Tíminn - 17.06.1977, Blaðsíða 12

12
Föstudagur 17. júní 1977
Grein sú eftir Jónas Jóns-
son frá Hriflu, sem hér er
endurprentuö, birtist i Fjall-
konunni 11. júll 1908 — hún
verður þvl sjötug á næsta
ári. Undirritub rakst á grein-
ina af tilviljun slbastlibib
sumar, og er hún llklega
elzta blabagrein Jónasar. 1
ritaskrá hans I afmælisritinu
„Jónas Jónsson frá Hriflu —
Ævi hans og störf” (Rvk.
1965) er greinin „Lýbskólinn
I Askov” talin eizt, en hún
birtist I Eimreibinni 1909!
„Baráttan fyrir jafnrétti
kvenna” mun llklega ritub i
Kaupmannahöfn, en þar
dvaldist Jónas veturinn
1907-’08 en hélt snemma
sumars til Berlinar.
Greinin fjallar um efni,
sem nú er ofarlega á baugi,
og hlýbir vel ab endurprenta
hana nú er kvenréttindadag-
urinn er i nánd, sem er 19.
júní. Vissulega hefur mikib
áunnizt i baráttunni fyrir
jafnrétti kynjanna á þessum
70 árum. Konur fengu fyrst
jafnan kosningarétt vib
karla árib 1920 þótt fyrsta á-
fanganum væri náð meb nýju
stjórnarskránni 19. júni 1915,
en þá fengu konur fertugar
og eldri kosningarétt. Siban
hefur löggjöfinni verið breytt
smám saman á þann veg, ab
segja má að jafnrétti kynj-
anna sé nú á næsta leiti I
orði. En þrátt fyrir þab er
þessi gamia grein Jónasar á
engan hátt úrelt orðin, vegna
þess, að I henni bendir hann
á þá hiið málsins, sem er
engu þýbingarminni en ótal
lagasetningar: Hina rót-
grónu fordóma um stöbu
konunnar I þjóðfélaginu, sem
lifa enn góðu llfi. En þá fyrst
verður jafnrétti kynjanna aí
veruleika, þegar sá draugur
hefur verib endanlega nibur
kveðinn.
Helga Þórarinsdóttir
Baráttan fyrir
jafnrétti kvenna
eftir Jónas Jónsson
frá Hrif lu
„Vib þvl böli, sem fylgir ný-
fengnu frelsi, er ab eins eitt
meðal til, og þab er frelsið
sjálft. Ljómi þess getur I fyrstu
orbib þjóðunum of bjartur í aug-
um, þegar þær koma hálfblind-
ar úr húsi þrældómsins. En leyf-
um þeim bara ab líta upp, og
skjótt munu þæi' sjá”.
Hver öld og tímabil hefir sitt
áhugamál, sem setur merki á
framþróunina. Nitjánda öldin
hefir markab kosningarrétt
karlmanna og þingræðið á fána
sinn. Ýmislegt bendir á, ab tutt-
ugasta öldin muni verba öld
kvennanna og fribarins. Sú spá
mun þeim mönnum þykja und-
arleg sem hyggja stöbu konunn-
ar góba eins og hún er nú. Og þó
ab sú skoðun beri ekki vott um
skarpa dómgreind, þá er hún
eigi að sibur afsakanleg.
Óátalin venja og gömul hefb
villir mönnum sýn, svo þeim
finnst oft hib hróplegasta rang-
læti eblilegt og sjálfsagt, ef al-
menn vibtekt breibir töfrahjúp
sinn yfir þab.
Vib nánari athugun verður þvi
þó naumast neitað, ab allmikill
munur er enn á réttarstöbu
karla og kvenna þótt hann væri
meiri fyrrum. Stutt er slban,
jafnvel I hinum frjálsustu lönd-
um, ab konan var ómyndug alla
æfi, og það yfir erfðafé sinu.
Svo ramt kvab þó ekki ab þvi
meb þræla ab þeim væri bönnub
öll séreign. Erðahlutur dætra
var stórum minni en sona.
