Fréttablaðið - 30.05.2007, Blaðsíða 6

MARKAÐURINN 30. MAÍ 2007 MIÐVIKUDAGUR6
F R É T T A S K Ý R I N G
rá því að þróunaraðstoð
var tekin upp í kring-
um árið 1960 hafa
Vesturlönd lagt í hana
á milli sex og sjö-
falda Marshall-aðstoð.
Árangurinn hefur hins vegar
ekki borið þann árangur sem
vonir stóðu til um. Flest Afríku-
ríki sunnan Sahara standa verr
að vígi núna en þau gerðu fyrir 25
árum. Þetta var meðal þess sem
kom fram í lokaorðum Sighvats
Björgvinssonar, framkvæmda-
stjóra Þróunarsamvinnustofnun-
ar Íslands, á umfangsmikilli ráð-
stefnu um fjárfestingartækifæri
í þróunarlöndunum sem haldin
var á dögunum. „Vandi Evrópu
þegar Marshall-hjálpin barst var
ekki þekkingarskortur, heldur
fátækt eftir stríðið. Verið var að
veita þjóðum aðstoð sem voru
nánast allar iðnaðarþjóðir. Í Afr-
íku hins vegar er þekking oft
ekki til staðar, iðnbyltingin víð-
ast hvar ekki komin til sögunnar,
þjóðirnar margar og ólíkar og
menningin allt önnur en í Evrópu
og Ameríku. Sú aðferð sem skil-
aði góðum árangri í Evrópu – að
hella fjármagni inn í kerfi sem
voru í rústum – skilaði sér ekki í
Afríku.“ Til marks um þetta má
víða í þróunarlöndunum sjá verk-
smiðjur sem standa auðar, skip
sem liggja við bryggju, skóla
sem standa tómir því engir kenn-
arar eru til að kenna. Allt endur-
speglar þetta misheppnuð verk-
efni sem sýna að aðstoð verður
að veita út frá forsendum viðtak-
andans en ekki gefandans.
BREYTT VIÐHORF TIL EINKA-
REKSTURS
Þróunaraðstoð á Íslandi og víð-
ast hvar annars staðar hefur
verið að breytast. Áður fyrr var
starfsemi einkafyrirtækja í þró-
unarlöndum jafnvel litin horn-
auga. Stórfyrirtæki voru sökuð
um að misnota fátækt vinnuafl í
þróunarlöndunum og ekki alltaf
að ósekju. Þegar einkaatvinnu-
reksturinn blandaðist þróunar-
málum var hann oftar en ekki
starfræktur fyrir opinbert fé.
Þetta hefur breyst. Í dag leita
opinberir aðilar í auknum mæli
til einkageirans eftir samvinnu í
þróunarmálum. Sighvatur segir
að hann eigi mikilvægu hlutverki
að gegna í þróunarlöndunum,
ekki síður en opinberir aðilar.
„Það er ekki hægt að útrýma fá-
tækt nema með því að skapa hag-
vöxt. Það verður enginn hagvöxt-
ur ef einkageirinn styrkist ekki.
Þar af leiðandi verður fátækt
ekki útrýmt nema einkageir-
inn eigi þar hlut að máli.“ Þetta
skýrir Sighvatur svo að einka-
geirinn horfi fyrst og fremst til
þess að verkefni séu arðsöm.
Séu þau það eru líkur til að þau
verði sjálfbær. Þar sem arðsem-
issjónarmið liggja yfirleitt ekki
að baki opinberri aðstoð ríkir
hætta á að hún verði ekki arð-
bær. Samvinna hins opinbera og
einkaaðila er því mikilvæg. Hið
opinbera getur greitt fyrir því að
umhverfið sé vinsamlegt einka-
geiranum. „Það má segja að hlut-
verk hins opinbera sé að búa til
hagfellt umhverfi fyrir einka-
geirann, svo hann geti byggt upp
hagvöxt og þar af leiðandi leit-
að leiða til að útrýma fátækt.
Reynslan hefur líka sýnt að í
mörgum tilfellum nær hagvöxt-
urinn ekki til þeirra fátækustu.
Opinberir aðilar geta þá miðað
beinan stuðning sinn við allra fá-
tækasta fólkið sem ekki nýtur
góðs af hagvextinum.“
Sighvatur segir fá íslensk fyrir-
tæki hafa áhuga á fjárfestingum
í þróunarlöndunum. Þau sækist
fremur eftir útrás til landa sem
þau þekkja vel. Íslensk fyrirtæki
sem hafa þekkingu og reynslu
af að starfa í þróunarlöndunum
séu til, en þau séu mjög fá. Hins
vegar séu tækifærin mörg ekki
síst meðal fyrirtækja sem starfa
á sviði nýtingar á jarðhita, þar
sem Íslendingar hafa
sérþekkingu. Þá séu
jafnframt tækifæri
og töluverður áhugi
fyrir hendi í sjávar-
útvegi.
MISGÓÐUR ÁRANGUR AF SAM-
STARFI
Ragna Sara Jónsdóttir, viðskipta-
fulltrúi sendiráðs Íslands í Dan-
mörku og mastersnemi í við-
skipta- og þróunarfræðum við
Viðskiptaháskólann í Kaup-
mannahöfn, vinnur nú að loka-
verkefni sínu. Þar ber hún meðal
annars saman reynslu Dana af
þróunaraðstoð við reynslu Ís-
lendinga. Danir hafa öðlast tölu-
vert djúpstæðari reynslu af þró-
unarmálum en Íslendingar, að
minnsta kosti er varðar samstarf
við einkageirann. Ragna Sara
segir þrenns konar leiðir að sam-
starfi einkageirans og hins opin-
bera hafa verið farnar þar með
misgóðum árangri.
