Tíminn - 16.04.1978, Blaðsíða 6

6
Sunnudagur 16. apríl 1978
menn og málefni
Að sigra sjálfan sig
Fólk, sem vinnur aO framleiOslustörfum á sjó og landi vftt um byggOir, leggur svo mikiO I þjóOarbúiO, aO sums stáöar má þaO meO óllkindum heita,
enda ekki slegiö slöku viO. En meöhöndlunin á gjaideyrinum, sem þetta fólk vinnur fyrir, er vægast sagt ógætileg. Myndin er úr vinnslusal
Noröurtanga á tsafiröi, en engir standa Vestfiröingum framar um gæöi sjávarafuröa og góöa nýtingu á fiski Ifrystihúsum.
Að leggja sig
fram af alhug
Þegar tal manna berst að efha-
hagslegri velgengni, er oft vitnað
til tveggja þjóða, Þjóðverja og
Japana. Þessar tvær þjóðir eiga
það sameiginlegt, að fyrir þrjátiu
árum, aðeins þremur áratugum,
lá allt i rústum i löndum þeirra
eftir tapaða styrjöld, sem háð
haföi verið af ti 11 itslausr i
grimmd. Milljónirmanna í blóma
lifsins höfðu fallið i valinn i vit-
firrtum hildarleik, sem þær sjálf-
ar áttu sök á, og aðrar milljónir
voru á vergangi, hungraðar og
klæðavana, bæklaðar og bjagað-
ar, bæði likamlega og andlega.
Stórlega hafði verið sniðið af
þeim löndum, er þær réðu,
borgirnar voru sundurmolaðar af
sprengjum, ef ekki næstum eða
alveg eyddar, akrar og skógar
sviðnir, atvinnutækin farin for-
görðum eða i hers höndum, og
eiginlega ekkert nema botnlaus
eymd og þjáning, hvert sem litið
var.
Svo gerðist það, sem fæstir
töldu hugsanlegt, og sizt svo fljótt
sem varð: Þessar þjóðir risu úr
öskunni, og þær hafa spjarað sig
betur en þorri sigurvegaranna,
jafnvel þeir, sem hlutfallslega
fátt manna misstu og ekki urðu
fyrir efnahagslegum skakkaföll-
um.
Sumir kunna að skirskota til
þess, að Japanir og Þjóðverjar
séu iðnar og atorkusamar þjóðir.
En þeim kostum eru fleiri þjóðir
búnar, hver á sina visu. Miklu
sennilegri er sú sálfræðilega
skýringá skjótum uppgangi þess-
ara þjóða, að þær hafi andspænis
ægilegu hruni horfzt i augu við tvo
kosú: Að leggja allt i sölurnar sér
til viðreisnar eða búa við vesal-
dóm til langframa. Ailt var glat-
að, og þær gátu ekki á annað
treyst en sjálfar sig. Þær áttu
milli þess að velja að duga eða
drepast. Það hefur trúlega verið
hin mikla hvatning, sem gagntók
þær, sú ögrun, er brýndi viljann
og efldi seigluna, og Ikrafti henn-
ar urðu þær f járhagsleg stórveldi,
svo aösegja áður en við var litið.
Það er svo margt, sem er kleift,
efnógumargir leggjasig fram af
alhug.
Frá kjarn-
orkusárum til
yfirburða í
samkeppni
Aö sjálfsögðu hafa þetta verið
þung spor. Mikið hefur orðið á sig
að leggja til þess að ná þessu
marki, og ekki hefur stoðað að
hlaupa eftir þvi, sem hugurinn
kann að hafa girnzt, þótt nokkuð
rættist úr, þegar stundir liðu
fram. Gönguna frá örbirgð til
allsnægta þreytir engin þjóö án
mikillar elju, mikillar vinnu og
þaðan af siður án mikillar sjálfs-
afneitunar. Þær hafa oröið miklu
til að kosta að vinna þá sigra á
sjálfum sér, er gat bætt þeim upp
verðskuldaðan ósigur i striöi við
aðra.
Svo langt hafa þessar þjóðir
náð á þeirri braut, sem þær
mörkuðu sér i lægingu sinni og
hafa fylgt i reisn sinni, að
minnsta kosti Japanir, að nú er
samkeppni af þeirra hálfu á
mörkuðum heimsins orðin
ásteytingarsteinn og áhyggjuefni
meðal þeirra stórþjóða, sem
ákafast hafa sótt að gera svo-
nefnd frjáls viðskipti að trúar-
atriði i veröldinni. Þeir hafa náð
svo langt i einbeitingu sinni og
skipulagningu, þótt ekki hafi ver-
iðáfallalaus fyrir þá sjálfa á öðr-
um sviðum, að aðrar stórþjóðir
telja sig verða að reisa skorður
við efnahagslegri framsókn
þeirra, ef þær eigi að standast
hana.