(Þessvegna köllum vib enn
„bróburpart” þegar einhugur
fer meira en honum ber). Allir
æbri skólar voru konum iokabir,
og öll vandasöm og arðberandi
embætti I þjóbfélaginu voru
þeim bönnub. Löggjöfin svifti
konurnar þannig réttum erfða
hlut, neitabi þeim um mentun á
æskuárunum, lokabi fyrir þeim
flestum sjálfstæbum atvinnu-
greinum á fullorbinsárum — og
gerbi þær ómyndugar alla æfi
Konan var þannig dæmd til ab
alast upp I fáfræbi og lifa i
niburlæging. En til ab sætta
konurnar vib þetta hlutskifti,
töldu karlmennirnir þeim trú
um ab einmitt svona líf væri
samkvæmt ebli þeirra og boðum
trúarinnar. Kónan ætti ab vera
aubmjúk, hlýbin, einkum þó vib
sitt „höfuð” eiginmanninn,
draga sig i hlé innan veggja
heimilisins, og lifa þar fyrir
abra I sjálfsfórn og undirgefni.
Lagabob og venjur mörkubu
konunni þannig sérmálasvib —
heimilib. Þar sem hún mátti
beita kröftum sinum undir yfir-
stjórn manns sins. En heimur-
inn alt I kring var henni lokaður.
Þab eru þvi mibur of mörg
dæmi þess, hvernig slik mebferb
fer meb þjóbir og mannflokka.
Þegar öll forráb og sjálfsábyrgb
er tekin af einstaklingunum og
þeir hafa ekki magn til ab hrista
af sér okib meb opinberri mót-
stöbu, þá breytist lundarfar
þeirra þannig, ab allir þeir
eiginleikar, sem hjálpa þeim til
ab ná takmarkinu eftir króka-
leibum og gegn um bakdyr,
þroskast og styrkjast meir en ab
tiltölu. Þeir verba meistarar I
. ab beita brögbum, verba undir
förulir, slægvitrir og tvöfaldir.
Enginn getur skabalaust
gengið gegn um skóla kúgunar-
innar, og karlmennirnir mega
játa meb kinnroba ab forræbi
þeirra hefir borið þeim ávöxt,
eins og þeir höfðu sáb til. Þvi
konurnar hafa eignastnokkra af
þeim eiginleikum, sem mest ber
á hjá kúgubum og litilsigldum
þjóbum. — Og þó verbur ekki
annab sagt en ab öll þessi niður-
röbun væri nokkurnveginn I
samræmi vib anda timans.
Réttur hins sterka hefir frá upp-
hafi vega og til skamms tlma,
verib hinn eini mælikvarði I
heiminum og konan hefir minni
likamsstyrk en karlmaburinn
Þess vegna gat hann ráðið yfir
henni, lagt sverbib á metin og
sett kostina. Sömu meginreglu
var fylgt alstabar. Meb hólm-
göngu var dæmt um réttmæti
sakar, fanginn varb þræll sigur-
vegarans, smáþjóbin skattskyld
stórþjóbinni. Sjálfu þjóðfélaginu
varskift I margar skarplega ab-
greindar stéttir, en hver stétt
fyrirleit og þjábi þá, sem voru
henniminni máttar. Þannig var
hnefinn i raun og veru á þvi nær
öllum svibum æbsti dómari.
Svona var ástandið I heimin-
um þangab til byltingin mikla á
Frakklandi brá upp nýju ljósi
fyrir mönnum. Sú stund þegar
þjóbfundurinn viðurkenndi „ab
allir menn fæbast og lifa frjálsir
og jafnir ab rjettindum”, flutti
menninguna lengra spor áfram
en nokkur annar vibburbur
hafbi gert 118 seinustu aldirnar.
Og þó voru þeir menn, sem
viðurkenndu þessi sannindi of-
hábir sinum tlma tii ab skilja til
fulls slnar eigin kenningar. Þeir
viburkendu ab allir menn væru
frjálsir og jafnir ab réttindum.
