Tíminn - 13.09.1977, Blaðsíða 10

10
mmm
Þriðjudagur 13. september 1977.
Kristinn Björnsson sálfræB-
ingur spyr þessarar spurningar
ITimanum þann 30. júll sl. Þar
sem þessi spurning hefur
brunniö á vörum margra um
skeiö, var ég aö vona, aö grein
Kristins gæti oröiö upphaf aö
skynsamlegri umræöu um
launamál, en sú hefur ekki oröiö
rauniná núl nærri hálfan annan
mánuö, enginn hefur oröiö til
þess aö gefa nokkur svör viö
spurningu Kristins. Ég sé þvi
ástæöu til þess aö gefa þau svör,
sem ég veit sönnust og réttust,
og vænti þess, aö aörir mér hæf-
ari menn fylgi I kjölfariö.
Kristinn segir I grein sinni:
,,Þaö er staöreynd aö laun
flestra starfsstétta eru u.þ.b.
helmingi lægri en á Noröurlönd-
um” og réttilega finnst honum
ástæöa til þess aö fá á þvi skýr-
ingu, þar sem munur á þjóöar-
tekjum hér og á Noröurlöndum
ermiklu minnien þessunemur.
Þessi staöreynd Kristins er
byggö á tölum frá þvl fyrir slö-
ustu kjarasamninga og mun ég
þvi nota þá viömiöun hér á eftir,
enda réttmætt. Hún er byggö á
þvl aö almennasta timakaup
verkafólkssé436krónureöa þar
um bilogáþann mælikvaröa er
það vissulega staöreyndaö laun
á Noröurlöndum geta veriö allt
að helmingi hærri eða jafnvel
meira.
En það eru til fleiri stað-
reyndir. önnur staðreynd
er til dæmis að á meðan laun-
in voru 436 krónur skv. dag-
vinnutaxta var meðal-
greiðsla atvinnurekandans
nálægt 830 krónum fyrir unna
klst. Þessi mikli munur stafar
af tvennu, annars vegar mikilli
eftirvinnu, sem greidd er meö
hærra kaupi og hins vegar af
þróun, sem orðið hefur I gerð
kjarasamninga, þeas. stöðugt
aukinni áherzlu á sérkröfur. En
sérkröfur er þaö kallaö þegar
gerðar eru kröfur um laun fyrir
eitthvaö allt annaö en vinnu. 1
öllum kjarasamningum undan-
farinna ára hefur aöaltiminn
farið I samninga um sérkröfur,
stundum mánuöum saman. Þaö
er þvi ljóst aö það er stefna aö
taxtakaup skuli lækka sem hlut-
fall af heildarlaunagreiðslum.
Þriðja staöreyndin er svo sú
að launakostnaður á framleidda
einingu er sízt lægri á Islandi en
á hinum Noröurlöndunum, t.d.
var heildarlaunakostnaöur i
færeyskum fiskiönaði áriö 1975
litils háttar lægri en i islenzkum
fiskiönaöi, reiknaö sem hlutfall
af framleiösluverömæti. Oft og
tiöum er launakostnaöur á
framleiöslueiningu mjög veru-
lega hærri hér á landi en á
Norðurlöndunum, en einnig er
til dæmi um að hann sé lægri.
Þessar staðreyndir má setja
upp I hlutföll, en það ber aö hafa
rikt I huga aö þaö er engan veg-
inn vandalaust aö finna saman-
buröargrundvöll, þar sem
launakjör eru ákaflega misjöfn
á Noröurlöndunum, bæöi á milli
landa og innan einstakra landa,
t.d. eru laun i Osló uþb. 10%
hærri en annarsstaðar iNoregi.
Munur er á launum karla og
kvenna innan sömu starfsstétt-
aro.s.frv.Spurning er hvernigá
aö vega kjarasamninga saman
til þess aö fá réttmeöaltal, á t.d.
aö gera þaO meö tilliti til þess
hve margir njóta hverra samn-
inga, eöa á aö finna meðaltal i
hverju landi og leggja meöaltöl-
in saman og deila I meö fjölda
landanna. Hvernig á að vega
islenzka kauptaxtann, sem er
þannig samsettur: Kauptaxtinn
+ 10% + 10% + 10% + 15%? Og
margar fleiri spxirningar koma
upp. Þær samanburöartölur,
sem ég set upp hér eru byggöar
á þvi efni, sem ég hef getað út-
vegaö mér og lagt mat á.
