Fréttablaðið - 27.09.2007, Qupperneq 26

greinar@frettabladid.is
A
lþjóðleg kvikmyndahátíð í Reykjavík hefst í dag. Hátt í
hundrað kvikmyndir verða á dagskrá næstu daga, þús-
undir manna fara í bíó til að sjá efni sem annars sést
ekki hér á landi.
Í gær voru síðustu sýningar á Nordisk Panorama í
Oulo í Finnlandi. Þar var valið úr hátt í sex hundruð nýjum mynd-
um á dagskrána frá Norðurlöndunum og löndunum við Eystra-
salt. Hátíðin er árleg og ein margra, en hefur þá sérstöðu að sýna
norrænt efni. Fimm íslensk verk voru á dagskránni, eitt komst á
verðlaunapall. Engin íslensk sjónvarpsstöð var þar, ekki heldur
íslenskir kvikmyndahúsaeigendur.
Íslenski kvikmyndaiðnaðurinn er vanþróaður. Vandamál hans er
ekki aðeins smæð markaðarins, heldur takmarkanir, hömlur sem
inn í hann eru byggðar. Kvikmyndahús sinna mest dreifingu fyrir
bandaríska aðila, eru raunar upp á þá komin og sælgætissölu til
að ná endum saman. Dæmin þekkjast varla að kvikmyndahúsaeig-
endur hafi lagt fé í framleiðslu mynda af nokkru tagi. Skólamark-
aðurinn er ekki til, og hafa stjórnvöld sýnt vítavert kæruleysi í
vanrækslu á myndefni, íslensku og erlendu, fyrir skólakerfið.
Myndin sem tæki til kennslu ekki notuð að gagni hér á landi.
Sjónvarpsstöð geta menn sett á stofn hér á landi án nokkurra
skyldna við kvikmyndaiðnaðinn. Og í fákeppninni sem ríkir hér er
íslenskt myndefni á frjálsum markaði keypt af ríki og einkaaðilum
fyrir smánarhlut af kostnaði framleiðslunnar. Menntamálaráðherra
ber ábyrgð á þessu ástandi. Lög um ríkisútvarp og fjölmiðlalögin
sem tóku til sjónvarpsrekstur snerust að minnstu leyti um kröfur
til fyrirtækjanna um efnishlut íslenskra framleiðenda. Það sem
mestu máli skipti fyrir kvikmyndaiðnaðinn í landinu kom ekki til
umræðu.
Vitaskuld á að leggja sjónvarpsstöðvum sem starfa á landsvísu
þá ábyrgð á herðar að hluti dagskrár sé íslenskur, keyptur á mark-
aði og þeim efnishlut sé ætlaður tiltekinn hlutur af aflafé. Eins á
að gera svo vel í samningi við ríksfjölmiðla sem starfa í almanna-
þágu að þeir þurfi ekki að vera eins og gærur á götuhorni til að ná
sér í auglýsingatekjur og styrkjafé. Slíkar stöðvar hafi afl til að
sinna hlutverki sínu, sem þær gera ekki í dag af þeim þrótti sem
sómi væri að.
Þó einkennilegt sé hefur Sjálfstæðisflokkurinn, flokkur einka-
framtaksins, aldrei haft verulegan áhuga á að efla hag smærri
fyrirtækja í kvikmyndaiðnaði, líkast til sökum þess að toppurinn
í flokknum hefur löngum átt sína uppáhaldsmenn í leiknum bíó-
myndum. Rétt eins og flokkurinn hefur í gegnum tíðina tryggt
sínum mönnum stóla sjónvarps og útvarps. Það er vonlítið að
nokkrar þær breytingar verði í skipulagi myndmiðla hér á landi
þannig að kvikmyndaiðnaður í landinu komist með hjálp tilstyrks
almennings á hnén nema forræði þeirra mála fari úr höndum sjálf-
stæðismanna.
Það er því sárabót að einkafyrirtæki skuli veittur styrkur til
að bæta fyrir það sem vantar í flóru kvikmyndamenningar hér á
landi frá ráðuneytinu, fyrst þar hafa menn ekki afl, vit og þor til
að koma fótum undir innlendan kvikmyndaiðnað og skapi honum
glugga í sjónvarpsstöðvum, skólum og víðar.