En konurnar — þær voru ekki
menn.Skip frelsisins var of hlab-
ibíþab sinn til ab taka konurnar
með. Þær urbu ab biba „blibari”
tima eins og byltingarmennirnir
sjálfir komust ab orbi. En þeir
höfbu samt hugsab hugsun, sem
lifbi og óx þótt hægt færi. Hálf
öld leið og menn hins nýja tlma
höfbu tvisvar rykt I hlekkina,
svo undir tók I hverju byggbu
bóli, þá skildu menn fyrst ab
konan var mabur, og þá byrjaði
baráttan fyrir jafnrétti hennar,
þvl menn fundu, ab hib þáver-
andi ástand heyrbi fortibinni til
engu siður en pislartól og seib-
mannabál. 11
Og forgöngumenn kvenfrels-
isins fóru sannarlega ekki fram
á mikib. Krafan var stutt en
ljós: Allir menn konur og karl-
ar skulu hafa sömu rjettindi og
sömu skyldur.Þó varb baráttan
löng og hörb: hún hefir nú stabib
I hálfa öld, og enn þá hefir ekki
mikib unnist á, en sigur hins
góba málstabar heyrir framtib-
inni til.
Nokkur hin tilfinnanlegustu
mein hafa þó verið bætt Erfba og
eignalögum hefir verib breytt
konum i vil, nokkrir af hinum
hærri skólum og einstaka at-
Jónas Jónsson
vinnugreinar hafa opnast þeim,
en sjaldan með fullu jafnrétti.
Þab eru þvi nokkrar tilhlibranir
fengnar, en sjálf undirstaða
ranglætisins situr enn bjargföst
i hugum manna i venjum, i
heimilislifinu og þjóðfélagsskip-
uninni.
II.
Nú á dögum stendur abalhrib-
in um kosningarrétt og kjör-
gengi kvenna I sveita- og lands-
málum. Þó er sá réttur aubvitab
ekki takmark þeirra. En hann
er dýrmætt og naubsynlegt
vopn, þvi ab eins meb þvl ab
hafa áhrif á löggjöf og lands-
stjórn geta þær orbib jafningjar
karlmannanna á öllum svibum.
Framgangur kvenna er I þessu
efni mestur á Norburlöndum og
I ensku mælandi löndum, en
lengst allra eru finskar konur
komnar. Veldur þvi bæbi al-
þýðumentun Finna, sem er
framleiddi ekkert. Kvenfólk
væri þvi oftast ómagar, sem
mættu una vel sæti á óæbra
bekk.
Margvislegar vélar vinna nú
ýms hin fornu heimilisstörf,
einkum þó I borgum, en hús-
móðirin og dæturnar vinna aftur
á skrifstofum i búðum og verk
smiðjum, og leggja launin til
framfærslu fjölskyldunnar. Vib
þab óx konunum hugur, en karl-
mönnunum sanngirni.
Og þó er, þvi miður, enn til
fjöldi manna, sem hvorki sjá né
heyra, en einblfna skilnings-
laust á liðnar aldir. Nokkrir
þeirra verja forréttindi sín með
rökum, sem ætla mætti að undir
eins hlytu að koma þeim á alveg
gagnstæða skobun. Kristindóm-
urinn og náunganskærleikurinn
er undirstaba allrar breytni
þeirra, en heilög ritning leibar-
steinninn I hverri för. Og „ritn-
ingin”, segja þeir, býbur kon-
unni ab þegja, draga sig I hlé og
beygja sig I auðmýkt undir vilja
gubs og karlmannanna, og ab
helga starf sitt heimilinu: þar
eiga þær ab vera meb hjálp
mannsins. Er hægt ab bita höf-
uðið af skömminni á vibbjóbs-
legri hátt en að færa kenningu
kristindómsins fram til réttlæt-
ingar kúgun og yfirgangi?