Samanburöurinn er þessi:
Kauptaxtar á Islandi eru 45-60 á
móti 100 á Norðurlöndum.
Greidd vinnulaun á unna klst.
ásamt sérkröfukostnaöi 60-130 á
móti 100 á Noröurlöndunum. Viö
þetta má svo bæta fjóröu staö-
reyndinni: Heildarlaun meö
launakostnaði og yfirvinnu er
60-120 á móti 100 á Norðurlönd-
unum.
1 ofannefndum dæmum er
einungisfjallaö um verkafólk og
iðnaðarmenn og laun vegna
ótímamældrar ákvæöisvinnu
eru felld undan svo og laun
fyrir timamælda ákvæöisvinnu
umfram 100% afköst. Launa-
greiðslum viö virkjunarfram-
kvæmdir hér á landi er einnig
sleppt, þar sem þær eru ofan viö
minn skilning.
Ég vona að þessi stutti
samanburður nægi Kristni og
öðrum þeim, sem áhuga kunna
að hafa, til þess aö gera raun-
hæfan samanburð á launum og
þjóðartekjum Islands og
Norðurlanda, aö svo miklu leyti,
sem laun og þjóöartekjur veröa
bornar saman. Þaö er að
minnsta kosti þarflaust að gera
þvi skóna aö meiri hagnaöar
veröi eftir i fyrirtækjum hér á
landi. Þvi er einmitt þveröfugt
fariö, eins og margsinnis hefur
verið sýnt fram á, og er þaö til
stórtjóns fyrir báöa aöila, fyrir-
tækin og starfsfólk þeirra. Þóer
það aö sjálfsögöu svo aö i þeirri
veröbólgu, sem hér er, verður
hagur fyrirtækja alltof misjafn
og alltaf kunna aö verða ein-
hverjir, sem ná til sin óeölilega
góöum hlut, en þaö breytir ekki
heildarmyndinni, þvl aö grund-
völlur atvinnuveganna er ávallt
reiknaöur á meðaltali.
Þaö er ljóst aö ofannefndum
staöreyndum aö þaö er löngu
oröið timabært fyrir samtök
vinnumarkaösins og raunar
rikisvaldiö einnig aö taka
vinnumálin til gagngerörar
endurskoöunar. Þaö er ljóst aö
það getur orðiö allt aö helm-
ingsmunurá launatekjum innan
sömu starfsgreinar, eftir þvi
hvernig menn eru settir meö að
ná sér i yfirvinnu og sérkröfu-
tekjur. Þaö er ljóst aö stefna
veröur aö þvi aö jafna þann
mismun. Þaö er löngu orðið
timabært aö taka þaö til athujg-
unar hvort ekki sé rétt aö yfir-
vinna hverfi úr sögunni, amk að
mestu leyti, og aö tekjur manna
innan hverrar starfsstéttar
veröi sem jafnastar án tillits til
þess á hvaöa tima sólarhrings
unniö er.
Þar sem unnið hefur verið af
mestri alvöru að þvi að bæta
efnaleg kjör manna hafa skap-
azt ákveðnar verkreglar I gerð
kjarasamninga. Þær verkregl
ur hafa sannanlega ekki verið
fólgnar i þvi aö ata visemjendur
sina auri I fjölmiölum, heldur i
hinu aö setzt hefur veriö niður
og fjallaö um hvernig auka
mætti framleiðni atvinnuveg-
anna. Báöir aðilar samning-
anna hafa I raun sama mark-
mið: Hvernig greiöa megi sem
hæst laun án þess að hag at-
vinnufyrirtækjanna sé stefnt i
voða. Vissulega eru oft deildar
meiningar um þaö hvar þau
mörk séu og utanaðkomandi
breytingar á efnahagsskilyrð-
um valda oft erfiöleikum, en
það breytir ekki heildarmark-
miðum. Smátt og smátt hafa
skapazt reglur um hvað sé
hæfilegt vinnuálag, sem báöir
aðilar reyna að tryggja aö sé
fylgt. Einnig hafa skapazt regl-
ur um hvernig staöiö skuli aö
rannsóknum á þvi hvernig af-
köst skuli aukin án þess að
vinnuálag aukist.
Reglur um vinnuálag eru
nokkuö mismunandi eftir lönd-
um. T.d. er vinnuálag nokkru
meira i Bandaríkjunum og
Þýzkalandi en á Noröurlöndum
að Sviþjóö frátalinni. En I Svi-
þjóö getur vinnuálag veriö mis-
munandi og er stundum samiö
um þaö sérstaklega á vinnustað.
