Fréttablaðið - 20.04.2006, Blaðsíða 56

20. apríl 2006 FIMMTUDAGUR40
Fyrir ári gerði breski grínist-inn Eddie Izzard sér ferð til Íslands til að segja brand-
ara. Hann hafði lagt það á sig að
kynna sér sögu lands og þjóðar og
komst þá meðal annars á snoðir
um að landið hafði eitt sinn verið
undir dönskum yfirráðum. „Ég sá
að þið gripuð tækifærið þegar
Danir voru undir stjórn Þjóðverja
og lýstuð yfir sjálfstæði ykkar
árið 1944,“ sagði hann í hljóðnem-
ann, „en Danmörk var hernumin
árið 1940. Hvað voruð þið eigin-
lega að gera þessi fjögur ár sem
liðu á milli?“
Það þýddi lítið að spyrja salinn,
enda virtist aðdáendahópur Edd-
ies ekki það fjölbreyttur að þar
mætti finna fólk fætt fyrir stríð
sem man þetta svo glöggt. Hafi
einhver verið nýbúinn að læra um
stríðsárin í sögu nennti sá hinn
sami ekki að fræða Eddie á því að
Ísland hafi verið hernumið sama
ár og Danmörk og það af hans
eigin þjóð. Íslendingar þurftu ekki
aðeins tíma til að átta sig á þessari
nýju stöðu heldur áttu þeir líka
fullt í fangi með að sækja dans-
leikina sem blómstruðu hér eftir
að herinn kom og njóta alls súkku-
laðisins sem Bretarnir úðuðu í
þjóðina. Síðar tók bandarísk her-
seta við og þá fengum við ekki
bara súkkulaði heldur líka tyggjó.
Íslendingar biðu síns tíma og
höfðu erindi sem erfiði. Lýðveldi
var stofnað með pomp og prakt og
fæstir hafa nokkurn tíma séð eftir
því. Fyrir tveimur árum voru 60
ár liðin síðan Ísland losnaði undan
yfirráðum Dana en sama ár voru
100 ár liðin síðan við fengum
heimastjórn. Íslendingum var
alveg nákvæmlega sama um þessi
tímamót. Okkur finnst nefnilega
sjálfsagt að vera sjálfstæð þjóð. Í
huga okkar gætu árin 60 allt eins
verið 600, að minnsta kosti hef ég
aldrei nokkurn tímann heyrt
Íslending dásama sjálfstæðið eða
hrósa happi yfir því að landið skuli
ekki lengur vera dönsk nýlenda.
Það hljómar eins og brandari í
eyrum nútíma Íslendings að Danir,
af öllum þjóðum, skyldu hafa yfir-
ráð yfir landinu. Eru þeir ekki allt
of ligeglad til að nenna svoleiðis
löguðu?
Þegar ég var í starfsþjálfun hjá
Danmarks Radio lenti ég aftur á
móti einu sinni í þáttagerðarkonu
á miðjum aldri sem fannst það
ekkert fyndið. Hún las mér pistil-
inn þar sem ég sat yfir kjötbollun-
unum í mötuneytinu í TV-byen
fyrir að forfeður mínir skyldu
hafa hrifsað til sín sjálfstæðið
þegar Danir þjáðust undan her-
námi Þjóðverja. Þessu hafði ég
aldrei áður velt fyrir mér og eitt
andartak fannst mér ég eiga að
skammast mín. Auðvitað hefðum
við bara átt að sýna staðfestu og
bíða þess að Danir áttuðu sig á því
hvað Íslendingar væru leiðinlegir
og ákveddu svona upp á sitt eins-
dæmi að láta þá sigla sinn sjó.
Hey, þú þarna með kórónuna!