Þó mega þessir menn heita
sannir englar i samanburbi vib
þá eigingjörnu hræsnara, sem
fara með rétt kvenna sem sina
eign til ab vernda sakleysi
þeirra. Þab má heita ab engin
takmörk séu til fyrir þeim ódáb-
um, sem unnin hafa verib undir
sliku yfirskyni. Til ab verja sak-
laust fólk fyrir villukenningum
hafa valdhafarnir steikt á tein-
um, brent, krossfest og háls-
höggvib ekki allfáa af þeim
mönnum, sem hafa aubgab
heiminn með mestum sannind-
um. Jafnvel Danir strádrápu
forfebur okkar úr hungri, bara

FJALL
KONAÍ
nzr
.y?xr., *** _
.aí
• jiVMmn ÞORSTí rtSSON ;
i(Át -t-
, i-. . . si , n»»v>.au
J ' ÍJUlisU. Í,g'drrul ol all",
• ^ '!fí. " ' • * 1 ■*
w •ItDÍr hile(t(nu>ii.
i• ',J, _ .StijflS eflir'»eiBaki.i. niefe ,
e «tm fcoii.'i.t 6,k • ý pI e.
Baráttan fyrir jafnrétli kvenna
J6.a-2Jt»,ioM /r4. H.iflu.
,Vi» MU. vc*. f/lgtr »/•
•J hngnu frtlu, et •» rlae eiU
. n . B0«*l til, «2
■ «j«in. IJðn.i þct, gcUir I
fjr»tu oríií þjASunu,,.
u, þrg.r þ.vr kome
HefairBrBI, II. jéll 1908
Macauly
þí»-R*e» Old og Umabil htBr sltt i
Ijtíguiuár, eun eetur inerkl 4 framþró-
'Jþuln* Niijimla ðldin heflr niaikitB
koeolnRariétt kailmoi.na og þlngueB
vrggjit heliullleina, og lib l.n fjilr
a&rii I ejjlf.f&rn i„ iindiigeful.
1 tg.iboBogveuJurinðrkuð'ikonuiinl
þui.i.lfi'rérniiilusvið — helniili&. Þar
mpi b'ln méttl' bcita krðfliiui 'ainiun
uridir jflrstjúm roanuv eiuH. Eu heim-
urlnn alt I krlng viir honnl lokaBur.
■ ' I’«3 eru þvf niiBur il fnðifi dvml
þeiH, hv* ulg Ulk uioBlerB for uv *
þjö&ir og múindokka.' Þogar 611 for
rá& og rjólfeábjTgB er tetln af eln-
etaklii'vunum og þtlr hafa ekkl uiugti
lil ■& hilata af eér okiB incð ojdn''
beul niðtatðBu, þá brej'tbt lumlaifar
þelna þnnnig, «6 allir þelr elginleik-
ar, fcém hjálpa þelm Ul aB ni tak-
nurkimi etllr krökateiBum og gegn
umhakdjr, þrovkaet og etyrkjaat melf
en :iB tUtðlu. I’elr veiBa meialarar
I a& bella brðgBuro, verBa undir 14/
uUr, aUegvItilr og tvðlahlir.
Kr.gfnn getu'r akaBalarnt genglB
gegii unr ekóla kOgunarinnar, og
karlmenuiniir mega jita roeB kinnroBá
aB (oiraBiþeirrahcflr bot.6 þvim ávð/t,
elne og þelr hðlBu eáB tU. Þvl kon-
uiuar hafa eiguast nvkkra af þeim
eigloleikum, sem mest ber á bjá
rjkt i htekkliia, evo unJlr tðk i hvorJU
bj-ggBu ’bðli, þl tkildu meun (yrst
aB kooari var 'nuBur, og þá ÁýrjaBl
, þ»I
st;
huyiBi JorU&imil UÍ engu eiBur *n
pi.l-u' l óg eelBuiv 'uab.\l. . * ,
Og (orgðiiguméim kveiifrélsÍBl.iu fðra
eannrrlega ekkl Irani á mlklB. Kref-
en var atutt én' Ijða: Alllr menri
konoi og karlar akulu hafa
aðruu ijettlndl og eðmu ekylif
ur. 1*6 varB barátUn löng og hðrB;
hún bfcflr oii fcUBlfl I hálU ðld, og enn
þá tiefir ekkl mlkiB unnisl á, en nigur
hioe göBa málsUBar lieyrir framtiB'
luoi UL
Nokkur bin • tilflnnanlegufctu rn.iri
baU þð veriB tall. Erffls- og
clguelAgum heflr verlB breytt konum
I vil, nokkilr tl hiuum hierrl ekólum
ug elnriaks atvlnnugrelnár hafa opn-
uat þehn, eti sjaldan mefl fullu Jstn-
léttl. Þafl eru þvl nokkrar tllbllflr-
anlr hognar, en 'rjálf uudlretofla
raoglctMne eltsir *nn bjaigfðst I hug-
'um laurá, I venjurn, i helmlllellflnu
og þJóBhiUgssklþunluni.
