Tíminn - 07.05.1978, Blaðsíða 7

Sunnudagur 7. mai 1978.
7
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm), og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Jón Sigurbsson, Auglýsingastjóri: Steingrlmur
Gislason, Ritstjórnarskrifstofur, framkvæmdastjórn og
auglýsingar Siðimúla 15. Simi 86300.
Kvöldsimar blaðamanna: 86562, 86495. Eftir kl. 20.00:
r 16387. Verð I lausasölu kr. 100.00. Askriftargjald kr. 2.000 á
'mánuði.
Blaðaprent h.f.
Flótti framleiðslu-
fyr ir tækj anna
Dag einn i vetur rann það snögglega upp fyrir
borgarstjóranum i Reykjavik, að iskyggilega mörg
atvinnufyrirtæki höfðu flúið undjan regimenti hans
út fyrir borgarmörkin og sett sig niður i næstu
sveitarfélögum. Þau voru til dæmis i röðum i nýjum
byggingum i Kópavogi, rétt hinum megin við
markalinuna. Orsökin lá i augum uppi: Sjálfstæðis-
meirihlutinn i borgarstjórninni, sjálfur atvinnurek-
endaflokkurinn, hefur á siðustu árum ekki boðið at-
vinnulifinu þá kosti, er þvi voru aðgengilegir eða
jöfnuðust á við það, sem til boða stóð i grannbyggð-
unum.
Og það var ekki aðeins sá hluti atvinnureksturs-
ins, sem var i einkaeign, er verið hafði vanræktur.
Bæjarútgerð Reykjavikur, eign borgarinnar sjálfr-
ar, var i megnustu niðurniðslu sökum langvarandi
hirðuleysis borgaryfirvalda um hag hennar og við-
gang. Forðum tið, þegar mörg önnur bæjarfélög á
landinu, firrtu sig og sina þegna stóráföllum með
stofnun útgerðarfyrirtækja, var bæjarútgerð bann-
orð hjá ihaldinu i Reykjavik. Þegar það sneri við
blaðinu, seint og um siðirr hafði það samt kok-
hreysti til þess að skira togarana nöfnum forystu-
manna sinna, sem áður höfðu ekki viljað heyra
nefnd skip með sliku eignarhaldi.
Þetta voru að sjálfsögðu tiðindi til næsta bæjar á
sinum tima. En þvi er verr, að hin stoltu nöfn
bæjartogaranna hafa illa enzt til þess, að rækt væri
lögð við bæjarútgerðina og svo að henni búið sem
vert hefði verið. Hún varð olnbogabarn með óhægan
húsakost og búnað og jafnvel miður heppileg skip,
að minnsta kosti þegar fram i sótti.
En gott er til þess að vita, að Birgir ísleifur
Gunnarsson var rumskaður, þótt seint brygði hann
svefni sinum. Þannig vaknaði hann sjálfur fyrir sið-
ustu borgarstjórnarkosningar og kembdi þá upp
með grænu byltinguna, þótt fæðinguna hafi ekki
borið jafnbrátt að og látið var þá i veðri vaka, og
þannig höfðu aðrir borgarstjórar Sjálfstæðisflokks-
ins á undan honum vaknað rétt fyrir kosningar og
varpað fram hugmyndum til þess að sýna, að þeir
væru ekki fallnir i ævarandi dá. En það hefur ein-
kennt öll þessi kosningaviðbrögð, að framkvæmd
fyrirheitanna hefur orðið siðbúin, ef þá nokkur.
Ekkert hefur skort á, að ýtt hafi verið við Birgi ís-
leifi og Sjálfstæðismeirihlutanum siðustu fjögur ár-
in. Seint og snemma hefur hann verið minntur á,
hvað við liggur, að atvinnulifi vegnaði þolanlega i
borginni og framleiðslustörfum væri sýndur sómi.
En allar tillögur, sem að þessu hnigu, voru um-
svifalaust sendar i það hraðfrystihús, sem borgar-
stjórnarmeirihlutinn á sér fyrir ferskar hugmyndir
og umbótatillögur minnihlutaflokkanna. Þar hafa
þær verið vistaðar eftir að hafa gengið i gegn um
svæfingarstöðvar nefnda og ráða.
Þegar kosningafiðringinn setti að borgarstjóran-
um, varð honum þó fyrst fyrir að hyggja að þessum
tillögum. Hann hafði sem sagt ekki gleymt þeim
með öllu. Siðan hrammsaði hann saman nokkuð af
þeim og viðraði þær sem hugmyndir sinar um það,
hvernig spornað skyldi gegn hrörnun framleiðslu og
atvinnulifs i borginni.
Að sjálfsögðu ber ekki að hæða manninn fyrir
þetta. Hann steig spor i rétta átt. Hitt er öllu lakara,
að i fæstum greinum hafa hann og hans menn
brugðið eldsnöggt við að kippa þvi i lag, sem lengi
hafði verið vanrækt.