Í tilefni af
kvikmyndahátíð
Hingað til lands kom um daginn maður að nafni
Manuel Hinds, hagfræðingur og
fyrrum fjármálaráðherra El
Salvadors. Málflutningur Hinds
vakti athygli víða um heim árin
eftir 1990, þar eð hann varð einna
fyrstur hagfræðinga til að brjóta
hrun Sovétríkjanna til mergjar og
lýsa því með þungum rökum, að
áætlunarbúskaparlag Sovétríkj-
anna og leppríkja þeirra í Austur-
Evrópu hlaut að bera dauðann í
sér.
Það skerpti sýn Hinds á málið,
að hann þekkti marga brestina að
heiman, því að í El Salvador réðu
fáeinir landeigendur, einkum
kaffibændur, lögum og lofum um
landið með þeim árangri, að
þjóðartekjur á mann nú eru þar
engu hærri en þær voru 1975.
Þrjátíu ár fóru í súginn. Borgara-
stríðið 1980-92 var bein afleiðing
af veldi landeigendanna og
kostaði mikið mannfall og
fólksflótta og lamaði efnahags-
lífið. Hinds var ráðherra skamma
hríð 1979-80 og aftur 1995-99 og
sá þá um að undirbúa mynt-
breytingu, sem fólst í að skipta
þjóðmyntinni út og taka upp
Bandaríkjadollara í staðinn til að
stuðla að stöðugra fjármálalífi og
minni verðbólgu.
Skömmu áður hafði Ekvador
gert hið sama. Panama hefur
notað dollara síðan 1904. Nokkrar
Karíbahafs- og Kyrrahafseyjar
nota Bandaríkjadollara í stað
eigin gjaldmiðla, aðrar nota
ástralska dollarann, enn aðrar
nýsjálenzka dollarann. Nokkur
smáríki í Evrópu nota með líku
lagi evruna, til dæmis Andorra,
Mónakó og San Marínó auk
Páfagarðs og Svartfjallalands.
Bútan og Nepal nota indverska
rúpíann. Listann mætti lengja.
Hinds hefur nýlega sent frá sér
bók um peningamál, Playing
Monopoly with the Devil (2006).
Þar lýsir hann kostum þess, að
smálönd leggi eigin þjóðmyntir til
hliðar og notist við nærtækar
heimsmyntir í staðinn. Þessum
boðskap lýsti hann fyrir Gunnari
Gunnarssyni fréttamanni í
Speglinum í Ríkisútvarpinu í
síðustu viku og einnig í grein í
Viðskiptablaðinu. Hinds varar við
skuldasöfnun Íslendinga erlendis:
hann hefur séð þetta allt saman
áður á heimaslóðum. Hann mælir
með því í ljósi reynslunnar, að
Íslendingar taki upp evruna.
„Sprenghlægilegt,“ segir
Seðlabankinn.
Erlendar skuldir Íslendinga hafa
aukizt hratt að undanförnu.
Skuldirnar héldust nálægt 50 til
60 prósentum af landsframleiðslu
frá 1980 og fram undir 2000, en
þær voru um mitt þetta ár
komnar upp fyrir 500 prósent af
landsframleiðslu samkvæmt
nýjum tölum Seðlabankans.
Vaxtabyrðin vegna skuldanna
hefur þyngzt, þar eð eignirnar,
sem keyptar hafa verið fyrir
erlenda lánsféð, bera minni vexti
og arð en skuldirnar. Með
vaxtabyrði er átt við vaxtagjöld
af erlendum skuldum umfram
vaxtatekjur af erlendum eignum í
hlutfalli við útflutning vöru og
þjónustu. Vaxtabyrðin var á
bilinu átta til níu prósent af
útflutningstekjum 2003 og 2004
og jókst upp í tólf prósent af
útflutningstekjum 2005 og 25
prósent af útflutningstekjum
2006. Tölur Seðlabankans sýna, að
vaxtabyrðin var um mitt þetta ár
komin upp í 32 prósent af
útflutningstekjum. Þessar tölur
sýna, að Íslendingar taka nú ný
lán til að borga vexti af eldri
skuldum. Aukning vaxtabyrðar-
innar vitnar einnig um það, að
erlenda lánsfénu hefur ekki öllu
verið varið til arðbærrar eigna-
myndunar, heldur einnig til
neyzlu. Skammtímaskuldirnar við
útlönd hafa aukizt hratt að
undanförnu: þær voru innan við
50 prósent af útflutningstekjum
2003, en voru um mitt þetta ár
komnar upp fyrir 700 prósent af
útflutningstekjum. Þessi aukning
stafar meðal annars af vaxta-
munarviðskiptum, þar sem menn
taka lágvaxtalán erlendis og festa
féð í íslenzkum hávaxtabréfum
(jöklabréfum) í þeirri von, að
gengi krónunnar haldist hátt. Sú
von verður sífellt veikari, sýnist
mér, eins og ég hef lýst nú síðast í
grein í tímaritinu Herðubreið.
