Fréttablaðið - 14.07.2007, Blaðsíða 52

lofttegunda frá gasvinnslustöðinni
verði í algjöru lágmarki.
„Með þessari tækni breytist
þessi starfsemi úr því að vera hluti
af vandamálinu [vegna gróður-
húsaáhrifanna] í að vera hluti af
lausninni,“ segir Sverre Kojedal.
Annað dæmi um mikilvægar
tækninýjungar í gasvinnslustöð-
inni er gerð sjálfs „frystiskáps-
ins“, kælibúnaðarins sem kælir
síað jarðgasið niður í fljótandi
form við 163 gráðu frost. Kælibún-
aðurinn er tæknilegt hjartastykki
stöðvarinnar. Hann var smíðaður í
Cadiz á Suður-Spáni og síðan flutt-
ur með stærsta flutningaskipi
heims alla leið norður eftir, meira
en 2.000 km langa leið, þar sem
honum var síðan smellt í samband
við annan búnað sem búið var að
byggja upp á staðnum.
Nú telst það magn gass sem hægt
er að sækja upp úr borholunum á
Mjallhvítarsvæðinu vera um 193
milljarðar rúmmetra. Á núverandi
verðlagi er söluandvirði þess yfir
4.000 milljarðar íslenzkra króna.
Gert er ráð fyrir að það muni taka
25-30 ár að koma þessu gasmagni í
gegnum vinnsluferlið.
Að sögn Kojedals er gasvinnslan
á Mjallhvítarsvæðinu aðeins byrj-
unin á gas- og olíuvinnslu í Bar-
entshafi. Rannsóknir benda til að
allt að fjórðung þeirra nýtanlegu
jarðgas- og olíulinda sem eftir er
að uppgötva í heiminum sé að finna
í Norðurhöfum.
Eftir því sem Norðurheimskauts-
ísinn hopar í takt við hlýnun
loftslags, og eftir því sem leitar-
og borunartækninni fleygir fram,
er þetta viðkvæma hafsvæði að
opnast fyrir nýju olíu- og
gasvinnslukapphlaupi.
Með Mjallhvítarsvæðinu eru Norð-
menn nú frumkvöðlar í slíkri
vinnslu svo hátt í norðri og hafa
þar með aflað sér tækni- og verk-
kunnáttu sem skapar þeim forskot
á aðra. Þar sem stærsti hluti olíu-
og gaslindanna í Barentshafi er
talinn vera í rússneska hluta þess
skiptir þetta máli fyrir samskipti
Norðmanna og Rússa á þessu
sviði.
Norsk fyrirtæki hafa sótzt eftir
að taka þátt í að bora eftir gasi á
svonefndu Shtokman-svæði í
rússnesku Barentshafslögsög-
unni. Gaslindirnar þar eru taldar
geyma minnst 2.400 milljarða
rúmmetra af jarðgasi – það er
meira en tólffalt það magn sem
vitað er um á Mjallhvítarsvæð-
inu. En á Shtokman-svæðinu er
hafdýpið og fjarlægðin frá landi
mun meiri en á Mjallhvítarsvæð-
inu – dýpið er um 350 metrar og
fjarlægð frá landi um 550 kíló-
metrar – sem gerir það að mjög
krefjandi verkefni að koma gas-
inu þaðan í vinnslu. Rússar hafa
hins vegar mótað þá stefnu að
hleypa engum erlendum fjárfest-
um með beinum hætti að nýtingu
orkulinda Rússlands. Að sögn
Kojedals er hans fyrirtæki,
Statoil, þó alveg rólegt yfir því
þar sem staðreyndin sé sú að
norsku fyrirtækin búi yfir
þekkingu, tækni og reynslu sem
Rússar munu þurfa á að halda
þegar þeir fara út í að sækja til
dæmis gasið á Shtokman-
svæðinu.