Hvað boðar það um athafnasemina, þegar kosn-
ingavarpan hefur verið dregin að landi, ef meiri-
hlutinn helzt óbreyttur? JH

Harðvitug deila í litlu Alaskaþorpi:
Afbrotafréttir í skóla-
sjónvarpi valda róti
Andstætt siðareglum Indiána að niðra
fólk opinberlega
Smábærinn Jakútater kyrr-
látt fiskimannaþorp á ör-
mjórri strandlengju
sunnarlega i Alaska. A aðra
hlið er breiður flóinn, opinn
til suðurs og suðausturs, en
á hina Elisarf jöllin, og ör-
skammt til landamæra
Kanada. Fólkið er margt
Indfánar af Tlingit-kyn-
þætti, og þeir, sem fasta bú-
setu hafa i bænum, eru litlu
fleiri en á Skagaströnd eða
Eyrarbakka og heldur færri
en í Garðinum. Engar sam-
gönguleiðir á landi eru til
bæjarins frá öðrum byggð-
um bólum, og verður þang-
að aðeins komizt á bátum
eða flugvélum. Blöð eru þar
óþekkt.ogsjónvarp þekktist
þar fyrst árið 1975.
í fljótu bragði skyldu menn
ætla, að fáir staðir væru ólik-
legri til þess að verða vett-
vangur heiftarlegra átaka um
frelsi fjölmiðla og rétt þeirra
til þess að segja tiðindi en svo
litill og afskekktur bær. Þó
hafa einmitt blossað þar upp
slik átök.
I Jakútat er litill skóli, sem
að gerð er nokkurs konar fjöl-
brautaskóli, og þar eru niu
nemendur i deild, þar sem
kennd er fjölmiðlun.
Nemendurnir brugðu þess
vegna á það ráð að koma sér
upp eins konar æfingastöð, tiu
vatta sjónvarpsstöð, sem
dregur nokkra kilómetra.
Dagskrá er útvarpað einu
sinni i viku, á föstudagskvöld-
um, og venjulega eru tuttugu
minútur látnar nægja. Skóla-
stjórinn, sem jafnframt var
frumkvöðull að þessum al-
þýðuskóla i Jakútat, Elisabet
Boario, leggur nemendum sin-
um lið eftir fremsta megni.
Stundum tekst að afla nægjan-
lega mikils fréttaefnis til þess,
að dagskráin geti staðið hálf-
tima.
Þessi litla sjónvarpsstöð
nemendanna byggist að sjálf-
sögðu á fréttum af heimaslóð-
um, og þótti fólki slikt mikið
nýnæmi. Margir þeirra, sem
efni höfðu á, fengu sér sjón-
varpstæki, og föstudagskvöld-
annavar beðið með eftirvænt-
ingu. Útsendingarnar voru
mikil tilbreytni i þessu litla
samfélagi.
Þannig gekk allt með prýði
um hrið. En þegar
unglingarnir tóku upp á þvi að
birta f rásagnir af handtökum,
ákræum og sektum, tók að
krauma i pottinum. Slikur
fréttaflutningur var öndverð-
ur venjum og lifsviðhorfum
Indiána, sem þess konar skrá-
veifur af völdum lögreglu og
yfirvalda bitnuðu einkum á.
Þettá varð upphaf harðra
áfekstra á milli indiánskra og
bandariskra viðhorfa, er mót-
uð voru af ákvæðum um tján-
ingarfrelsi i stjórnarskrá
Bandarikjanna.
Forsvarsmenn æfingastöðv-
ar nemendanna skirskotuðu til
þess, hvaða rétt stjórnarskrá-
in veitir fjölmiðlum, og stóðu
fast á þvi, að sá réttur næði
einnig til unglinga i skóla á af
skekktum stað i Alaska.
Bæjarbúar margir héldu þvi
aftur á móti fram, að það væri
öndvert góðum siðum og
óskráðum lögum i sambúð
manna meðal Indiána að
hampa yfirsjónum fólks og
niðurlægja það opinberlega.
Það væri einn af gildari þátt-
um gamallar siðmenningar
Indíána-kynþátta á þessum
slóðum að hlakka ekki yfir
óförum annarraog mikla þær,
eða særa þá og auvirða, er
eitthvað hefði orðið á. Þetta
siðalögmál i mannlegum sam-
skiptum næði einnig til þeirra,
sem kynnu að hafa brotið
ákvæði laga og reglugeröa i
litlu og einangruðu fiski-
mannaplássi. Frá þessu siða-
lögmáli væri þeim mun isjár-
verðra að vikja, þar eð þessi
ákvæði væru sett af aðvifandi
mönnum, sem hefðu tileinkað
sér annan hugsunarhátt en
þann, sem frumbyggjar
landsmanna byggðu á og hefði
fylgt þeim og fleytt fram á
þennan dag.
