Fréttablaðið - 16.10.2006, Blaðsíða 20

20 16. október 2006 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR:
Arndís Þorgeirsdóttir, Sigríður Björg Tómasdóttir og Trausti Hafliðason FULLTRÚAR RITSTJÓRA: Björgvin Guðmundsson og Páll
Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og
þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér
rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Í DAG |
��� ��� ����� ��
� ��� ����
�������
www.minnsirkus.is/sirkustv
���
��
Sjálfstæðisflokkurinn leggst gegn því að meint leyniþjón-
ustustarfsemi á Íslandi eftir að
kalda stríðinu lauk verði skoðuð.
Þetta sagði Geir H. Haarde
efnislega við fjölmiðla í sl. viku. Á
Alþingi vék Björn Bjarnason sér
ítrekað undan því að svara hvort
slík starfsemi hefði verið í gangi
eftir 1991. Nú liggja hins vegar
fyrir skýrar vísbendingar í grein
Þórs Whitehead um meint ólöglegt
eftirlit með vinstri mönnum eftir
lok kalda stríðsins. Hvers vegna
óttast Sjálfstæðisflokkurinn að
það verði rannsakað?
Njósnir um vinstri menn
Nýlegar upplýsingar sagnfræð-
inga sýna án tvímæla að pólitískir
andstæðingar Sjálfstæðisflokks-
ins, þar á meðal þingmenn og
ritstjórar, voru hleraðir, og
upplýsingum um stjórnmálaskoð-
anir fjölmargra Íslendinga var
komið í hendur bandarísku
leyniþjónustunnar. Það var
ógeðfelld lögleysa. Það er hins
vegar upplýst staðreynd í dag.
Upplýsingar skortir hins vegar
um hvort, og hvernig, íslensk
leyniþjónusta starfaði eftir að
kalda stríðinu lauk. Það mál
krefst rækilegrar skoðunar af
þremur ástæðum:
Í fyrsta lagi neituðu forystu-
menn Sjálfstæðisflokksins
því áratugum saman meðan kalda
stríðið stóð að njósnað væri um
vinstri menn. Grein Þórs White-
head er skrifleg sönnun þess að
fullyrðingar Sjálfstæðisflokksins
voru grófar blekkingar. Spurt er:
Eru það líka ósannindi hjá
sjálfstæðismönnum að vinstri
menn hafi ekki sætt neinum
rannsóknum eftir 1991?
Í öðru lagi hefur dómsmálaráð-
herra sjálfur upplýst á heimasíðu
sinni að eftirlit sem tengdist
„innra öryggi ríkisins“ – sama og
leyniþjónusta – hafi verið í gangi
meðan hann starfaði í forsætis-
ráðuneytinu framundir 1980.
Spurt er: Ber að skilja að þessari
starfsemi hafi verið hætt þegar
Björn Bjarnason lét af störfum
sem skrifstofustjóri – eða er hún
enn við lýði?
Í þriðja lagi staðhæfir Þór
Whitehead að bæði fyrir – og
eftir! - að kalda stríðinu lauk hafi
íslenskir öryggisþjónustumenn í
samstarfi við þýska kollega
rannsakað fortíð róttækra
Íslendinga sem voru í námi
austantjalds. Spurt er: Hver var
tilgangurinn með þessari
rannsókn, hver fyrirskipaði hana,
og á hvaða lagaheimildum
byggðist hún?
Alþingismenn og ráðherrar rann-
sakaðir
Í hópi þeirra sem stunduðu nám í
A-Þýskalandi voru alþingismenn
og ráðherrar, sem 1991 voru
virkir í stjórnmálum. Þeir hljóta
því að hafa verið rannsakaðir af
íslensku leyniþjónustunni. Í því
ljósi eru upplýsingar Þórs enn
alvarlegri.
Þór Whitehead gefur tvennar
heimildir fyrir pólitískum
rannsóknum sem fram fóru eftir
lok kalda stríðsins. Önnur var
hægri hönd einstaklings sem Þór
upplýsir að hafi stjórnað hinni
„strangleynilegu öryggisþjón-
ustu“. Hinn var skrifstofustjóri
varnarmáladeildar undir lok
kalda stríðsins, og síðar
ráðuneytisstjóri í utanríkisráðu-
neytinu. Þetta eru trúverðugar
heimildir.
Til hvers var þessi rannsókn
gerð? Svavar Gestsson, Hjörleif-
ur Guttormsson og fleiri úr
röðum námsmanna austantjalds
voru árum saman erfiðustu og
hörðustu andstæðingar Sjálfstæð-
isflokksins. Nærtækast er að
forystumenn íhaldsins hafi
fyrirskipað rannsóknina til að
finna höggstað á þeim í stjórn-
málabaráttu. Þór Whitehead segir
hreint út að tilgangur rannsókn-
arinnar hafi beinlínis verið að
grafast fyrir um hvort einhver úr
hópnum hafi gerst njósnari fyrir
austur-þýsku leyniþjónustuna,
STASI. Menn geta ímyndað sér
hvernig skrímsladeild Sjálfstæðis-
flokksins hefði notað slíkar
upplýsingar, ef svo hefði verið.