Fyrsta tegund samvinnu sem
hún nefnir er uppbygging einka-
geirans. Þess konar verkefni
stuðla að því að fyrirtæki í gjafa-
landi annars vegar og þróunar-
landi hins vegar stundi viðskipti
sín á milli. Slík verkefni hafa
reynst misjafnlega vel. Meðal
annars hefur flutningur þekk-
ingar ekki gengið vel í ákveðn-
um Afríkulöndum. Það skrifast
meðal annars á að ekki hefur
verið nægilega mikil þekking á
viðskiptaháttum í landinu. Í Dan-
mörku og víðar hefur þetta kerfi
líka verið gagnrýnt fyrir að virka
frekar sem styrkur við dönsk
fyrirtæki til útrásar heldur en
við fyrirtækið í þróunarlandinu.
Vandamál þessarar tegundar
samvinnu eru að sjaldgæft er
að fyrirtæki sjái sér hag í þess-
ari tegund af samstarfi. Á und-
anförnum árum hefur því svo-
kallað Public Private Partner-
ship verið að ryðja sér til rúms.
Í þeim tilfellum er ekki verið
að biðja fyrirtæki að gefa neitt,
hvorki þekkingu sína né fjár-
muni. Hugmyndin er þvert á
móti að allir græði. Ragna Sara
nefnir frægt dæmi af samstarfi
Sameinuðu þjóðanna og alþjóð-
lega risans Coca Cola Company.
Fyrirtækið hefur gríðarlega gott
dreifikerfi í Afríku. Fyrirtækið
tók að sér að dreifa eyðnilyfjum
með Coke-bílnum. Með því bætti
fyrirtækið ímynd sína verulega,
afskekktir staðir fengu eyðnilyf
og allir högnuðust.
Þriðja tegund samvinnu er
stofnsetning sjóðs sem lánar fyrir-
tækjum fé til að hefja starfsemi í
þróunarlöndunum. Slíkur sjóður
hefur verið starfræktur frá því
árið 1967 í Danmörku. Eins sjóði
er einnig að finna á hinum Norður-
löndunum en ekki hér á landi. Ís-
lensk fyrirtæki geta þó meðal
annars leitað til Norræna þróun-
arsjóðsins og Þróunarbanka Evr-
ópu eftir áhættufjármagni. Sjóð-
irnir veita ekki einungis lán held-
ur einnig ráðgjöf um hvernig
eigi að stofna fyrirtæki í þróun-
arlöndum. Þá eiga þeir jafnan
stóran hlut í fyrirtækinu sjálfir á
upphafsstigi þess og veita því að-
hald með stjórnarsetu.
Ragna Sara segir að þróun-
araðstoð þurfi umfram allt að
veita á forsendum heimamanna.
„Reynslan sýnir að þróunaraðstoð
fer út um þúfur ef hún er gerð
á okkar vestrænu forsendum.
Tækifærin til að markaðssetja
og þróa vörur í þróunarlöndun-
um eru fjölmörg. Vandamálið er
að vestræn fyrirtæki hafa svo
takmarkaða þekkingu á mörkuð-
unum að mörg þeirra hafa hingað
til ekki getað leitað tækifærin
uppi, en á þessu eru að verða
verulegar breytingar.“
TVÖ NÝ VERKEFNI Á ÍSLANDI
Íslensk stjórnvöld vinna nú að
tveimur verkefnum þar sem leit-
ast er við að tengja fyrirtæki
við verkefni í þróunarlöndunum.
Annars vegar er um samstarf við
Alþjóðabankann að ræða. Bank-
inn lánar á milli 15 til 20 millj-
arðar Bandaríkjadala ár hvert
til ríkisstjórna þróunarríkja til
að fjármagna þróunar- og upp-
byggingarverkefni. Hann ræður
ráðgjafa til starfa í verkefnum
sínum á mismunandi stöðum í
verkefnahringnum, allt frá því
að skilgreina verkefnið, greina
það, framkvæma, meta og fylgja
því eftir. Í þessi verkefni þarf
bankinn sérfræðinga af hinum
ýmsu sviðum. Íslensk fyrirtæki
hafa hingað til að litlu leyti tekið
þátt í verkefnum og útboðum Al-
þjóðabankans en gefst með sam-
starfinu tækifæri til að kynnast
ráðgjafa Alþjóðbankans á nám-
skeiðum og kynningarfundum.
Hins vegar er um að ræða
verkefnið Nordic Business Out-
reach sem skrifað var undir 17.
apríl síðastliðinn milli utanríkis-
ráðuneytisins og Sameinuðu
þjóðanna. Í gegnum það sam-
starf hefur Ísland aðgang að ráð-
gjöf sérfræðinga hjá Sameinuðu
þjóðunum. Stefnt er að því að á
næstu þremur árum verði fimm
samstarfsverkefnum komið á fót
við íslensk fyrirtæki, stofnan-
ir og samtök sem miða að upp-
byggingu á raunhæfu samstarfi
opinberra aðila og einkageirans
í þróunarríkjum. Verkefnið er til
þriggja ára og nemur stuðning-
ur ráðuneytisins í heild 150 þús-
und bandaríkjadölum eða um 9,3
milljónum íslenskra króna.
Fátækt verður ekki útrýmt án einkageirans
Að ausa fjármagni inn í þjóðfélagskerfi í rústum hefur ekki reynst eins happadrjúg aðferð í þróunarríkjunum eins og í Evrópu.
Hólmfríður Helga Sigurðardóttir komst að því að þjóðir heims leita nú nýrra leiða við þróunaraðstoð. Fela þær í sér aukið sam-
starf hins opinbera og einkaaðila.
G
ra
fik
a