Stundum held ég að Danir telji
Íslendinga uppteknari af því að
hafa verið dönsk nýlenda en er
raunin. Einu sinni var ég meira að
segja sökuð um það í dönskum
fjölmiðlum að hafa vísvitandi nið-
urlægt frú Margréti Þórhildi til að
ná mér niður á dönsku krúnunni
fyrir meðferðina á íslensku þjóð-
inni, verslunareinokunina og allar
dönskusletturnar. Ég vann þá sem
blaðamaður og hafði verið send á
blaðamannafund með drottning-
unni í Þjóðminjasafninu en þar
stóð til að opna sýningu á hökklum
sem hún hafði saumað. Að venju
þótti það tíðindum sæta að drottn-
ingin væri komin til landsins og
þarna var mættur fjöldinn allur af
blaðamönnum frá öllum Norður-
löndunum. Áður en hún gekk í sal-
inn spratt fram maður sem sagði
að það væri stranglega bannað að
spyrja drottninguna um sjálfstæð-
isbaráttu Færeyinga. Líklega
hefur hann haldið að það væri það
alversta sem gæti gerst á þessum
blaðamannafundi en það var öðru
nær.
Mér tókst að verða fyrst til að
leggja spurningar fyrir drottning-
una og það á þessari líka ágætu
dönsku sem ég hafði lært í skóla
og þjálfast síðan enn betur í þegar
ég var í starfsþjálfuninni hjá Dan-
marks Radio. Ég var býsna stolt af
að þurfa ekki að bregða fyrir mig
ensku eins og finnski kollegi minn.
Varla er hægt að sýna öðrum þjóð-
um meiri virðingu en með því að
tala þeirra eigið tungumál – hélt
ég.
Spurningar mínar fjölluðu
almennt um dvöl drottningar hér á
landi og hvernig Vestfirðir hefðu
fallið henni í geð en þangað hafði
hún farið daginn áður. Margrét
Þórhildur varð svolítið kímileit á
svipinn og hafði svörin frekar
stutt. Líklega til að ég gæti lagt
fyrir hana fleiri spurningar og ég
var einmitt að fara að leggja fyrir
hana þá þriðju þegar maðurinn,
sem ekki vildi heyra minnst á
Færeyjar, greip óðamála fram í
fyrir mér og gaf danskri blaða-
konu orðið.
Það var ekki fyrr en hún bar
fram spurningar sínar að ég áttaði
mig á því að ég hafði ekki verið
jafn kurteis og ég hafði ætlað mér.
Ekki var nóg með að ég hefði
aldrei ávarpað drottninguna sem
„yðar hátign“ heldur hafði mér
ekki dottið í hug að nota þéringar.
Ég hafði þúað drottninguna rétt
eins og starfsmenn mötuneytisins
í TV-byen hér um árið og höfðu
þeir þó reitt fram betri kjötbollur
en ég hafði áður bragðað. Blaða-
mennirnir stóðu upp hver á fætur
öðrum og ávörpuðu drottninguna
eftir ströngustu hirðsiðum, jafn-
vel þeir íslensku höfðu fullt vald á
þeim. Og ég sem hafði alltaf verið
best í dönsku í bekknum mínum
og fengið Når snerlen blomstrer í
verðlaun frá danska sendiráðinu
þegar ég lauk grunnskóla. Kannski
ekki undarlegt að drottningin
skyldi hafa ekið sér í sætinu og
danskir kollegar mínir gjóað til
mín auga á meðan ég bar fram
spurningarnar mínar svona líka
kotroskin. Þeir gleymdu þessu
heldur ekki svo glatt því að
minnsta kosti einn þeirra skrifaði
í blaðið um ósvífni Íslendingsins
og var ekki að lengi að tengja hana
meintu svekkelsi með yfirráð
Dana yfir Íslandi.
Ástæðan fyrir háttalagi mínu
var einfaldari en svo, hún átti sér
skýringu í vondri dönskukunn-
áttu. Ég man bara ekki eftir því að
hafa verið látin gera þéringaræf-
ingar í barnaskóla. Enginn dönsku-
kennara minna ímyndaði sér að ég
ætti einhvern tímann eftir að sitja
augliti til auglits við konungbor-
inn Dana og hafði því ekki fyrir
því að kenna mér að ávarpa einn
slíkan. Samt man ég enn nafnið
sem ég var látin nota í dönskutím-
um. Þar hét ég Gudrun. Fyrir
fáeinum árum spurði ég manninn
minn hvað hann hafði heitið og
fékk að vita að það hefði verið Kaj.
