Fréttablaðið - 18.01.2007, Page 76

18. janúar 2007 FIMMTUDAGUR40
Tónleikaformið hefur átt nokkuð undir högg að sækja í umræðunni
undanfarið. Það vakti t.d. nokkra athygli þegar einn af okkar
fremstu hljóðfæraleikurum hélt því fram í Hlaupanótunni á Rás 1
fyrir skömmu að hann væri eiginlega hættur að fara á tónleika
Sinfóníuhljómsveitarinnar; þeir hljómuðu nefnilega miklu betur í
stofunni heima. Jónas Sen gekk lengra í Lesbókargrein skömmu
fyrir jól. Hann komst að þeirri niðurstöðu að mun auðveldara væri
að „upplifa kjarna tónlistarinnar“ heima í stofu úr góðum hátölurum
af því að þar fengi maður að vera „í friði með tónlistinni“. Jónas
fullyrti að tónleikar væru „málamiðlun“ og vísaði til kanadíska
píanistans Glenn Gould í þessu samhengi.
Eins og frægt er orðið dró Gould sig í hlé frá tónleikahaldi og lék
einungis í hljóðveri síðustu átján ár ævi sinnar. Hann var sannfærð-
ur um að tónleikar væru úrelt listform og að hljómplatan yrði eini
miðill tónlistarflutnings í framtíðinni. Gould hélt því t.d. fram í sjón-
varpsviðtali að „hinn fullkomni andlegi samruni“ í tónlist ætti sér
eingöngu stað milli flytjandans í hljóðverinu og hlustandans sem
sæti við græjurnar heima í stofu.
Heimur án tónleika?
Maður spyr sig óneitanlega hvernig væri umhorfs ef þessar
hugmyndir Goulds hefðu náð fótfestu. Heimurinn væri jú frekar
dapurlegur ef engir væru tónleikarnir. Hvað klassíska heiminn
varðar er óraunhæft að halda að það gæti yfirhöfuð gengið upp. Er
t.d. hægt að ímynda sér klassískan tónlistarnema sem kæmi aldrei
fram á tónleikum? Hann gæti hugsanlega leikið fyrir kennarann
sinn og færi svo beina leið í stúdíóið. Líklega myndi upprennandi
virtúósum heimsins fækka allverulega við það eitt. Markaður fyrir
klassískar upptökur er tiltölulega smár og væntanlega þyrftu
margir tónlistarmenn að finna sér annað starf. Sinfóníuhljómsveitir
sem ekki hefðu gulltryggða útgáfusamninga færu á hausinn. Og
tónleikagagnrýni myndi auðvitað heyra sögunni til. Skelfileg
framtíðarsýn, ekki satt?
Tónleikar eru ekki málamiðlun
Auðvitað er upplifun manna af tónleikum ekki alltaf jákvæð og má
jafnvel lítið út af bera. Í grein sinni telur Jónas upp allt það sem
getur truflað tónleikagestinn: hljómburður er misjafn, sætin oft
óþægileg, fólk hóstar, GSM-símar hringja, ofvirk smábörn hlaupa
meðfram bekkjunum, ljósmyndarar smella af án afláts og stundum
er meira að segja klappað á vitlausum stöðum, „sem eyðileggur
stemninguna“. En það getur margt truflað heima í stofu líka. Síminn
á það til að hringja þar ekki síður en í tónleikasalnum, og dyrabjall-
an í ofanálag; nágranninn slær blettinn um helgar með tilheyrandi
drunum; kannski gleymir maður brauðsneið í ristinni og rankar ekki
við sér fyrr en reykskynjarinn er farinn í gang.
Við getum líka séð málið frá bæjardyrum hljóðfæraleikarans í
stað þess að einblína á hlustandann. Það er mun meira álag að spila
fyrir fullan sal af fólki en fyrir hljóðnema eða sjónvarpsvél. Margt
getur farið úrskeiðis og einbeitingin verður að vera algjör. En þegar
vel tekst til er ekki hægt að bera saman tónleika og stúdíóupptöku. Í
nýlegum pistli sagði ég m.a. að lifandi tónlistarflutningur á sviði
fyrir framan fullan sal af áheyrendum væri „einstakt fyrirbæri,
andrúmsloftið er rafmagnað og flytjandinn leggur allt í sölurnar“.
Góðar undirtektir áheyrenda geta orðið til að tvíefla flytjandann,
sem spilar jafnvel betur fyrir vikið og uppsker enn meira þakklæti.
Á góðum tónleikum verður til ólýsanlegt orkuflæði milli sviðs og
salar, nokkuð sem aldrei verður sett af stað heima í stofu. Hvað
flytjandann snertir geta tónleikar aldrei orðið málamiðlun.
Þörfin fyrir lifandi list
Þvert á móti kjósa sífellt fleiri tónlistarmenn að taka geisladiska
sína upp „live“ í þeirri von að takist að fanga hið sérstaka andrúms-
loft tónleikanna. Rússneski píanistinn Grigorí Sokolov stígur ekki
lengur fæti í hljóðver; það gerði Svjatoslav Richter heldur ekki
síðustu áratugina sem hann lifði. Anne-Sophie Mutter hljóðritaði
nýverið fjölda geisladiska með fiðlutónlist Mozarts og allt eru það
tónleikaupptökur þar sem reynt er að „fanga stemninguna“ sem
skapaðist við flutninginn. Henni finnst hún spila betur fyrir fólk en
fyrir upptökutæki.
