Fréttablaðið - 24.02.2007, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
Nú á dögum líta flestallir Íslendingar á sig sem jafnrétt-
issinna. Sú sjálfsmynd er þó ekki
endilega byggð á gildum rökum.
Það er a.m.k. þversögn að mörgum
af hinum meintu jafnréttissinnum
finnst allt í himnalagi í samfélagi
þar sem misrétti kynjanna er
viðhaldið með kerfisbundnum
hætti.
Við sjáum birtingarmynd þessa
misréttis víða, t.d. í klámi og
ofbeldi gegn konum. En undirrót
þess er sjálf samfélagsskipanin og
ekki síst tekjuskiptingin í samfé-
lagi. Það er staðreynd að atvinnu-
tekjur kvenna eru einungis rúm
60% af tekjum karla. Þetta hlutfall
hefur varla haggast frá því að lög
um jafnan rétt og jafna stöðu karla
og kvenna voru samþykkt 1976.
Þessi munur er staðreynd en ekki
er tekið á vandanum og honum
jafnvel afneitað. Með hvers konar
talnaspeki er reynt að telja fólki
trú um að einungis hluti af þessu
bili sé „kynbundinn launamunur“
en hitt sé konum sjálfum að kenna
fyrir að vinna ekki nógu mikið eða
sækjast ekki nógu stíft eftir
stjórnunarstöðum. Líkt og það á að
vera konum sjálfum að kenna að
karlar sem stjórna umræðuþáttum
vilja ekki fá þær í viðtöl.
Í kjarasamningum og töxtum er
ekki til kynbundinn launamunur.
Hann er eigi að síður staðreynd og
tengist kjörum sem ekki eru hluti
af kjarasamningum annars vegar,
en hins vegar hefðbundnu vanmati
á störfum sem konur sinna að
miklu leyti. Laun snúast nefnilega
að litlu leyti um framboð og
eftirspurn heldur þjóðfélagslegt
mat. Það er t.d. verulegt framboð á
fólki sem vill gegna stjórnunar-
störfum og því lítil ástæða til að
greiða stjórnendum ofurlaun þess
vegna. Ástæðuna fyrir ofurlaunum
stjórnenda má frekar finna í
hugmyndaheimi fjármagnseigenda
og annarra sem tilheyra valdastétt-
inni, þeim finnst það einfaldlega
eðlilegt að hlutverk launa sé að
byggja valdapíramída.
Hið sama má segja um kyn-
bundinn launamun. Á honum geta
einungis verið tvær skýringar.
Annars vegar að konur séu almennt
lakari starfsmenn en karlar. Fáir
viðurkenna upp á sig slíka skoðun.
Hin ástæðan er öllu líklegri; að
hann sé hluti af hugmyndafræði
ráðandi stétta sem líta ennþá á
karlmenn sem „fyrirvinnur“ og að
sú ráðandi hugmyndafræði móti
raunar einnig sjálfsmynd kvenna,
sem gera þess vegna hógværar
launakröfur.
Til þess að viðhalda slíkum
hugsunarhætti eru alls konar
varnaglar gegn breytingum
innbyggðir í kerfið. Einn þeirra er
launaleynd. Leynd yfir launum
fólks er ekki forsenda þess að
stjórnendur geti hækkað afburða-
starfsmenn í launum, enda er erfitt
fyrir sanngjarnt fólk að amast við
því. Á hinn bóginn gerir hún
stjórnendum kleift að mismuna
fólki í launum út af einhverju öðru
en verðleikum, t.d. kynferði.
Það blasir við að launaleyndin
gerir konum sem vinna hjá
einkafyrirtækjum óhægt um vik að
sækjast eftir launahækkunum eða
launum til jafns við jafnhæfa
karlmenn. Það er líka markmið
hennar; hún er fyrst og fremst
stjórntæki þeirra sem eru á
tindinum. Þekking er vald en með
leyndinni er slíkt vald takmarkað
við fámennan hóp.
Launaleynd hefur ekkert með
persónuvernd eða mannréttindi að
gera. Hið sama má raunar segja
um leynd almennt. Hlutverk
hennar er ævinlega að takmarka
upplýsingar við tiltekinn hóp fólks,
sem hefur rétt á að vita það sem
aðrir vita ekki. Ný forréttindastétt
verður til sem hefur þekkinguna á
valdi sínu líkt og leyniþjónustur
stórvelda vita einar hvað í rauninni
á sér stað í alþjóðasamskiptum.