Þegar vaxtagreiðslur til erlendra
lánardrottna gleypa þriðjung
útflutningstekna, þá er að því
skapi minna af gjaldeyristekjun-
um aflögu til að standa straum af
innflutningi, svo að skuldirnar
aukast þá hraðar og hraðar. Ef svo
fer, að ekki reynist unnt að velta
skammtímaskuldunum áfram,
þarf Seðlabankinn að ganga á
gjaldeyrisforða sinn til að jafna
metin og verja gengi krónunnar.
En gjaldeyrisforðinn hrekkur nú
aðeins fyrir tíunda parti skamm-
tímaskuldanna, svo að hætt er við,
að gengið láti þá undan. Þetta er
þekkt munstur utan úr heimi, og
gildir þá einu, hvort viðkomandi
lönd eru rík eða fátæk. Lögmál
efnahagslífsins eru í grundvallar-
atriðum hin sömu um allan heim.
Ef Ísland hefði gengið í Evrópu-
sambandið um leið og Finnland og
Svíþjóð 1995 og tekið upp evruna
1999, væri engin sérstök hætta á
ferðum hér heima núna. Spreng-
hlægilegt?
Er ballið að byrja?
Sú hugmynd að nota ensku meira í
daglegu lífi Íslendinga er ekki ný af
nálinni. Einkum skýtur hún upp
kollinum þegar til umræðu er að bæta
samkeppnisstöðu landsins. Hug-
myndabankar viðskiptalífsins draga
þá upp þetta happatromp og veifa
framan í almenning til að reyna
þolmörkin. Það kannast allir við þessa
aðferð: Hve lengi nennir almenningur
að velta virkjunum á hálendinu fyrir sér?
Gefumst við ekki upp á því á endanum að amast
við að kostnaður við menntun á öllum skólastigum
aukist? Endum við ekki öll á því að nota ensku?
Á því eru þó ýmis tormerki. Auður Torfadóttir,
dósent í ensku við KHÍ, segir að nemendur sem
ljúka 10. bekk grunnskóla hafi oftast mjög litla
færni í notkun orðasambanda í ensku þótt þeir
geti verið ágætir í talmáli. Sum sé: Við erum ekki
góð í ensku en viljum greinilega vera það.
Þau vatnaskil urðu í Morgunblaðinu 23.
september síðastliðinn að formaður viðskipta-
nefndar Alþingis og varaformaður
Samfylkingar, Ágúst Ólafur Ágústsson,
lagði til að enska yrði jafnrétthá
íslensku sem stjórnsýslumál. Þetta var
sagt í einni málsgrein í grein um
æskilegar breytingar á íslenskri löggjöf
og samfélagi til að auka samkeppnis-
hæfni. Hann skýrir þetta ekki frekar.
Mjög líklega er hann líka bara að kanna
þolmörkin. En landið þokast hvert ár
ofar á lista yfir samkeppnishæfar
þjóðir. Af hverju er íslenskan þá
vandamál? Kannski vegna þess að
atvinnulífið vill velta þýðingarkostnaði
sínum yfir á hið opinbera og þá er hlaupið upp til
handa og fóta og peningar töfraðir fram. Hins
vegar er það talið mjög erfitt að styðja frekar við
móðurmálskennslu, bókaútgáfu og miðlun á
íslensku.
Erum við þá hér vegna bankanna? Eða vegna
þess að við viljum búa í samfélagi þar sem við
getum skilið forfeður okkar, talað saman á okkar
móðurmáli, lesið bókmenntir okkar og þurfum
ekki að fara á enskunámskeið til að skrifa
formanni viðskiptanefndar bréf?
Höfundur er rithöfundur.
Samkeppnishæfni íslenskunnar
Come2 Scandinavia, Vesterbrogade 17
1620 Kaupmannahöfn.
Á leið til Norðurlandanna?
Hafðu samband við Come2 Scandinavia og við aðstoðum þig
með flug, gistingu, bílaleigubíl og fleira.
Erum einnig með tvær íbúðir til leigu í Kaupmannahöfn sem
henta fjölskyldum, vina- og vinnuhópum.
www.come-2scandinavia.dk - info@come2scandinavia.com
COME2 SCANDINAVIA