Við sækjumst eftir því að fara á tónleika ekki vegna þess að þeir
séu ávallt fullkomnir, heldur af því að þeir fullnægja einhverri
djúpstæðri þörf manneskjunnar til að upplifa það sem er stærst og
sterkast í lífinu í samfloti við aðra, að deila reynslu sinni, að verða
hluti af hinni mögnuðu stemningu sem skapast þegar vel tekst til í
listflutningi. Það er í það minnsta ennþá til fólk sem velur leikhús
fram yfir heimabíó, myndlistarsýningu fram yfir listaverkabók,
sinfóníutónleika fram yfir útvarpsútsendingu. Sem betur fer.
Tónleikar - til hvers?
> Dustaðu rykið af...
gamanmyndinni Groundhog
Day frá 1993. Geðstirður og
sjálfumglaður veðurfrétta-
maður lærir að meta lífið og
endurtekninguna í amer-
ískum smábæ en þar fagna
menn degi múrmeldýrsins 2.
febrúar.
Sinfóníuhljómsveit Íslands nýtur liðsinnis Judith
Ingólfsson fiðluleikara á tónleikum sínum í
kvöld. Judith er íslenskum tónleikagestum að
góðu kunn en hún hefur margsinnis komið fram
á tónleikum með Sinfóníuhljómsveit Íslands,
síðast árið 2003 þegar hún lék þríleikskonsert
Beethovens ásamt Bryndísi Höllu Gylfadóttur og
Vovka Ashkenazy. Judith er margverðlaunaður
hljóðfæraleikari en hún ólst upp hér á landi til
sjö ára aldurs og lærði fyrst á fiðlu hjá Gígju
Jóhannsdóttur í Tónmenntaskóla Reykjavíkur.
Judith segir að reynsla sín af tónleikum Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands, sem hún sótti sem barn
ásamt foreldrum sínum, hafi átt drjúgan þátt í
því að hún ákvað að feta tónlistarbrautina. Judith
hefur nú verið búsett í Bandaríkjunum um árabil
og hlotnast þar ýmsar vegtyllur fyrir list sína.
Judith leikur fiðlukonsert eftir Mozart en
hljómsveitin mun síðan flytja sjöundu sinfóníu
Bruckners. Stjórnandi á tónleikunum er Petri
Sakari, sem einnig á að baki farsælt samstarf
með sveitinni. Hann hefur í tvígang verið
aðalstjórnandi hennar, samtals í sjö ár og hefur
stjórnað henni á vel á annað hundrað tónleikum
frá því að hann sté fyrst á stjórnandapallinn í
Háskólabíói. Petri Sakari er eftirsóttur stjórnandi
víða um lönd, bæði í tón-
leikahöllum og óperu-
húsum, og starfar
nú sem listrænn
stjórnandi og
aðalhljómsveit-
arstjóri Sinfóníu-
hljómsveitarinnar
í Turku.
Hljóðfæraleikari á heimaslóð
JuDiTH ingólfsson
fiðuleikari Leikur
með Sinfóníu-
hljómsveitinni í
kvöld.
Kl. 11.00
Sýning á verkum Guðrúnar
Öyahals myndlistarmanns hefur
verið opnuð á 1. hæð Grófarhúss,
Tryggvagötu 15. Sýningin nefnist
Iðnaðarlandslag og er ellefta í röð
sýninga á verkum listamanna sem
eiga listaverk í Artóteki - listhlöðu
í Borgarbókasafni.
Í hinu snyrtilega húsnæði
gallerís i8 á Klapparstíg
stendur frakkaklæddur
gestur og heldur myndlist-
armanni á snakki. Mynd-
listarmaðurinn er búinn að
koma fyrir tveimur stórum
stálplötulaga verkum á
gólfinu en umhverfis eru 32
ferhyrnd en aflöng verk í
römmum: öll sýna það sama
– fleyg úr áttunum 32 á
áttavitanum.
Í ljós kemur að skáldið á skorna
tilvitnun á annarri stálplötunni en
á henni stendur „Það er óhjá-
kvæmilegt að sigla“. Í hana er
skorinn báruveggur af hafinu sem
okkur er svo vel kunnugt. Þegar
litið er umhverfis má sjá að þessi
áletraða plata er hringur og er
skorin úr hinni sem er ferningur
en inni í henni hringlaga op og allt
í kring á blárönd hringsins stend-
ur skráð „norður“. Þar er núll-
punkturinn, þaðan liggja allar
áttir norður – þar er Suðurpóllinn
– endimörk heimsins.
Kristinn E. Hrafnsson sýnir
myndlist sína í gallerí i8. Það er
Sigurður Pálsson skáld sem er í
heimsókn frá vinnustofu sinni.