Maðurinn minn hafði hins vegar
ekki skilið sem lítill strákur til-
ganginn með þessu nafni og hélt
að þegar hann kæmi til Danmerk-
ur yrði hann alltaf að heita Kaj.
Hann veit betur núna.
Þegar Michael Jackson flytur á
Álftanesið
Það sem ég vildi sagt hafa, hennar
hátign Margrét Þórhildur á allt
gott skilið frá mér og ég vildi óska
að ég hefði þérað hana. Ég er ekki
frá því að ég hefði oft sofið betur.
Á síðustu árum hafa Danir orðið
svo miklir vinir Íslendinga að hér
þykir enginn jafnmerkilegur og
einmitt ef hann er talinn danskur.
Þegar hefja á Einar Má Guð-
mundsson rithöfund almennilega
upp til skýjanna er jafnan tekið
fram að Danir séu farnir að telja
hann með eigin höfundum. Sama
virðist vera að gerast með Dag
Kára kvikmyndagerðarmann. Það
er til einhvers að eiga eitthvað ef
enginn annar ásælist það.
Þetta er auðvitað bara eftirreit-
ur af gamalli minnimáttarkennd
sem á eftir að rjátlast af þjóðinni,
sér í lagi nú þegar menn sem ekki
þrífast í heimalandi sínu eru farn-
ir að flytjast hingað unnvörpum.
Það vill nefnilega svo til að á
meðan Íslendingar vilja vera
Danir vilja útlendingar helst vera
Íslendingar. Listmálarinn Odd
Nerdrum flutti hingað frá Noregi
fyrir fáeinum árum og tók upp
íslenskt ríkisfang og nú er skák-
meistarinn Bobby Fischer líka
orðinn Íslendingur. Þeir sem tald-
ir eru stórskrýtnir í eigin heima-
löndum þykja bara sérvitringar á
Íslandi og falla vel inn í hópinn.
Nú bíðum við þess bara að Michael
Jackson kaupi sér hér hús með
útsýni út á sjóinn og verði næsti
fulltrúi okkar í Eurovision.
Unga fólkinu fyndist það algjör-
lega sjálfsagt því það man ekki
neitt annað en að íslenskt næturlíf
og náttúra hafi verið í stöðugri
umfjöllun í Wallpaper, Euroman
og FHM. Ég man aftur á móti þá
tíma þegar ég þurfti sífellt í ferða-
lögum erlendis að endurtaka að ég
væri frá Íslandi og jú, það væri
víst til land með því nafni. Ég
hefði allt eins getað sagst vera frá
Narníu.
Ég man líka eins og gerst hefði
í gær hvenær landið mitt varð til í
augum alheimsins og þjóðin hætti
að ganga með hausinn ofan í
bringu og tók að finna aðeins til
sín. Það var árið 1985 þegar
íslenskur ljóshærður leikskóla-
kennari vann titilinn Miss World.
Þjóðin umturnaðist af gleði og
stúlkan var látin flakka um heim-
inn og tala fallega um íslenskan
fisk og lopa. Á sama tíma var
íslenskur berserkur orðinn Sterk-
asti maður heims. Hann hafði
sannað það svo ekki varð um villst
með því að hlaupa um með tunnur
og draga heilan trukk á eftir sér
án þess að blása úr nös. Fjölmiðlar
endurtóku í sífellu að við værum
ekki aðeins fallegust, heldur líka
sterkust. Íslendingurinn hljóp
með tunnurnar til sigurs ár eftir
ár og varla hafði fóstran fyrr skil-
að inn titlinum dýrmæta en önnur
íslensk og ljóshærð stúlka hirti
hann. Það hefði mátt halda að hér
væri að hefjast eitt allsherjar boð-
hlaup í fegurð en svo var ekki,
enda þurftum við ekki lengur á
fegurð að halda. Í byrjun 10. ára-
tugarins kom Björk nefnilega
fram á sjónarsviðið og sýndi heim-
inum að íslenskt kvenfólk gat
talað um annað en fisk og lopa. Að
minnsta kosti hefur hún ekki
þreyst á að tala um náttúru Íslands,
álfa og tröll. Hvar hún hefur
kynnst þeim hef ég aldrei getað
skilið og er þó frá sama landi.