Það eru mikil umskipti frá
þeim degi, er svepplaga mökkur-
inn reis upp af eyddum borgum
Japana, Hírósjima og Nagasaki,
og öll hin gula þjóð austursins lá i
flakandi sárum.
Dæmi af
N orðurlöndum
Dæmi um endurreisn i kjölfar
áfalla er viða að finna i sögu
þjóða.
A öldinni sem leið urðu Danir
fyrir miklum skakkaföllum og
létu bæði lönd og lausa aura i
skiptum við granna sina i suðri,
Þjóðverjana. Allt i einu var Dan-
mörk, sem áður hafði allmiklum
löndum ráðið og viða komið við
sögu, orðin smáriki. Þá varð til
hið fræga kjörorð — þetta: Hvad
udad tábes, det skal indad vindes.
Og þvi var fylgt eftir. Danir sóttu
i bókstaflegum skilningi land i
greipar náttúruaflanna heima
fyrir og gerðu að frjóum svæðum.
Þeir einbeittu sér að þvi að rækta
lönd og rækta hug og hönd og tóku
þannig hjá sjálfum sér þær bætur,
sem beztar urðu fengnar fyrir
það, sem þeir höfðu misst, og
hefðu raunar hlotið að missa, fyrr
eða siðar.
Viðar má bera níður á Norður-
löndum. Finnar voru öldum sam-
an þrautpind þjóð af erlendu
valdi. Lengi voru þeir undir járn-
hæl Rússakeisara og hins ill-
ræmda embættisvalds hans. Þeir
voru örfátæk þjóð, er heims-
styrjöldinni fyrri linnti og sjálf-
stæði féll þeim i skaut. Þar á ofan
fylgdi grimmileg borgarastyrjöld
fæðingarhriöum sjálfstæðis
þeirra, með hörmulegum eftir-
málum, sem olli djúpum sárum.
Eigiað siðurhöfðuFinnarþrektil
þess, einir allra þjóða, að greiða
allar skuldir sinar til fullnustu á
þeim árum, sem fórumi hönd. Það
var metnaður þeirra áð leita ekki
eftirgjafar hjá neinum, hvað sem
aðrir gerðu.
I annað sinn urðu þeir að axla
slikar byröar, og þá enn þyngri,
er þeir lentu á milli steins og
sleggju i sföari heimsstyrjöldinni,
og samhliöa urðu að afsala sér
löndum og framleiðslutækjum.
En i skilum stóðu þeir að öllu leyti
eins og fyrri daginn.
Það er lika saga til næsta bæj-
ar.
Þáttur úr
í slendinga -
sögu
Einnig i sögu okkar litlu þjóðar
má finna dæmi um áþekkt hugar-
far. tslendingar vöknuðu upp við
það, að þeir stóðu svo að segja
tómhentir i landi, þarsem nálega
engin mannaverk voru til fram-
búðar, oghöfðu setið lengi i sama
fari á meðan öðrum þjóðum mið-
aði stórlega fram á leið. Einmitt
þessi beiska staðreynd varö þeim
sem spori — þeir urðu að sækja
fram og vinna það upp, er þeim
var gengið úr greipum.
En til.þess þurfti áræði, vilja,
sem var annað og meira en flökt-
andi draumur, og ekki sizt það
langlundargeð að leggja sig i
lima, þótt markið væri fjarlægt
og borin von, að sá nyti uppsker-
unnar, er erjaði jarðveginn og
sáði akurinn. Þar hvorki átti
heima né mátti eiga heima sú
hugsun að alheimta daglaun að
kvöldi.
Aldamótakynslóðin er marg-
rómuð. Hún var að sjálfsögðu
ekki einlit hjörð, hún dró ekki öll
einn taum. En nógu fjölmennur
og þróttmikill hluti þess fólks,
sem var á æskuárum um siðustu
aldamót og á hinum næstu árum,
varbúinn þessuhugarfari, sem er
forsenda mikilla verka. Við get-
um ekki gert okkur ljóst, and-
spænis hverju þetta fólk stóð, svo
sem allterbreyttfrá þessdögum.
En við þekkjum verkin. Eða okk-
ur ætti að minnsta kosti að vera
vorkunnarlaust að gera okkur
grein fyrir þeim.
I þessum jarðvegi döfnuðu
þjóðfrelsishreyfingarnar, þar tók
islenzk manngildishugsjón út
vöxt sinn, og úr honum spruttu
samvinnuhreyfingin, ungmenna-
félagshreyfingin og verklyðs-
hreyfingin. „Islandi allt”, sögðu
menn — „tsland frjálst og það
sem fyrst”. Og frelsi lands og
þjóðar varð að byggjast á starfi,
fyrirhyggju og hagnýtingu lands
og sjávar. Til þess urðu menn að
leggja sig fram. Gömlu ung-
mennafélögunum var I bland, og
er stundum enn, brugöið um mál-
æði og draumóra. En eftir stend-
ur, að verkin sýndu þau merki, að
hugur fýlgdi máli, og reyndar
rættist sumt, á tiltölulega
skömmum tima, langt umfram
það, er hinir framsýnustu menn
leyfðu sér frekast að vona.