Ct af þessu hafa orðið mikl-
ar sviptingar, og hefur verið
deilt af miklum tilfinningahita
um sjónvarpsefnið. Þær öldur
hefur ekki lægt, þótt þessi efni
hafi nú verið sleppt um sinn,
og kemur þar meðal annars
til, að skólastjóri og prestur
staðarins, sem heyrir til
öldungakirkjunni, standa fast
á þvi, að þessar fréttir verði
teknar upp að nýju. Þetta hef-
ur klofið hið litla samfélag i
tvær fylkingar, og ræður það
langmestu, hvar i flokki menn
standa, hvort þeir eru af
Indiánakyni eða úr hópi hvitra
manna. Eru jafnvel likur á, að
þetta verði dómsmál, sem þá
kæmi fýrir dómstól i Juneau,
höfuðborg fylkisins, sem er
miklu sunnar á strandlengj-
unni.
— Okkur finnst, að hér hafi
verið beitt þrýstingi, er telja
megi ritskoðun, andstæða
stjórnarskránni, segir skóla-
stjórinn, Elisabet Boario.
Stjórnarskráin er ætluð okkur
öllum, og það skiptir engu
máli, hvort þessi eða hinn fell-
ir sig við ákvæði hennar. Við
ætluðum ekki að dæma fólk
eöa áfellast eða auömýkja
það. Um alla má tina eitthvað
til, er einhverjum finnst leitt
að heyra, og þar getur verið
erfitt að sigla milli skers og
báru i fréttum.
Formaður skólanefndarinn-
ar, Viktoria Demmert, sem er
Indiánai, hefur aftur á móti
greitt atkvæði með þvi, að
framvegis verði eftirlit haft
með þvi, að fréttir skólasjón-
varps séu ekki meiðandi fyrir
fólk, oghúnskirskotartil þess,
að á slikum stað beri að taka
tillit til virðingarverðra lifs-
viðhorfa Tlingit-Indiána —
lifsviðhorfa, sem séu undir-
staða menningar þeirrar og
sambúðarhátta.
— Við viljum ekki trúa þvi,
að kynþáttahatur hafi stjórn- *
að þvi, að út á þessabraut var
farið, segir hún. En við viljum
eigi að siður standa vörð um
þær sambúðarvenjur, sem um
langan aldur hafa staðið djúp-
um rótum meðal okkar og eru
kjölfesta okkar. Hingað til
hefur það ekki þótt mönnum
sæmandi okkar á meðal að
kasta opinberlega steinum að
náunganum eða gera honum
smán, þótt breyskur kunni að
vera, hvort heldur ungir eða
gamlir eiga i hlut, og að nota
sjónvarpsstöð skólans til þess
að rifa niður þessa aldagömlu
tillitssemi, er verknaður, sem
hlýtur að valda úlfúð og ill-
deilum i samfélagi, þar sem
friðsemi hefur verið höfð í há-
vegum.
Fram hjá orðum Vikta-iu
Demmerts verður ekki geng-
ið, því að það er skólanefndin,
sem að lögum fer einnig með
yfirstjórn sjónvarpsstöðvar-
innar.
tbúar i Jakútat skiptast
nokkurn veginn til helminga i
Indiána og hvita menn. Þótt
þvi sé afneitað, einkum af
hvita fólkinu, að upptökin hafi
verið hneigð til þess að niður-
lægja annan kynþáttinn, eru
það eigi að siður hvitir menn,
sem vilja halda þvi til streitu,
að sagt verði frá yfirsjónum
fólks i sjónvarpinu.
— Það er leiðinlegt, hvernig
fólk hefurskipzt eftir uppruna
i þessu máli, segir prestur
staðarins, sem einnig á sæti i
skólanefndinni og greiddi at-
kvæði gegn eftirliti. Og það
verður að segjast eins og er,
að stjórnarskráin fellur ekki
að hugsun Tlingit-Indiána, og
það hefúr fengið hér vængi,
eins og kannski getur verið
skiljanlegt, að við hvitumenn-
irnir séum að þröngva sam-
borgurum okkar til þess að
vikja frá gömlum siðareglum
þeirra.
Næst kjarna málsins hefur
þó ef til vill komizt hvitur
maður, sem fæddist og ólst
upp i Alaska, Walker Porter,
einn helzti framkvæmda-
maðurinn i Jakútat. Hann
sagði um þetta mál:
— Stjórnarskráin er i sinu
gildi. En ákvæðum hennar
ættiekkiað beita sem vopni til
þess að misbjóða fólki. Ég
held, að það hafi ekki verið
hugsun okkar aö þröngva
venjum okkar hvitra manna
upp á aöra. Hugmyndir okkar
um lýðræði leiddu okkur til
þess að hugsa sem svo, að við
hefðum rétt tilþess að ákveða,
hvað væri rétt og hvaö rangt.
Alaska er viða kuldalegt land af sjó að sjá, láglendiö sums staðar ekki nema mjó ræma á strönd-
inni, en baki þvi geimur fjalla og jökla, þar sem hærra ber. Landiö er lika stórt, og vfða eru alls
engir vegir, svo aö ekki er um samgöngur á landi að tala.