Fréttablaðið - 24.12.2006, Blaðsíða 46

! Kl. 23.30Miðnæturmessa við kertaljós á jóla-
nótt í Langholtskirkju. Sr. Kristján
Valur Ingólfsson predikar og þjónar
fyrir altari ásamt sóknarpresti.
Margrét Bóasdóttir syngur einsöng
en organisti Lára Bryndís Eggerts-
dóttir.
„Það er engin svör að hafa
í leikhúsinu, aðeins ótal
spurningar. Í því liggur líka
styrkur leikhússins; það
opnar fyrir fyrir hugmynd-
ir, spurningar, umræðu og
skilur áhorfendur eftir í leit
að svörum.“
Þetta segir gríski leikstjórinn
Giorgos Zamboulakis en hann og
Thanos Vovolis leikmynda- og
búningahönnuður eru listrænu
stjórnendurnir á bak við jólasýn-
ingu Þjóðleikhússins í ár, Bakk-
ynjurnar eftir Evripídes. Bakk-
ynjur er eitt af þekktari verkum
grísku gullaldarinnar en engu að
síður er þetta í fyrsta skipti sem
það kemur fyrir sjónir íslenskra
leikhúsgesta, í nýrri þýðingu
Kristjáns Árnasonar.
Guðinn Díónýsos, öðru nafni
Bakkos, kemur til Þebuborgar til
þess að minna á guðlegan uppruna
sinn og staðfesta nýjan helgisið,
víndrykkju, sjálfum sér til dýrð-
ar. Þetta leiðir til þess að konur
borgarinnar leggjast út í hlíðar
fjallsins Kíþeron þar sem þær
æða um trylltar í algleymi vím-
unnar. En Penþeifur konungur
neitar að taka þennan sið í sátt
sem verður til þess að reiði
Bakkosar bitnar á konungsfjöl-
skyldunni og öðrum borgarbúum
með skelfilegum afleiðingum.
„Það er gríðarleg valdabarátta
í þessu verki. Valdabarátta í gegn-
um konur og um hið guðlega og
ótal margt annað. Verkið er samt
miklu opnara og margbreytilegra
en svo að það einskorði sig við það
efni. Styrkur þess felst í því hvað
það opnar ótæmandi lendur spurn-
inga,“ segir leikstjórinn Giorgos
Zamboulakis.
Þeir Giorgos og Thanos vinna allt-
af ferli hverrar sýningar saman
frá upphafi, skapa grunnkonsept-
in sem þeir vilja draga fram í
hverri sýningu og þannig hafa
þeir unnið í ein sextán ár. „Þetta
hefur auðvitað leitt til þess að
vinnubrögðin og stíllinn fastmót-
ast,“ segir Thanos og bætir við að
sýn þeirra á leikhúsið sem form sé
alltaf innan myndarinnar. „Við
erum alltaf að vinna með leikhúsið
sem grundvallarrými fyrir leikar-
ann, textann, líkamann. Leikhúsið
sem líkamlega heild, fæðingar-
ferli sem hefst með nærveru leik-
arans og sem áhorfandinn full-
komnar, gefur líf með nærveru
sinni og sammannlegum kennd-
um, vonum og þrám.“ Giorgos
leikstjóri tekur undir þessa hug-
myndafræði og segir alla vinnu
þeirra vera meðvitaða um þetta
ferli. „Vinna okkar með leikurun-
um byggir á þessari sýn. Þessum
væntingum okkar um að skapa
einn heildstæðan lifandi líkama.