alli.ir bieytul þu' r, en hellðg .ritn-
ing lelSuratciiilili I hvtril för. Ofi
.rltobigl-. *, Mglaþeir, bý&ui Lununnl
aB þogj*, druga elfi l hlé ng bvygja
slg I auBm/kt umUt vll|a gu&a 'i
kailroaiiuanuá, og afl hclgn etar t ailt
hriiiiilliiu; þer. eiga þ«r afl yera m*8-
hjálp maunehn. Kr tutgt a& bita
hðlufliB af akCmmhiuí á vIBbjúBelegri
hitt ci. a& fsra kemiiugu kriatin-
dómslno frniu tU ifittlu' gsr* kúgun
og yflrgmifii 7
Þð mega þesslr menn beita tannir
engl.rr I kamaubui&i vifl J á elgiugjöinu
bncfcuara, aem I

eifiii tii a& vernda aakleysi
þelrra. Þa& ui.l heita a& euglu ták-
mörk aéu til fyrir þeim ödá&ura, Min
uimiu haf.r yerlB undir kjiku yflrskyni.
TU a& verja eakUuat fölk fyrlr vlllu-
kenulngum hafa valdhahunlr atelkt 4
telnum, bieni, kmefcfeat og hllshöggv-
16 ekkl ellUa uf þ*im mðuuuin, esm
hafa auBgaB beimlnn msB mestum
aannlnduiu. Jafnvel Danlr atrádrápu
(orleBur okkar dr hungri, bara sf etn-
akaorri IðriguD til a& verja þá fyrlr
ayndeamlcgum áhrlfum aimara þjðfla.
óvenjulega gób, en þó engu slður
raunir þjóðarinnar og drengileg
hluttaka kvenna I frelsisbarátt-
unni.
Samhliba þvi, að jafnabar-
kenningar byltingarinnar ruddu
kröfum kvenna braut, hafa
framfarirnar I ibnabi og upp-
götvunum orbib til ab auka þeim
trú á mátt og styrk sjálfra
þeirra. Karlmenn hafa lengi
litilsvirt heimilisstörf og hirb-
ingu kvenna, af þvi ab sú vinna
af einskærri löngun til ab verja
þá fyrir syndsamlegum áhrifum
annara þjóba.
Nú er þab kvenfólkib, sem
þessar sakleysishetjur vilja
vernda „þær: eru of góbar”,
segja þeir, „til ab standa I ryki
og óhreinindum á kjörfundum
og I þinghöllum, og rifrildib
spillir mannshjartanu. En þab
eru einmitt hjartansmálin, vel-
gjörbir og líknarstörf, sem kon-
urnar eiga ab stunda. Ef til vill
hefbu einhverjir trúab þessum
falsspámönnum, ef þeir hefðu ei
barist meb oddi og egg fyrir ab
hljóta sjálfir þau gæði, sem þeir
hyggja öbrum svo hættuleg.
Enn er til þribja tegund
manna, sem óttast að aukinn
verkahringur muni gera kon-
urnar „ókvenlegar” og fjar-
lægja þær kvenfyrirmyndinni.