Andrés Magnússon hefur sett
fram þá tilgátu í Blaðinu, að
rannsóknin hafi verið gerð til að
hreinsa Svavar Gestsson af
ásökunum, og gera hann gjald-
gengan sem sendiherra í Nató-
ríkjum. Um það getum við ekki
vitað, meðan ekki er upplýst af
hálfu dómsmálaráðherra af
hverju þessir andstæðingar
Sjálfstæðisflokksins voru
rannsakaðir eftir að kalda
stríðinu lauk – þegar engin
sjáanleg ástæða var til þess frá
sjónarhóli innra öryggis ríkisins.
Ráðherrar Alþýðuflokksins á
þessum tíma – þar á meðal ég –
vissu ekki af þessari rannsókn á
forystumönnum Alþýðubanda-
lagsins. Jón Baldvin var þó
yfirmaður annars heimildar-
mannsins allt fram til 1995. Það
er því augljóst að Sjálfstæðis-
flokkurinn virðist hafa beitt
mikilli leynd til að láta rannsaka
fortíð pólitískra andstæðinga
sinna. Sé raunin sú, þá hafa
valdamiklir stjórnmálamenn
hugsanlega verið að misnota ríkið
til að finna vopn, sem nota mætti
í pólitískri baráttu.
Hver fyrirskipaði rannsóknina
sem Þór greinir frá? Af hverju
svarar Björn Bjarnason ekki
spurningum alþingismanna um
hvort starfsemi af þessu tagi var
í gangi eftir 1991? Sjálfstæðis-
flokkurinn þarf að leggja spilin á
borðið til að hreinsa andrúmsloft-
ið sem þögn hans skapar.
Þögn Sjálfstæðisflokksins
Hleranir
Ég líka!
Árni Páll Árnason, frambjóðandi
í prófkjöri Samfylkingarinnar í
Suðvesturkjördæmi, hélt því fram í
Silfri Egils í gær að sími hans hefði
verið hleraður. Ekki kemur það á
óvart að hann skuli á þennan hátt
koma gömlum vini sínum og mentor,
Jóni Baldvini Hannibalssyni,
svona til aðstoðar. Af
því tilefni er ekki úr
vegi að rifja upp að í
afmælisveislu Árna Páls,
sem haldin var í Iðnó
fyrr á árinu, hélt
Jón Baldvin
hjartnæma
ræðu um
kosti
afmælisdrengsins. Jafnframt hótaði
Jón því að ef afmælisbarnið myndi
ekki skella sér í pólitíkina þyrfti Jón
sjálfur að huga að endurkomu. Það
væri sem sagt enginn annar sem
gæti fetað í spor Jóns Baldvins.
En varla ég...
Nú er nokkuð ljóst hverjir munu
berjast um efstu sætin á listum
flokkanna. Staða kvenna í þessum
leiðtogasætum verður án efa
umræðuefni jafnréttissinna, því
útlit er fyrir að átta eða níu
konur muni leiða einhvern
af þessum þrjátíu listum,
en hafa verður í huga að
erfitt er að ganga fram
hjá oddvitum lista þegar
ráðherrasætum er úthlutað.
Jafnrétti hjá Framsókn
Því er spáð að framsóknarkonum
muni vegna best og þrír listar af sex
muni hafa konu sem oddvita.
Líklegt er að vinstri grænar
konur í oddvitasæti verði tvær.
Samfylking gæti náð tveimur konum
í oddvitastöðu, en ekki er ólíklegt
að formaðurinn einn muni
leiða lista. Ekki er heldur
ótrúlegt að varaformaður
Sjálfstæðisflokks verði eina
kona þess flokks sem leiði
lista. Þá eru frjálslyndir
eftir og eina konan sem
um er talað í þeim flokki
er Margrét Sverrisdóttir, en
það verður varla hægt að
ganga framhjá henni aftur.
svanborg@frettabladid.is
UMRÆÐAN
Nóbelsverðlaun
Það er ekki oft sem Nóbelsnefndin norska kemur manni á óvart en það gerði hún
svo sannarlega þegar tilkynnt var að
Mohammad Yunus, prófessor frá Bangla-
desh, og Grameeen-bankinn hlytu friðar-
verðlaun Nóbels í ár.
Með því að veita Grameen-hugmyndinni
friðarnóbelinn í ár beinir valnefndin sjónum
heimsbyggðarinnar að þeirri staðreynd að ein
grundvallarforenda friðar og farsældar er efna-
hagslegur jöfnuður og raunveruleg tækifæri fólks
– ekki síst kvenna – til fjárhagslegs sjálfstæðis.
Engin ný sannindi og óhætt að rifja upp í þessu
sambandi hversu lengi íslenskar konur hafa átt í
erfiðleikum með að fá bankalán til atvinnustarf-
semi – þó það hvarfli ekki að mér að bera aðstæður
þeirra að öðru leyti saman við aðstæður margra
kvenna í Bangladesh.