Þetta er ástæðan fyrir því að
það á að afnema launaleynd þótt sú
aðgerð ein og sér muni ekki duga
til að útrýma kynbundnum
launamun. Önnur nauðsynleg
aðgerð er að tryggja jafna stöðu
kynjanna í öllum stjórnunarstöð-
um, hvort sem það er á þingi,
innan stjórnkerfisins eða innan
stórfyrirtækjanna sem ráða æ
meiru um þróun þjóðfélagsins. Það
er þversögn að eftir því sem
hlutfall kvenna innan hins
opinbera geira færist hægt og
sígandi upp á við færast æ
mikilvægari ákvarðanir til
einkageirans þar sem karlveldið
fær að ríkja óhindrað.
Því miður virðist tregðulögmál-
ið einnig vera að yfirtaka stjórn-
málaflokka. Það er sláandi
staðreynd að einungis tveir
stjórnmálaflokkar hafa tryggt
jafna stöðu kynjanna í efstu
tveimur sætum framboðslista
sinna fyrir næstu kosningar. Hjá
Vinstrihreyfingunni - grænu
framboði eru konur í meirihluta, 7
af 12, en hjá Framsóknarflokknum
eru þær 5 af 12. Sjálfstæðisflokkur
og Samfylking hafa einungis 3
konur í efstu 12 sætum hjá sér.
Þessi staðreynd ein og sér bendir
til þess að jafnrétti kynjanna sé
ekki forgangsmál hjá þessum
flokkum. Mikilvægari vísbending
er þó málefnastaða flokkanna. Þora
þeir að gera atlögu að launaleynd-
inni og misskiptingu stjórnunar-
starfa eða ætla þeir að gerast
varðhundar um ríkjandi ástand?
Bið eftir kynjajafnrétti
Þ
að fór sem fór: lóðaspekúlantar og verktakar voru í
viðbragðsstöðu þegar svokölluð sáttanefnd með Árna
Þór Sigurðsson og Bolla Kristinsson kaupmann í meiri-
hluta blessaði rif á stórum hluta gamalla íbúða- og
verslunarhúsa við Laugaveg. Meirihluti borgarstjórn-
ar lét undan þrýstingnum og málamyndasamkomulag var gert
um hlutfall eldri húsa sem skyldu standa. Nýtt deiliskipulag var
samþykkt árið 2003 á þeim grunni.
Kaupæði rann á þá sem sjást lítt fyrir í fjárfestingum. Stórir
reitir voru keyptir upp milli Laugavegar og Hverfisgötu. Þeir
sem kunnugir eru sögu nýbygginga í Þingholtunum sáu fyrir
hvað verða vildi: nú skyldi byggt út á hvert horn lítilla lóða, þær
sameinaðar, dílað við borgarstjórn um bílastæði, brunavarnir,
skuggamyndun, innndregnar efri hæðir, hvert tækifæri notað til
að ná hámarksnýtingu úr lóðafjárfestingum. Stórir steinkumb-
aldar áttu að rísa í trássi við þá íbúa sem ekki létu hrekja sig
burt eða kaupa sig út fyrir fúlgur á fermetrann.
Og frekjugangurinn í nýjum lóðareigendum við Laugaveg-
inn minnkar ekki: mörgum þótti nóg leyft byggingarmagns við
Laugaveginn í deiliskipulaginu, nema fjárfestum. Þeir sóttu að
auka byggingarmagnið enn og tóku að bolast í kerfinu. Og varnir
voru veikar. Tvístiga sveitarstjórn smitar embættismenn.
Stærsti kumbaldinn rís á skikanum milli Laugavegar og
Hverfisgötu við Frakkastíg. Þar vilja eigendur auka byggingar-
magn um 5 þúsund fermetra, umfram þá rúmlega 14 þúsund sem
leyfðir eru. Eigendur að Laugavegi 33-35 vilja auka byggingar-
magn um rúmlega 1.600 fermetra. Þegar er búið að samþykkja
aukningu á byggingarmagni á reit milli Hverfisgötu, Laugaveg-
ar, Vatnsstígs og Klapparstígs um 3 þúsund og 6 hundruð fer-
metra. Menn eru að hugsa sér uppbyggingu meðfram Klapp-
arstíg, og á lóðum Laugavegar 4-6 uppi á Skólavörðustíg. Þá er
deila í uppsiglingu um hús á Laugavegi 74 sem er friðað en nú er
samþykkt að verði eyðilagt, rifið eða flutt.
Pétur Ármannsson arkitekt lýsir hugsjónum braskara í húsa-
byggingum sem „bókstaflega skelfilegum“. „… ég myndi nú
varla kalla það byggingarlist,“ og er þó Pétur orðvar maður.