„Við trúum á þetta svæði,“ segir
Kojedal, og á þar við hina miklu
gas- og olíuvinnslumöguleika í Bar-
entshafi. Reikna megi með því að
það muni taka um 20 ár til viðbótar
að fullkomna tæknina til gas- og
olíuvinnslu við hinar erfiðu aðstæð-
ur hánorðursins. Sú tækni þarf að
gera unnt að gera borholur á allt að
500 metra hafdýpi, á svæðum þar
sem jafnvel er hafís, og hún þarf að
vera örugg svo að sem minnst
hætta sé á mengunarslysi í hinu
viðkvæma vistkerfi norður-
hjarans.
Kojedal bendir á að það losni
miklu minni koltvísýringur út í
andrúmsloftið við brennslu jarð-
gass en kola, og þannig stuðli
aukin gasvinnsla að því að gera
orkubúskap margra landa
umhverfisvænni, þar sem gas-
orkuver koma í stað kolaorku-
vera. Það sem sé þó ef til vill enn
mikilvægara við að nýta gas- og
olíulindir Norðurhafa tengist
orkuöryggi Evrópu. Ríki Evrópu-
sambandsins, sem eru mjög háð
innflutningi á orku, eru mjög
áhugasöm um að skjóta sem
flestum stoðum undir orkuað-
kaup sín. Í flestum tilvikum
þýðir þetta í raun að viðkomandi
lönd vilja verða minna háð inn-
flutningi frá Rússlandi og Persa-
flóalöndunum og því er áhuginn
á að kaupa norska Barentshafs-
gasið mikill.
Megnið af gasinu frá Mjallhvít-
arsvæðinu verður flutt til Banda-
ríkjanna, þar sem Statoil hefur
komið upp eigin móttökustöð fyrir
fljótandi gasið frá Melköya. En
vegna hins mikla áhuga í Evrópu
verður gasið einnig selt þangað í
gegn um gasbirgðastöðvar á
Spáni.
Síðustu mánuði hefur hver eining
gasvinnslustöðvarinnar á Melk-
öya verið í prófun. Verkefnið er
níu mánuðum á eftir upprunalegri
áætlun, sem Kojedal segir að sé
skiljanlegt vegna þeirra mörgu
nýjunga sem finna þurfti upp á til
að leysa öll vandamál sem upp
komu við smíði norðlægustu gas-
vinnslustöðvar heims. „Í ágúst
hefst framleiðsla á fljótandi gasi í
stöðinni,“ segir Kojedal. Fyrsta
skipið sem sigli á markað með
Mjallhvítargas leggi upp frá Melk-
öya í haust og stefnt sé að því að
framleiðslan og útflutningurinn
verði síðan komin í fullan gang um
áramótin.
G
asvinnslan í
Hammerfest á sér
langan aðdrag-
anda. Það var í
byrjun níunda ára-
tugar síðustu aldar
sem norsk yfirvöld gáfu út fyrstu
leyfin fyrir gas- og olíuleit í norska
hluta Barentshafsins. Strax árið
1981 fannst fyrsta gaslindin, sem
fékk nafnið Askeladd. Skammt
þar frá fannst síðan Albatross-
svæðið og loks Mjallhvít árið 1983,
en það svæði hefur að geyma
mesta gasmagnið. Þessar gaslindir
eru á 300-350 metra hafdýpi.
Borholurnar eru síðan um tveggja
og hálfs kílómetra djúpar.
„Með þeirri tækni sem tiltæk
var á þessum tíma gat nýting þess-
ara linda ekki borgað sig,“ útskýr-
ir Sverre Kojedal, upplýsinga-
stjóri Mjallhvítarverkefnisins hjá
Statoil, norska ríkisolíu- og
gasfyrirtækinu. Málið hafi síðan
verið tekið upp á ný árið 1997, en
þá höfðu framfarir í borunar- og
leiðslulagningartækni á hafsbotni,
auk hækkandi verðs á jarðgasi,
opnað nýja möguleika.
Á næstu fimm árum þróaðist
málið áfram, unz árið 2002 lá fyrir
að ráðizt yrði í framkvæmdir.