1 Bretlandi er vinnuálag hins
vegar lægra en á Noröurlönd-
um. Þegar Islendingar fóru að
huga aö þessum málum fyrir
tæpum tveimur áratugum varö
þaö úr aö leita fyrirmynda i
Noregi. 1 framhaldi af þvi fóru
fram mjög umfangsmiklar
vinnurannsóknir 1 frystiiönaðin-
um og teknar voru upp bónus-
greiðslur i nokkrum frystihús-
um fvrir afköst umfram 100% á
norskan mælikvaröa. Siðan
hafa bónusmálin þróazt áfram
og bónuskerfi veriö tekiö upp i æ
fleiri frystihúsum og þaö hefur
veriö samiö um aö bönus-
greiðslur hefjist viö 67% afköst,
eöa við tvo þriöju af normalaf-
köstum.
Þaö er margt sem bendir til
aö þaö sé rétt mat á aðstæðum
aö láta bónusgreiöslur hefjast
viö svo litil afköst. Aö vinnuálag
hér sé I raun ekki langt umfram
tvo þriöju af norskum normal-
afköstum. Þvi hefur raunar ver-
ið haldið fram aö þaö sé eölilegt
aö vinnuálagiö sé minna hér,
þar sem þaö sé nauðsynlegt
Arni Benediktsson.
vegna hinslanga vinnutima. Ég
vil nefna tvö dæmi sem viröast
staöfesta aö vinnuálagið sé ein-
hvers staöarum þetta bil. Fyrra
dæmi: Fyrir alllöngu hófst I
Þýzkalandi framleiösla á vél,
sem hefur reynzt hiö mesta
þarfaþing hér á landi. Þegar
þessi vél kom á markaöinn var
strax hafizt handa um aö fá
hana hingaö til lands og voru
sendir menn til Þýzkalands til
þess aö kynna sér notkun henn-
ar og einnig fylgdust þýzkir sér-
fræöingar meö uppsetningu
fyrstu vélanna hér og kenndu
notkun hennar. í Þýzkalandi
unnu þrir menn viö vélina og
náöu hámarksafköstum út úr
henni. Þaö varö strax ljóst hér
að þaö þyrfti fjóra menn viö vél-
ina og brátt kom þaö I ljós að til
þess aö ná hámarksafköstum til
langframa varö aö bæta fimmta
manninum viö og þannig er þaö
I dag. Seinna dæmiö: Akveöið
var aö flytja verkefni, sem unn-
iö hefur veriö i Bandarikjunum
hingaö heim. Verkfræöingur,
sérmenntaöur i vinnuskipu-
lagningu, dvaldist um
mánaöarskeiö i Bandarikjunum
til þessaö kynna sér fyrirkomu-
lag allt viö vinnsluna, vélanotk-
un og afköst. Siöan voru keypt
nákvæmlega sams konar tæki
til vinnslunnar og þeim komiö
fyrir á sambærilegan hátt hér.
Þaö er skemmst frá að segja aö
afköst hafa aldrei fariö upp fyr-
ir 60% af þvi sem þau voru i
Bandarikjunum.
Við þetta má svo bæta þvi,
sem alkunnugt er að hér eru
gerðir kjarasamningar um að
tveir menn skiptist á um að
stjórna vélum, sem einn maður
virðist geta stjórnað i öðrum
löndum. Það staðfestir þetta
ennfremur, að þegar ákvæðis-
vinna er tekin upp á tslandi auk-
ast afköstin á skömmum tima
um 50-60% og þaðan af meira,
en i Sviþjóð þar sem ákvæðis-
vinna er mjög útbreidd, eru af-
köst i ákvæðisvinnu 10-11%
meiri en i timavinnu.
