu í rökkri var reikað" eigínleg. Gunnar frá Selalæk taldi ekki aöra hafa dugað sér betur, þegar hann var að afla fanga i safn sitt, tslenzka fyndni. Má og vel vera, að sá þátturinn, sem að gamansemi snýr, sé einna rikastur i þessum frásögnum. Og sizt er ástæða til að lasta það. Tæpúr fimmti hluti bókarinn- ar, um 50 siður, er sýnishorn af ljóöagerö Stefáns. Sjálfsagt er það rétt, sem Sigurður Nordal vikur að, að Stefán hafi aldrei lagt alvarlega rækt við ljóða- gerð, þar sem honum hafi fund- izt, að hann gæti ekki náð þeim árangri sem var samboðinn smekkvisi hans. Mættu fleiri hugsa svo. Þó hefur hann látið eftir sér og vinum sinum að á- varpa þá i ljóöum við ýmis tæki- færi og oftast á gamansaman háttog er það löngum vel þegið. Hins vegar sýna kvæði eins og Gamli bærinn og Or Jónsbtík t.d. að Stefán gat ort eins og sumir þeir sem ófeimnir vilja skipa skáldabekk. Þó i rauninni sé það engin leiðrétting við frásögn Jóns á Reynistað, þar sem hann segir, að Stefán hafi alizt upp með móður sinni en einnig dvaiið um skeið hjá Aðalbjörgu móöur- systur sinni vestur við Djúp, sakar ekki að geta þess, að Þrúður móðir hans var þar með honum. En einn þáttur bókar- innar er einmitt þaðan, þáttur- inn um Lambertsen verzlunar- stjóra. Gaman þykir mér að sjá á prenti söguna um það, þegar Lambi vermdi fætur sina á rjúpnaveiðum og ekki sizt beint frá ráðgjafa og hjálparmanni, en hins vegar vantar i hana það, sem mér var kennt, að Lambi hefði sagt fagnandi og stoltur að bjargráöinu fram- kvæmdu: „Koma nú fslands- kuldi og bita mig”, og það haft að orðtaki vestra. En Lambert- sen varð reynslunni rikari og þvi sagði hann þegar Aðalbjörg húsfreyja innti hann eftir þessu: „Det er skamgúð varme að miga i skó sin, segir Jakobin, og tað er sannleika Aðalbjörg min.” Það eru fleiri skritnir en Lambi, sem koma við sögu hjá Stefáni. Það er ekki ónýtt að kynnast skáldskap eins og þess- um: Snemma á fætur fer um nætur- tima Björt gangtólin bæra fer, bæjarsólin risin er. Þá mætti lika visa Konráðs á Syðri-Brekkum vera nokkurt umhugsunarefni og raunar skilningsþraut: Jón er skjótur skjómaver skellir i fót á Gunnu. Sálarspjótið á honum er eins og grjót i tunnu. Þó að Skagfirðingar njóti þessarar bókar að sjálfsögðu bezt, mun hún þó engan svikja, þeirra sem unna þvi, sem kallað er þjóðlegur fróðleikur og gam- ansemi meta. H.Kr.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.