Dansar við álfa
Eins og allir þeir vita sem aldir
eru upp af kynslóðinni sem fædd-
ist fyrir stríð og hafði oft ekki einu
sinni súkkulaði á milli handanna
er veröldin fallvölt. Allt getur
hrunið á örskotsstundu og undir
það verður maður að vera búinn. Í
ævisögunni sem gefin var út um
aðra fegurðardrottninganna fyrir
fáeinum árum kom í ljós að hún
hafði stundum verið óttalega
óhamingjusöm, drukkið fullt af
brennivíni og átt vondan kærasta,
skoskan nota bene. Hin er orðin
dökkhærð. Af sterkasta manni
heims er það að segja að hann fékk
hjartaáfall í æfingasalnum og dó.
Íslendingar þurfa ekki lengur
að vinna neinar keppnir til að
sanna fyrir sjálfum sér að þeir séu
einhvers virði. Erlendir fjölmiðlar
hafa komið heiminum endanlega í
skilning um að hér býr sterk og
óvenju falleg þjóð sem talar við
álfa og tröll eins og ekkert sé.
Áður létu heimsfrægar popp-
stjörnur ekki sjá sig hér fyrr en
ferillinn var farinn að dala en
fyrir tveimur árum komu til
dæmis þau 50 Cent og Pink. Það
væri gaman að vita hvaða dönsku
nöfn þau hefðu haft fyrst þau
ensku eru ekki skárri en þetta.
Eddie Izzard var að koma hingað í
annað sinn og veistu hvað, Eddie,
fjögur ár eru fljót að líða. Í raun
og veru er þetta bara sá lágmarks-
tími sem þjóð þarf til að ákveða
hvort hún vilji frekar vera íslensk
eða dönsk. Það vita líka allir sem
reynt hafa að það getur verið erf-
itt að hefja máls á sjálfstæði með
munninn fullan af Cadbury‘s, hvað
þá tyggjói. Þá fyrst fara nú orðin
að þvælast hvert fyrir öðru uppi í
manni.
Og það er svolítið sérkennilegt
að hugsa til þess að líklega yndu
Íslendingar sér enn glaðir undir
dönskum yfirráðum hefðu Danir
haft vit á að gera það sama og
Bretar og Bandaríkjamenn, boðið
þeim upp í dans og gaukað kannski
að þeim nammi af og til. Hver
hefur svo sem fengið það af sér að
slá hendinni á móti einstaka rjóma-
karamellu? Gefið mér dúsín og ég
get lofað ykkur því að ég skal
svara nafninu Gudrun hvenær
sem er. ■
NÝIR ÍSLENDINGAR Mun Michael
Jackson gerast Íslendingur eins
og Odd Nerdrum og Bobby
Fischer?
Dús við drottninguna
Líklega væru Íslendingar enn undir dönsku krúnunni hefðu Danir haft vit á
að gera það sama og Bretar og Ameríkanar, gauka að okkur nammi og bjóða
okkur upp í dans. Eftirfarandi grein Gerðar Kristnýjar rithöfundar birtist í
danska blaðinu Weekendavisen um páskana.
FRÁ BLAÐAMANNAFUNDI
DANADROTTNINGAR „Ekki var
nóg með að ég hefði aldrei
ávarpað drottninguna sem
„yðar hátign“ heldur hafði
mér ekki dottið í hug að nota
þéringar.“