Það fylgist jafnan að, að þar
sem nýting vinnutima er bezt,
þar eru greidd hæst laun. 1 þró-
uðustu iðnaöarrikjunum er það
svo aö starfsfólk er skil-
yrðislaust tilbúið að hef ja vinnu
um leið og vinnutimi hefst og
enginn leggur frá sér verk fyrr
en að vinnutima er að fullu iok-
iö. Hér á landi hafa yfirleitt
myndazt aörir siðir. Það er
mjög algengt aö fólk fer ekki að
búa sig til vinnu fyrr en vinnu-
timi er hafinn, bætir nokkrum
minútum viö kaffi- og matar-
tima og leggur frá sér verk 10-15
mínútum áður en vinnuti'ma
lýkur. Lausleg athugun, sem ég
gerðiá þessu áriásamtfleirum,
sýndi að mjög mikill mismunur
er á notkun vinnutima eftir
starfsgreinum. Meöaltal
greiddra vinnustunda verka-
fólks og iönaðarmanna er um 52
klst. á viku. Hins vegar viröist
aö nýttar vinnustundir séu al-
mennast á bilinu frá 42-45 klst. á
viku, og eru þá kaffitimar ekki
taldir til nýttra vinnustunda. 1
einstaka tilfellum virðist nýting
vinnustunda vera miklu minni,
allt niður i 30 klst.
Af þvi sem hér aö framan hef-
ur verið sagt má ætla að þaö sé
engin goðgá aöláta það i ljós að
hægt sé að ná þvi marki að
launakjör hér á landi geti orðið
svipuð og á hinum Norðurlönd-
unum án teljandi yfirvinnu og
að verð á þjónustu geti jafn-
framt lækkað. Þaö hefur sýnt
sig aö flestir þeir Islendingar,
sem farið hafa til starfa á
Norðurlöndunum hafa átt auð-
velt með að aðlaga sig breyttri
vinnutilhögun og auknu vinnu-
álagi, þó að visu séu allmargar
undantekningar frá þvf. Einnig
hefur þaö sýnt sig aö þaö fólk,
sem hefur unniö i bónus hér á
landi, þolir yfirleitt vel að halda
að staðaldri afköstum umfram
130%, þó aö frá þvi séu einnig
undantekningar.
Ég hygg þvi að ef við i raun
viljum feta i fótspor annarra
Norðurlandaþjóöa um vinnu-
tima, afköst, laun og fram-
leiöslukostnaö, þá sé það ekki
margra ár verk aö koma þvi i
kring. En til þess að svo megi
verða þarf viötæka samstööu
aðila vinnumarkaöarins og ef til
vill einnig ríkisvaldsins. Það
þarf nákvæma úttekt á þvi
hvernig ástandið er i raun og
veru og samstööu um þau
markmið, sem að skuli keppt.
En ég varö að játa það aö lokum
að ég er ekki sannfærður um aö
það sé almennur vilji aö færa
vinnu- og launamál I sama horf
og á hinum Norðurlöndunum.
Ég er heldur ekki sannfæröur
um að það sé að öllu leyti til
góðs. Og varast ber aö fara út I
þær öfgar að knýja fram hærra
kaupgjald meö óhóflegu vinnu-
álagi, eins og sums staðar hefur
gerzt.
Árni Benediktsson:
„HVERS
VEGNA
ERU LAUN
LÁGÁ
ÍSLANDI?”
Nýr ráðuneytis
stjóri og skrif-
stofustjóri
Höskuldur Jónsson, skrifstofu-
stjóri i fjármálaráöuneytinu, hef-
ur veriö skipaöur ráöuneytisstjóri
frá 1. nóvember næstkomandi.
Hann var eini umsækjandinn um
embættiö. Jafnframt hefur Þor-
steinn Geirsson, deildarstjóri
tolldeildar fjármálaráðuneytis-
ins, veriö skipaöur skrifstofu-
stjóri þess.
Höskuldur Jónsson fæddist 9. á-
gúst 1937. Hann brautskráöist
sem viðskiptafræöingur frá Há-
skóla Islands 1963, lauk prófi i
framhaidsnámi i þjóöfélagsfræð-
um frá tnstitute of Social Studies i
Hollandi 1965. Hann hefur veriö
starfsmaður fjármálaráöuneytis-
ins frá 1. júni 1965, sem fulltrúi,
deildarstjóri og skrifstofustjóri.
Höskuldur Jónsson var settur
ráöuneytisstjóri frá 1. ágúst 1974
til 1. nóvember 1976. Aö undan-
förnu hefur hann veriö formaöur
samninganefndar rikisins i
launamálum.
Þorsteinn Geirsson fæddist 15.
febrúar 1941, cand. jur. frá Há-
skóla tslands 1966, og hæstarétt-
arlögmaður 1972. Hann hefur ver-
ið starfsmaöur fjármálaráöu-
neytisins frá 1. desember 1971 og
varsetturskrifstofustjóri frá 1. á-
gúst 1974 til 1. nóvember 1976.