Sá kvibi er vist óþarfur. Ef kon-
urnar breytast þá breytist
smekkur karlmanna. Kven-
fyrirmyndin er lika nokkub
breytilegt hugtak eftir tima og
stab. Fyrir sálaraugum mann-
anna sona er hún stundum dökk
á hörund, stundum rauð eba
hvit, stundum málub meb sterk-
um litum, stundum I krinólinu
og silkikjól, stundum I sel-
skinnsklæbum og meb „lif-
stykki”. Breytingarnar eru
þannig margar, en eitt er fast og
stöbugt, að karlmennirnir á
hverjum stab hyggja konurnar,
sem þeir þekkja bezt, hinar
sönnu fyrirmyndir. En ef ætti ab
fara ab tala um verulegt „ide-
al”, þá getur þab fyrst skapast,
þegar konan fær að þroskast
eftir ebli sinu og sjálfslöngun. —
Þótt Kinverjar misþyrmi fótum
kvenna sinna til að fegra þá þá
eru þeir þó stórum hóflátari en
þessir fagurfræbingar nútim-
ans, sem vilja afmynda og spilla
bæbi likama og sál á helming
mannkynsins, af því þeir hyggja
sig færa um að endurbæta verk
náttúrunnar.
Þab var fyrrum höfugvfgi
kvenf jandanna, að sökum
gáfnaleysis og kviklyndis væru
konur ófærar til alvarlegra og
vandasamra starfa. Sú ástæöa
er sjaldan tilfærö nú á tfmum.
Reynslan var þeirri kenningu
alveg gagnstæb. Einkennilegt er
það, aö i ekki færri en fjórum af
löndum Evrópu hafa þeir
stjórnendur, sem sýndu mestan
kjark og vitsmuni í stjórninni
verið konur. Meira er þó vert
um reynslu samtibarinnar. I
þeim fáu löndum, þar sem kon-
ur hafa jafnrétti vib karlmenn,
hefir hluttaka þeirra i löggjöf-
um verið sérlega lofsverö og
þýðingarmikil. Þær hafa bætt
hag hinna umkomulausu og
litilsvirtu, sem löggjafarnir alt
af hafa gleymt.
A íslandi er alveg sérstök
ástæba til aö veröa fljótt og vel
viö jafnréttiskröfu kvenna. Af
voldugri þjóöum höfum við þol-
ab mikinn ójöfnuö á liðnum öld-
um. Minnumst þess nú skyn-
samlega og verum ekki okkar
eigin böðlar. Hér hofum víb alls
engin réttindi aö gefa — allra
sizt af náb. Þýfi og ránsfé skila
menn réttum eigendum, en gefa
ekki, og þannig ber okkur nú ab
skila hið skjótasta þeim rétti,
sem við höfum óleyfilega hald-
iö. Réttlætistilfinningin ein væri
auövitað þúsundsinnum nóg til
ab knýja okkur til ab bæta gam-
alt afbrot, Og hún er fyrsta og
helzta ástæban. En hér liggur
meira viö. Þjób okkar á öröugt
hlutverk.ersett á Oriasstöövar.
Fólkið er fátt, erfiöleikarnir
margir, Skynsamleg von um
framtiö landsins hlýtur að
byggjast á því, ab einstakl-
ingarnir sýni dáömagn og and-
legan þroska, en þeir eiginleik-
ar eru fátiöir hjá þeim, sem eru
hindrabir í ab neyta krafta
sinna.Hvabmyndi hafa orðið úr
Jónasi Hallgrimssyni, ef hann
hefði verið svo ógæfusamur ab
vera kona? Hagmælt vinnu-
kona, ef til vill, sem allir heföu
skopast aö fyrir aö vera svo
ókvenleg, aö gera visu. Við
megum ekki vib aö kasta
burtu nýtum kröftum. Voldugir
getum við aldrei orðið en réttlát
og myndarleg þjóð, ef við vilj-
um. Og fyrsta sporið til þess er
það, aö við opnum upp á gátt
aliarhömlur sem nú hindra ein-
staklingana i ab þroskast og
starfa eftir þvi sem þeir hafa
hæfileika og löngun til.