Tilvitnunin á stálinu er frá honum
komin: er reyndar líka einkennis-
orð Eimskipafélagsins og gamall
rómverskur málsháttur. Við verð-
um að fara áfram, vera á ferðinni,
ekki vera í stað, heldur af stað.
Þegar við höfum hrakið skáldið
út á Klapparstíginn þar sem það
segist ganga fram og til baka í leit
að bjargi til að standa á föstum
fótum, einhverjum fastastað, þá
segir Kristinn hægur að vanda:
„Það er þetta að fara, að leita, að
finna einhvern stað utan þess sem
staðið er á.“ Hann segir verkin sín
ekki neinn leiðarvísi. Þetta eru
útiverk og merking þeirra ráðist
talsvert af því hvar þau lendi, stál-
in tvö. Þau eru skorin af Geisla-
tækni. „Ég hef alltaf leitað til
fremstu fagmanna hverju sinni og
þetta eru snillingar.“ Hann segir
mér síðan af áttavitanum og átt-
unum 32 sem þar eru til: „Þar
fyrir utan eru engar áttir. Þetta
stendur fyrir möguleikana, hvað
við gerum, hvað við eigum marga
möguleika.“
En hvað með norðrið sem er í
allar áttir, spyrjum við? „Það fer
eftir samhenginu,“ segir Kristinn.
„Þetta getur verið um einsýni
almennt.“ Fyrir utan liggur Klapp-
arstígurinn frá gömlu Klöppinni,
rétt undan honum Kjaftaklöppin
þar sem Reykvíkingar komu
saman síðla dags og skiptust á tíð-
indum og fylgdust með bátunum
koma inn og – sigla burt. „Það er
þetta með áttirnar. Það er fínt að
fá mikið af góðum hugmyndum og
fara hratt yfir. Nú erum við að
leggja Örfiriseyna undir nýja
byggð og menn horfa á eyjarnar.
Gleyma því að það koma aðrir á
eftir okkur og verða líka að hafa
sína möguleika. Þessi verk eru að
vissu leyti opin, en þau benda ekki
aðeins á brottförina, heldur líka
staðinn sem við erum á og honum
eigum við að sýna væntum-
þykju.“
Sýning Kristins E. Hrafnsson-
ar verður opnuð í dag í i8. Eins og
segir í fréttatilkynningu frá
Klapparstígnum er Kristinn E.
Hrafnsson (f. 1960) einna þekkt-
astur fyrir verk sín á opinberum
vettvangi, útiverk og skúlptúra
sem unnir eru inn í umhverfið. Á
sýningunni í i8 sýnir hann tvö stór
gólfverk og grafíkmyndir. Krist-
inn stundaði nám við Myndlista-
og handíðaskóla Íslands og Aka-
demie der Bildenden Künste í
München í Þýskalandi. Verk hans
er að finna á öllum helstu lista-
söfnum á Íslandi. - pbb
Áttleysur og útþráin
MynDlisT Kristinn við verk sín á Klapparstíg FRéTTABLAðIð/HeIðA
Níu myndir hafa verið valdar til
að berjast um fimm tilnefningar
til Óskarsverðlauna sem besta
erlenda myndin en þetta kemur
fram á vef Hollywood Reporter.
Meðal þeirra eru danska myndin
Efter brylluppet í leikstjórn
Susanne Bier og Volver eftir
spænska leikstjórann Pedro Alm-
odóvar en hún þykir af mörgum
kvikmyndaspekingum mjög sig-
urstrangleg. Kvikmyndin Börn
eftir Ragnar Bragason var full-
trúi Íslendinga en hún hlaut ekki
náð fyrir augum fulltrúa aka-
demíunnar.
Þær breytingar urðu á valinu
frá síðustu árum að 61 mynd var
valinn úr þeim hundruðum mynda
sem sendar voru inn. Þrjátíu með-
limir akademíunnar sjá síðan um
að horfa á myndirnar og velja
þær fimm sem fá hina eftirsóttu
tilnefningu en þær verða tilkynnt-
ar á þriðjudaginn í næstu viku.
Óskarsverðlaunin verða afhent
25. febrúar við hátíðlega athöfn í
Kodak-höllinni í Los Angeles.
Danir eru bjartsýnir á gott
gengi kvikmyndar Susanne Bier
og telja að nærvera Mads Mikkel-
sen gæti skorið úr um hvort
myndin hljóti tilnefningu eður ei.
Mikkelsen skaust upp á stjörnu-
himininn á síðasta ári með
frammistöðu sinni sem ómennið
Le Chiffre í James Bond-mynd-
inni Casino Royale. Meðal ann-
arra þekktra kvikmyndagerðar-
manna sem eiga kvikmynd í
þessum flokki má nefna hinn hol-
lenska Paul Verhoven með mynd
sína Black Book og Florian
Henckel von Donnersmarck með
hina rómuðu þýsku kvikmynd
The Lives of Others. - fgg
Börn ekki meðal útvalinna
sigursTrangleg Kvikmynd Pedros
Almodóvar þykir koma sterklega til
greina sem besta erlenda kvikmyndin á
Óskarsverðlaununum.
menning@frettabladid.is
Með á nóTunuM
árni Heimir ingólfsson
!