Grameen þýðir þorp eða landsbyggð á Bangla-
málinu. Prófessor Yunus hefur með þessari ein-
földu en snjöllu hugmynd tekist að rjúfa víta-
hring fátæktar fyrir milljónir sveitakvenna á
Indlandsskaganum. Í ár eru lántakendur hjá
Grameen-bankanum 6,6 milljón talsins. 97%
þeirra eru konur!
Þegar þær taka lán hjá Grameen-bankan-
um takast þær líka á hendur skuldbindingu
um margs konar félagslega ábyrgð; t.d. að
sjá til þess að fjölskyldur þeirra njóti ávaxta
atvinnunnar; að gera við húsin sín við fyrsta
tækifæri; að rækta grænmeti í bakgarðinum
sínum; að reyna að takmarka barneignir; að
koma börnum sínum til mennta; að vernda
umhverfið; að nota kamra; að drekka aðeins vatn
úr brunnum; að taka ekki við heimanmundi þegar
synir þeirra kvænast; að gifta aldrei dætur sínar
áður en þær verða fullorðnar; að koma fram við
alla af virðingu; að ástunda samhjálp í þorpinu
sínu.
Eins og sjá má er Grameen-bankinn svo miklu
meira en banki. Hann er leið fátækra kvenna til
sjálfstæðis og frelsis.
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar
Banki sniðinn að þörfum
ÞÓRUNN
SVEINBJARN-
ARDÓTTIR
L
ífskjör barna hafa verið allnokkuð í umræðunni undan-
farnar vikur. Langur vinnudagur beggja foreldra sem
leiðir til langrar dvalar barna utan heimilis er í brenni-
depli og þykir mörgum mikið lagt á yngstu þegna sam-
félagsins með allt upp í níu tíma vistun utan heimilis á
dag, jafnvel hjá börnum innan við eins árs.
Ljóst er að flest börn hefðu gott af því að fá að vera meira heima
hjá sér og þar af leiðandi í meiri samvistum við foreldra sína en
raunin er í dag. Þau sjónarmið hafa verið áberandi að gera eigi
foreldrum kleift að vera lengur heima með börnum sínum en fæð-
ingarorlof miðast nú við. Sumir hafa jafnvel gengið svo langt að
leggja til að foreldrum séu greidd laun fyrir að vera heima fram að
skólaaldri barna sinna.
Í þessari umræðu gleymist að hér á landi er litið á leikskólann
sem fyrsta skólastigið, jafnvel þótt ekki sé skólaskylda í leikskól-
um. Horft er framhjá þeirri miklu menntun sem barnið fær í leik-
skólanum og fengi aldrei nema að hluta heima við.
Annað sem horft er framhjá í þessari umræðu er að það sam-
ræmist á engan hátt kröfu flests nútímafólks um lífsgæði að eiga
sér ekki starfsferil utan heimilis, vinnustað og samstarfsfólk. Þetta
var veruleiki meirihluta kvenna í áratugi og fáar konur hafa áhuga
á að snúa aftur til þess fyrirkomulags. Ljóst er að leiðin til úrbóta
er ekki að snúa við til þess tíma þegar konur voru heima að gæta
barna og hugsa um heimilið meðan karlar öfluðu tekna til fram-
færslu. Slík umræða er ekki í takti við það samfélag sem við byggj-
um í dag. Hitt er annað að dagleg fjarvera barna frá heimilum er
löng og ströng og mörgum þeirra erfið þótt öðrum gangi betur að
takast á við þennan hvunndag.
Rannsóknir hafa sýnt fram á að eftir því sem börn njóta meiri
samvista við foreldra sína, því betri árangri ná þau í námi. Sömu-
leiðis hafa börn sem njóta mikilla samvista við foreldra sterkari
sjálfsmynd en þau sem minni samvista njóta og leiðast síður út í
neyslu fíkniefna. Það er því ljóst að til mikils er að vinna.
Það er vissulega íhugunarefni að meðan einn maður vann fyrir
þörfum heimilisins í nálægt 50 stundir á viku, og stundum lengur,
fyrir hálfri öld eða svo, þá vinna hjón í dag í flestum tilvikum tals-
vert meira 80 stundir samanlagt á viku til að framfleyta heimilum
sem eru að meðaltali fámennari en þá.
Hér á landi stöndum við langt að baki nágrannalöndum okkar
þegar kemur að lengd vinnuviku. Stytting vinnuviku beggja for-
eldra er eitt afdráttarlausasta skrefið sem hægt er að stíga í þá átt
að bæta kjör barna á Íslandi og ætti þess vegna að vera eitt helsta
baráttumál foreldra í landinu.
Lífskjör margra barna á Íslandi eru erfið.
Styttri vinnudag-
ur skiptir sköpum
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
Ljóst er að leiðin til úrbóta er ekki að snúa við til
þess tíma þegar konur voru heima að gæta barna
og hugsa um heimilið meðan karlar öfluðu tekna til
framfærslu.