Vesaldómur í
allsnægtum
Nú er á orði haft, og ekki að
ástæðulausu, að fjármálaástand
á Islandi sé næsta fjarri þvi að
vera gott, skuldir þjóðarinnar
geigvænlegar og margt hangi á
horriminni. Verra er þó kannski,
að ekki bólar á þvi, að þessi vit-
neskja hafi orkað á hugarfarið á
þann veg, sem einn liggur á far-
sælli braut.
Eyðsla umfram efni er jafn-
grimmilegogáður, ef sá róðurinn
er þá ekki enn hertur, og sú hugs-
un virðist viða eiga heima, að
ekkert sé eiginlega sjálfsagðara
en hlaupa úr landi frá öllu saman,
ef grunur kemur upp um það, að
einhvers staðar annars staðar
megi arga upp fleiri krónur á
styttri tima i þann og þann svip-
inn. Kannski er hóflaus peninga-
dýrkun mesta mein okkar og
dýpsta undirrót margs, sem úr-
skeiðis hefur farið. Peninga-
dýrkunin og bruðlið helzt I hend-
ur, enda tvær greinar á sama
meiði og honum sjúkum.
Menn standa mitt i ágjöfinni á
þjóðarskútuna með upplyftar
hendur og tala um veröbólguna —
bæði þeir, sem hafa látið sig fljóta
á faldi hennar, og hinir, sem hún
hefur rænt. Hún er djöfullinn,
sem kennter um ófarirnar: Sjáið
þið, þarna er hann.
Vitaskuld er verðbólgan átu-
mein. En þvi er minni gaumur
gefinn, að hún er ástand, sjúk-
dómseinkenni, sem ekki hefur
orðið til af s jálfu sér eins og mús i
ruslatunnu miðaldakuklara,
heldurá sér orsakir. Verðbólga er
ávöxtur hugarfars og lifshátta,
sem það hugarfar fæðir af sér, og
það er þar, sem óvinurinn dylst.
Þess vegna er breytt hugarfar,
skynsamlegra og heillarikara
lifsviðhorf, sem tekur á sig
áþreifanlega mynd i verki, for-
senda þess, að sá vesaldómur i
allsnægtum, er leitt hefur okkur á
tæpa nöf, steypi okkur ekki fram
af brúninni.
Ættlerar og
afstyrmi
meðal þjóða?
Það er algerlega háð hugarfari'
okkar sjálfra, hvort það, sem við
eigum við að striða, er okkur of-
vaxið eða ekki. Það, sem við eig-
um við að etja, getur ekki annað
heitið en smámunir i samanburði
við það, sem aðrar þjóðir hafa
axlað með árangri. Hér eru ekki
rústir, þar sem hungrað og bækl-
að fólk dregst áfram, eins og i
striðshrjáðum löndum. Við höfum
atvinnutæki, gott heilsufar, fuU-
menntað fólk til flestra hluta.
Vandamál okkar eru lika smá-
vægileg i samanburði við það,
sem fyrri kynslóð i landinulét sér
ekki i augum vaxa að takast á við.
En það segir náttúrlega litið, ef
sálarakurinn er fallinn i þá órækt,
sem ekki verður úr bætt. Þá vant-
ar það, sem brýnast er. Þvi að
vilji, er allt sem þarf. Þá erum
við lika ættlerar, og auk þess af-
styrmi meðal þjóða, ef hættulegt
ástand orkar ekki að brýna okkur
til þeirra viðbragða, sem geta
fleytt okkur yfir skerin.
Þvi verður ekki trúað fyrr en i
siðustu lög, að þjóð, sem sannar-
lega ætti ekki að bresta neitt, er
hún þarfnast, glopri þannig niður
tilverurétti sinum af éinskærri
græðgi og hóflausri fikn til meiri
lifsgæða en hún er borgunarmað-
ur fyrir.
„Neyzluþjóðfélagið, sem i
framboði sinu á gæðum til kaups
er komið langt fram úr hæstu
hillingum næstu forfeðra, ber
ekki hamingju á gullglófum inn i
nægtanna hús”, var sagt um slð-
ustu áramót.
Þar að auki mun þvilikt gull-
glófahamingja verða endaslepp,
þegar hún er tekin út i reikning
framtiðar, sem þegarhefur verið
yfirhlaðin skuldum.
Þann dag, er hjólinu verður
snúið við ognútiðin fer að standa i
skilum, er betri tið i nánd, þótt
minna verði en áður borið um
sinn inn i húsnægtanna. Þann dag
hafa Islendingar unnið þann sig-
ur, sem öllu máli skiptir — sigur-
inn á sjálfum sér.
— JH