Hann mælir með að hverfið verði skipulagt með tilliti til þess
sem fyrir er, en líklega er það orðið of seint. Líklega hafa Reyk-
víkingar tapað Laugaveginum. Fari sem horfir, að skipulags-
yfirvöld þjóni endalaust undir rassinn á verktökum og þeirra
þýi með látlítilli eftirgjöf og blessun borgarstjórnarmeirihlut-
ans sem situr uppi með málið, munu rísa blokkir beggja megin
Laugavegarins neðst og efst, sem og á honum miðjum. Gatan
verður öll skuggasund vegna húsahæðar, baklóðir nýttar undir
steinsteypt port. Trjáskrúð mun keppa við hina myndarlegu
trjágarða fjármálahverfisins við Sæbraut. Þar er ekki að finna
trjástúf nema heflaðan, ekki blóm nema úr plasti.
Þó að eitthvað rýmkist um verslanir á Laugaveginum batn-
ar ekki aðkoma. Þrátt fyrir heimsmet í bílastæðahúsum á einni
götu. Bæði íbúar og skrifstofur munu leita annað. Gatan deyr
endanlega, orðin sködduð af háum og þunglamalegum steypu-
hlunkum, glæsilegum minnisvörðum um fyrirhyggjuleysi gróða-
manna, dugleysi borgaryfirvalda og afskiptaleysi almennings.
En þá er of seint í rassinn gripið.
Læti á Laugavegi
Morgunverður frá
kl. 9:00 - 11:00
195,-
Þú átt allt gott skilið!
mánudaga - laugardaga
verslun opnar kl. 10:00
Minn fyrrverandi lærifaðir úr félags-vísindadeild Háskóla Íslands, próf-
essor Stefán Ólafsson, ryðst enn einu sinni
fram á ritvöllinn í Fréttablaðinu hinn 22.
febrúar sl. með þráhyggju sína um skatt-
byrði. Stefán, sem að eigin sögn er ópólit-
ískur fræðimaður með sannleikann einan
að leiðarljósi, gerir sig enn og aftur sekan um rang-
færslur og ónákvæmni sem ekki eru sæmandi slík-
um fræðimanni.
Eins og Stefán veit er íslenska skattkerfið þannig
uppbyggt að skatthlutfallið hækkar eftir því sem
tekjur aukast, þannig að hlutfallslega borgar ein-
staklingur með háar tekjur meira í skatt en sá sem er
með lágar tekjur. Þetta er einföld staðreynd. Þannig
að ef skattgreiðandi verður fyrir því, sem Stefán
Ólafsson myndi væntanlega kalla mikið ólán, að
hækka í launum úr 100.000 kr. á mánuði í 1 milljón
eykst skattgreiðsla hans úr 2.141 kr. í 310.762 kr. á
mánuði. Skattbyrði hans hefur að sönnu aukist um
29%, en er með sanngjörnum hætti hægt að halda því
fram að hann sé verr settur? Prófessorinn heldur því
fram að skattbyrði hafi aukist á 90% íslenskra heim-
ila. Upplýsingar úr skattframtölum sýna á hinn bóg-
inn að ekki 90% heimila, heldur allt að 100%
íslenskra heimila hafa með fyrrgreindum rökum
nú meira á milli handanna en áður.
Það er óumdeilt að í tíð þessarar ríkisstjórn-
ar hafa tekjuskattar fyrirtækja lækkað svo um
munar. Stefán sér einmitt ofsjónum yfir því í
grein sinni. En bíðum nú við, þegar grannt er
skoðað hefur skattbyrði fyrirtækja á Íslandi,
skv. aðferðafræði prófessorsins, hækkað stór-
lega í tíð þessarar ríkisstjórnar! Tölurnar sýna
nefnilega að árið 1995, þegar tekjuskattur fyr-
irtækja var 33%, borguðu íslensk fyrirtæki 5 millj-
arða króna í tekjuskatt til ríkisins. Á síðasta ári var
þessi tala komin upp í 35 milljarða og það þrátt fyrir
að skattprósentan hafi verið lækkuð í 18% árið 2002.
Samkvæmt kenningum ópólitíska fræðimannsins
hefur því skattbyrði á íslensk fyrirtæki sjöfaldast á
þessum tíma.
Auðvitað hefur skattbyrði ekki aukist á íslensk
fyrirtæki – það sér hver heilvita maður. Það sem
gerst hefur er að umsvifin í þjóðfélaginu hafa auk-
ist og kakan sem til skiptanna er hefur stækkað.
Þetta er nákvæmlega það sama og gerst hefur hjá
fjölskyldunum í landinu. Það er með ólíkindum að
ópólitískur prófessor skuli leyfa sér að loka augun-
um fyrir þessari einföldu staðreynd. Hvað veldur?
Höfundur er pólitískur
aðstoðarmaður forsætisráðherra.
Of pólitískur prófessor?