Ákveðið var að þannig yrði gengið
frá borholunum og leiðslunum frá
þeim á hafsbotni, að enginn bor-
pallur þyrfti að vera varanlega
yfir þeim, og hægt væri að stýra
flæðinu upp úr þeim beint frá
landi. Þannig er gengið frá borhol-
unum, að hægt er að draga troll
yfir þær án þess að þær eða trollið
hljóti skaða af. Þetta er mikilvægt
atriði til að gasvinnslan lendi í
sem minnstum hagsmunaárekstri
við aðalatvinnuveginn í Norður-
Noregi, sjávarútveginn.
Jafnframt var ákveðið að leiðsl-
urnar yrðu teknar á land á eynni
Melköya við Hammerfest og gasið
unnið til útflutnings þar. Statoil
festi kaup á eynni og hefur nú, í
félagi við fleiri fyrirtæki, fjárfest
alls 58 milljarða norskra króna,
andvirði yfir 600 milljarða
íslenzkra, í að breyta eynni í fyrstu
gasvinnslustöðina af sinni gerð í
Evrópu, og á hún reyndar engan
sinn líka í heiminum. Þetta er
stærsta einstaka fjárfesting í
atvinnustarfsemi sem í hefur
verið ráðizt í Norður-Noregi fyrr
og síðar.
Sú tækni að frysta jarðgas niður
í fljótandi form og flytja það
þannig á tankskipum er að vísu
sem slík ekki ný – allnokkur
reynsla er af slíkum flutningum í
Austur-Asíu og víðar.
En eins og gefur að skilja þegar
ráðizt er í slíkt verkefni langt fyrir
norðan heimskautsbaug – Hammer-
fest er norðan við 70. breiddargráðu
– þarf að leysa mörg vandamál sem
ekki koma upp þegar framkvæmt
er á suðlægari slóðum. Þess vegna
hefur þurft að sérsníða margvísleg-
ar nýjar tæknilegar lausnir til að
reisa norðlægustu gasvinnslustöð
heims.
Meðal hinna fjölmörgu aðila
sem komið hafa að framkvæmd-
inni er íslenzka verktakafyrirtæk-
ið Ístak, sem í umboði danska móð-
urfyrirtækisins Pihl & Sön kom að
byggingu brimvarnagarða í kring
um athafnasvæðið á Melköya.
Íslenzka fyrirtækið naut þar
reynslu sinnar af að vinna við nátt-
úrulegar aðstæður sem svipar
mjög til þeirra sem eru þarna við
norðausturjaðar Atlantshafsins.
Alls hafa fram til þessa um
22.000 verkamenn og aðrir starfs-
menn frá yfir 60 löndum komið að
Mjallhvítar- og Melköya-verkefn-
inu. Við smíði stöðvarinnar unnu
þar að jafnaði um 3.000 manns en
þegar hún verður komin í reglu-
bundinn rekstur mun hann skapa
um 500 manns atvinnu á Hammer-
fest-svæðinu, að sögn Kojedals,
þar af um 180 í stöðinni sjálfri.
Kojedal útskýrir, að auk þess að
þola veðurhörkur hánorðursins
með tilheyrandi sjógangi þurfi
búnaðurinn í gasvinnslustöðinni á
Melköya að uppfylla margvísleg-
ar aðrar kröfur. Þannig á til dæmis
að vera hægt að fanga koltvísýr-
inginn sem fellur til í vinnsluferl-
inu og dæla honum aftur niður í
borholurnar. Það hefur hvergi
verið reynt áður. Kojedal segir að
enn sé verið að vinna í því að þróa
þessa tækni, en hún muni verða til
þess að losun gróðurhúsa-
Gasævintýrið í Norðurhöfum
Í haust munu hefjast flutningar á frystu jarðgasi í
risavöxnum tankskipum frá Hammerfest í Norður-
Noregi. Siglingaleið þessa eldfima farms mun
liggja framhjá Íslandi. Auðunn Arnórsson heimsótti
nyrsta bæ heims og fræddist um gasævintýrið í
Norðurhöfum, sem að sögn er aðeins að byrja.