Upphitun leikaranna fyrir hverja
æfingu er til að mynda mjög mik-
ilvæg. Upphitunin er eina leiðin til
þess að koma leikaranum í réttar
aðstæður og ástand til þess að
skila þessu verkinu frá sér í hljóði,
hreyfingum, mynd og texta. Upp-
hitunin færir leikarana saman,
hjálpar þeim til þess að verða hluti
af einni órjúfanlegri lífrænni
heild. Markmiðið er að skapa leik-
urunum sameiginlegt tungumál
og samstilla hópinn, rétt eins og
sinfóníuhljómsveit stillir saman
strengi sína. Eftir að hafa unnið
með leikhópi í ákveðinn tíma verð-
ur þetta að ritúali sem engum dett-
ur í hug að sleppa áður en lagt er á
djúpið, enda verða leikararnir að
halda tryggð við þetta ferli í sýn-
ingunni eftir að við erum farnir.“
Thanos og Giorgos vilja leggja
áherslu á hversu ómetanleg þátt-
taka margra hefur verið að sýn-
ingunni. Þórunn Sigþórsdóttir er
aðstoðarleikstjóri, Hlín Agnars-
dóttir dramatúrg, Erna Ómars-
dóttir danshöfundur, Atli Ingólfs-
son höfundur tónlistar. Lárus
Björnsson hannar lýsingu og
Björk Viggósdóttir sér um mynd-
vinnslu. „Þetta fólk og fleiri til
hafa myndað leikhópnum og okkur
öllum sem að uppfærslunni koma
ómetanlegan stuðning og eiga
ríkulegan þátt í heildarmyndinni,“
segir Thanos.
Giorgos og Thanos eru sérstak-
lega ánægðir með íslensku leikar-
ana innan þessa ferlis. Þeim finnst
það ómetanlegt hvað þeir eru
opnir fyrir því að reyna nýjar
aðferðir og viljugir til þess að
læra. Thanos útlitshönnuður tekur
virkan þátt í þessari vinnu sem
hann lítur á sem hluta af því að
skapa heildarútlit sýningarinnar.
„Öll þessi vinna leikaranna skilar
þeim og sýningunni heildstæðari
til áhorfandans. Hver og ein per-
sóna fær t.d. ákveðið mynstur
hreyfinga sem skapa ákveðna til-
finningu á sviðinu. Með skýrleik-
anum og endurtekningunni verða
þessar hreyfingar að persónuein-
kennum og mynda ákveðið kerfi.
Þannig geta hreyfingarnar birt
persónuna á sviðinu, skapað nær-
veru hennar, án þess að hún sé þar
í raun og veru. Rétt eins og í lífinu
þar sem ákveðin tónlist, umhverfi
eða athöfn getur fært tilhugsun-
ina um persónur upp í hugann.“
Thanos og Giorgos telja að þessi
aðferðafræði henti ákaflega vel
fyrir verk á borð við Bakkynjur
Evripídesar. Þeir völdu ekki að
vinna við þetta verk vegna þess að
það tilheyri grísku klassíkinni og
að þeir sem Grikkir séu á einhvern
hátt tengdari því en aðrir. Verkið
einfaldlega veki áhuga þeirra og
kallist svo hraustlega á við fjöl-
margar spurningar sem maðurinn
stendur frammi fyrir í dag; jafnt í
persónulegu, pólitísku og trúar-
legu tilliti. „Leikritið tekst á við
það sem við kjósum að kalla grund-
vallarjöfnur, varpar þeim fram og
hvetur viðtakandann til þess að
leita lausna. Í okkar huga er það
ekki síst leitin að lausninni sem
gerir okkur að betri manneskjum
og stuðlar að framþróun. Í Bakk-
ynjum er verið að takast á um
reglu og kaos, austur og vestur,
stöðu og hlutverk kvenna og karla,
þekkingu og stjórnun sjálfsins,
aðkomumann í fastmótuð samfé-
lagi, hlutverk og hroka valdsins,
trú og trúleysi, vímu og skýrleika
og ótal fleiri spurningar sem verk-
ið dregur upp andstæðukenndar
myndir af. Okkar hlutverk og allra
sem að sýningunni koma er ekki
að finna lausnirnar að þessum
jöfnum heldur draga upp af þeim
skýra og áhugaverða mynd sem
hvetur fólk til þess að velta þeim
fyrir sér. Ef þetta tekst þá er
markmiðum okkar náð. Þess vegna
viljum við meina að það leikhús
sem við erum að skapa leggi í senn
traust og ábyrgð á áhorfandann.“
Þeir Thanos og Giorgos leggja
alltaf mikla áherslu á að heildar-
upplifun áhorfandans sé ekki bund-
in af einni skynjun umfram aðra.
Sem dæmi um þetta nefna þeir
hljóðmynd uppfærslunnar sem er
eins og þroskasaga manneskju frá
rokkuðum unglingsárum til fág-
aðri tónlistar og loks innhverfra
tóna síðustu andartakanna. „Við
verðum að hugsa til þess að hver
og einn áhorfandi upplifir sýning-
una á sinn hátt, tekur inn ólíka
þætti og er öðruvísi samansettur
en sessunautur hans. Hvert og eitt
okkar þarf að leitast við að feta
nýjar og ókannaðar slóðir sjálfsins
og það er meðal þess sem Bakkynj-
ur Evripídesar fjalla um. Alsæla
vímunnar gerir bakkynjunum
kleift að kanna nýja reynslu og
möguleika og verða aðrar persón-
ur en þær eru í hversdaglegu lífi.
Þær ganga langt út yfir mörk skyn-
seminnar og afleiðingarnar eru
skelfilegar, í því felst harmleikur.
Með slíkum hætti reyndu Grikk-
irnir að skapa innan leiklistarinnar
áhugaverða umræðu um heim-
speki, siðferði og stjórnmál – bera
möguleikana á borð fyrir áhorf-
endur og hvetja fólk til þess leita
svara sem er frelsandi í sjálfu sér.
Við verðum að treysta áhorfendum
til þess að taka þátt í heildarsköp-
uninni og halda henni áfram eftir
að sýningunni sleppir. Það sem er
svo stórkostlegt við tragedíuna er
hvernig hún virkjar það sem er
sammannlegt. Eitthvað sem við öll
þekkjum og skiljum, nefnilega
sársaukann. Í uppfærslu okkar
notum við sársaukann til þess að
tengjast áhorfendanum og skapa
kvöldstund sem lifir með honum
og hann tekst á við með sínum
hætti. Það sem er erfiðast er að
skilja eftir hæfilega mikið rými
innan sýningarinnar fyrir áhorf-
andann til þess að stíga þar inn og
fullkomna heildaráhrifin með nær-
veru sinni og úrvinnslu.“
Það er greinilega hjartans mál
fyrir þá Thanos og Giorgos að
koma þessari sýn sinni á leikhús-
vinnuna áleiðis. Láta ekki staðar
numið við hugmyndafræðina held-
ur láta á hana reyna. Á undirbún-
ingstímabilinu deildu þeir því ferl-
inu með fólki utan sýningarinnar.
„Það komu til okkar ungir list-
dansnemar, myndlistarnemar, rit-
höfundar og bara fullt af áhuga-
sömu fólki. Við buðum þeim
menntun, umræðu og gáfum þeim
tækifæri til þess að taka þátt í
ferlinu og þátttaka þessa fólks gaf
okkur í hópnum líka ótal margt til
baka.“
Bakkynjur Evripídesar er um
2.500 ára gamalt verk og því er
óhjákvæmilegt að spyrja að því
hvort og þá hversu mikið erindi
verkið eigi til nútímaáhorfenda
norður á Íslandi. En í huga Thanos-
ar og Giorgosar er verkið svo
tímalaust og sammannlegt að það
mun ávallt eiga erindi til fólks
hvar og hvenær sem er. Þessu til
stuðnings benda þeir á að þeim
finnst engin munur á því að vinna
sýningu fyrir íslenska áhorfendur,
gríska eða annars staðar í veröld-
inni ef því er að skipta. „Þetta
verk er um lífið sjálft og harm-
leikurinn felst í að hafna stað-
reyndum þess eins og Penþeifur
gerir. Hann berst gegn staðreynd-
inni um líf og dauða og það er það
sem gerir hann að hetju. Móðir
hans sundurhlutar líkama hans í
æði vímunnar, rétt eins og við
erum öll af móður jörð komin og
hún hlutar okkur í sundur í gröf-
inni að degi okkar liðnum. Einfald-
leikinn, óhugnaðurinn og fegurð-
inn í þessari sögu gerir Bakkynjur
að tímalausu meistaraverki.“
Hátíðleg sálmaskífa